ŞEHİTLİK TEKKESİ VE ŞEYH ALİ BABA VAKFİYESİ

Yıl 2013, Sayı: 65, 185 - 210, 09.04.2013

Fahri Maden

Öz

Şehitlik tekkesi İstanbul’da açılan ilk Bektaşi tekkelerinden biridir. Fetihten hemen sonra kurulan bu tekkenin bilinen en eski şeyhi Ali Baba’dır. Ali Baba, tekkede bir vakıf tesis ederek buranın uzun yıllar ayakta kalmasını sağlamıştır. Vakıf tekke ve eklentilerinin dışında üzerinde üzüm bağı ve ağaçlık bulunan bir araziye sahipti. Vakıf evladiyet üzere kurulmuş, vakıf evladının kalmaması durumunda tevliyetin ve tekke şeyhliğinin Bektaşi tarikatından bir kişiye verilmesi istenmiştir. Şehitlik tekkesi ve vakfı, 1826 yılına kadar faaliyetlerini sürdürmüştür. 1826 yılında Bektaşiliğin yasaklanmasıyla birlikte Şehitlik tekkesi yıktırılmıştır. O sırada tekke şeyhi olan Mahmud Baba yedi dervişiyle birlikte sürgün edilmiştir. Mahmud Baba 1832 yılında affedilmiş ve İstanbul’a dönmesine izin verilmiştir. Böylece Şehitlik tekkesi Mahmud Baba’nın girişimleriyle yeniden inşa edilmiştir. Mahmud Baba’dan sonra oğlu Nafi Baba döneminde tekke en faal dönemini yaşamıştır. Daha sonra Mahmud Bey Baba ve Nüzhet Baba’nın şeyhlik yaptıkları Şehitlik tekkesi 1925 yılına kadar açık kalmıştır. Bu çalışmada Şehitlik tekkesinin tarihî süreci ve Şeyh Ali Baba’nın vakfiyesi incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Rumelihisarı, şehitlik, Bektaşilik, Şeyh Ali baba, Nafi baba

THE MARTYRDOM LODGES AND SHEIKH ALI BABA FOUNDATION

Öz

The martyrdom lodges are one of the Bektashi lodges opened in Istanbul. This lodges were founded immediately after the conquest of the oldestly known Sheikh Ali Baba. Ali Baba who helped this place to remain for many years by establishing a foundation in the lodges.The foundation had the land of vineyards and woodland other than the lodges and plugins. The foundation was established to heredity, and the lodge in his son’s foundation was asked to give authority to a person with Bektashi sect. Martyrdom lodge and Foundation continued its activities until 1826. Martyrdom lodge was razed together with the prohibition of Bektashism in 1826. At that time, the dervish sheikh Mahmoud Baba, along with seven dervishes, had been exiled. Mahmoud Baba was forgiven in 1932 and was allowed to return to Istanbul. Thus, the martyrdom lodges Mahmoud Baba’s initiative were rebuilt. After Mahmoud Baba, during Nafi Baba who is the son of the son of Mahmoud Baba, the lodge lived its most active period. Then, the martyrdom lodges that were managed by Mahmud Bey Baba and Nuzhet Baba, remained open until 1925. In this study, the historical process of the martyrdom lodges and Sheikh Ali Baba’s Foundation are examined

Anahtar Kelimeler

Bektashism, Martyrdom, Sheikh Ali Baba, Foundation, Nafi Baba

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), BEO, 111/83808; 1283/96163.
• BOA, C.DH, 125/6218.
• BOA, C.ZB, 17/843; 34/1680.
• BOA, DH.SAİDd, 50/411.
• BOA, EV.HMH, Defter nr.8367, v.15b; Defter nr. 8203, varak 1b.
• BOA, EV.MKT, 591/110.
• BOA, EV.THR, 55/54.
• BOA, HAT, 290/17351; 293/17453; 500/24493; 502/24676; 512/25094-D,E,F,G.
• BOA, HR.MKT, 13/29.
• BOA, İ.DH, 125/6395.
• BOA, MAD, 9731, s.406-407; 9766, s.339; 9771, s.16, 87.
• BOA, MF.MKT, 39/5.
• Kayseri Şer’iye Sicili, nr. 193, s.99.
• Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihî Enstitüsü (TİTE), Kutu nr.64, Belge nr.221.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA), Defter nr. 627, s.44-45.
• VGMA, Tekâyâ ve Zevâyâya Mahsûs Defter, nr.109/366, s.37.
• VGMA, Defter nr.230, s.430; Defter nr.241, s.245; Defter nr.266, s.3; Defter nr.3146, s.22;
• Defter nr.386, s.3-4.
• Ahmed Cevdet Paşa. (1309). Tarih-i Cevdet. XII. Dersaadet.
• Ahmed Lütfi Efendi. (1290). Tarih-i Lütfi. I. İstanbul.
• Ahmet Rıfkı. (1328). Bektâşî Sırrı. II. Dersaadet.
• ALBAYRAK, Sadık. (1980). Son Devir Osmanlı Uleması (İlmiye Ricalinin Teracim-i Ahvali). I. İstanbul: Medrese yayınevi.
• ARTEMEL, Mehmet. (2005). “The Hilltop on the South Campus”. Leaders. 4: 12-15.
• Aşıkpaşazade Tarihî. (1332). İstanbul: Tarih-i Osmanî Encümeni Neşri.
• AYAR, Mesut. (1998). Yeniçeri Ocağı’nın İlgasından Sonra Bektaşi Tarikatı. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. İstanbul.
• Ayvansarâyî Hüseyin Efendi-Alî Sâtı Efendi-Süleymân Besîm Efendi. (2001). Hadîkatü’lCevâmi‘: İstanbul Câmileri ve Diğer Dînî-Sivil Mi‘mârî Yapılar. haz. Ahmed Nezih Galitekin. İstanbul.
• BABA, Nüzhet. (1940). Tenis ve Hokey. Ankara: Yüksek Ziraat Enstitüsü Basımevi.
• BANARLI, N. Sami. (1971). Resimli Türk Edebiyatı Tarihî. I. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Bandırmalızâde Ahmed Münîb Efendi. (1307). Mecmûa-yı Tekâyâ. İstanbul.
• BİRGE, J. K. (1937). The Bektashi Order of Dervishes. London.
• BİRİNCİ, Ali. (2001). “Bir Bektaşi Babası, Dârülfünûn İngiliz Edebiyatı Müderrisi ve Maarifin İlk Tarihçisi Mahmut Bey Baba”. Maârif-i Umûmiye Nezareti Târihçe-i Teşkîlât ve İcrââtı-XIX. Asır Osmanlı Maârif Tarihî. haz. Taceddin Kayaoğlu. XXXIV-LV.
• BROWN, John P. (1868). The Dervishes or Oriental Spiritualism. London.
• CONQUEST, Robert. (1969). Büyük Tedhiş. Ankara: Kardeş matbaası.
• ÇETİN, Atillâ. (1981). “İstanbul’daki Tekke, Zâviye ve Hânkahlar Hakkında 1199 (1784) Tarihli Önemli Bir Vesika”. Vakıflar Dergisi. XIII. 583-590
• DAĞLAROĞLU, Rüştü (1957). Fenerbahçe Spor Kulübü Tarihî 1907-1957. İstanbul: Türksesi matbaası.
• DAĞLAROĞLU, Rüştü. (1988). Fenerbahçe Spor Kulübü Tarihî 1907-1987. İstanbul: Dur Ofset
• DÜZLÜ, Ö. (2008). Dîvânçe-i Vak’a-nüvîs Ahmed Lütfî (İnceleme-Metin). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Sakarya.
• DWİGHT, H. G. (1915). Constantinople Old and New. Londra.
• ERDEM, Necdet. (1963). “Futbol Sahalarımızın Eski Şöhretleri: Nüzhet Baba”. Hayat. 27. 46.
• ERGİN, Osman. (1977). Türkiye Maarif Tarihî. I-II. İstanbul: Eser matbaası. Esad Efendi. (1243). Üss-i Zafer. İstanbul.
• Evliya Çelebi b. Derviş Mehmed Zıllî. (2005). Evliya Çelebi Seyahatnâmesi. IX. haz. DağlıKahraman-Dankoff. İstanbul.
• FARLANE, Charles Mac. (1850). Turkey and Its Destiny. Philadelphia.
• FREELY, J. (2003). Evliya Çelebi’nin İstanbulu. çev. Müfit Günay. İstanbul Yapı Kredi yayınları.
• GALİTEKİN, Ahmed Nezih. (2003). Osmanlı Kaynaklarına Göre İstanbul Câmi, Tekke, Medrese, Mekteb, Türbe, Hamam, Kütüphane, Matbaa, Mahalle ve Selâtin İmaretleri. İstanbul: İşaret yayınları.
• GÖREN, İbrahim Ethem. (2012). “Boğaziçi Üniversitesi’ndeki Gizli Hazine: Nafi Baba Tekkesi”. http://www.dunyabulteni.net, Erişim tarihî: 06.11.2012.
• Hacı İsmâ‘il Beyzâde Osman Bey. (1304). Mecmû‘a-i Cevâmi‘. II. Dersa‘âdet: Karabet ve Kasbar Matba‘ası.
• HASKAN, Mehmet Mermi. (1996). Eyüp Sultan Tarihî. İstanbul.
• HASLUCK, F.W. (1928). Bektâşilik Tedkîkleri. trc. Râgıb Hulûsi. İstanbul.
• IŞIN, Ekrem. (1994). “Bektaşîlik”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. II. 131-137
• İNAL, İbnülemin M.K. (1969). Son Asır Türk Şairleri. I. İstanbul.
• KARA, Mustafa. (1992). “Bir Bektaşi Tekkesi ve Vakfiyesi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. IV/4. 9-17
• KILIÇ, Rüya. (2009). Osmanlıdan Cumhuriyete Sufi Geleneğin Taşıyıcıları. İstanbul: Dergah yayınları
• KOCA, Şevki. (2000). “Boğaziçi’nde Bir Bektaşi Dergahı: Şehitlik”. Cem. 106. 45-48
• KOCA, Şevki. (2005). Bektâşîlik ve Bektâşî Dergahları. İstanbul: Cem Vakfı yayınları.
• KUT, Günay-ELDEM, Edhem. (2011). Rumelihisarı Şehitlik Dergâhı Mezar Taşları. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• LAQUEUR, Hans-Peter. (1997). Hüve’l-Baki İstanbul’da Osmanlı Mezarlıkları ve Mezar Taşları. çev. Selahattin Dilidüzgün. İstanbul: tarih Vakfı Yurt yayınları.
• Mahmut Cevat İbnü’ş Şeyh Nâfi. (2001). Maarif-i Umumiye Nezareti Tarihçe-yi Teşkilat ve İcraatı-XIX. Asır Osmanlı Maarif Tarihî. haz. Taceddin Kayaoğlu. Ankara.
• MANTRAN, Robert. (1991). XVI-XVII. Yüzyılda İstanbul’da Gündelik Hayat. çev. M. Ali Kılıçbay. İstanbul.
• Mehmed Süreyyâ. (1996). Sicill-i Osmanî. II-III-V. haz. Nuri Akbayar. İstanbul. Muhibbân (1328). 12: 1.
• MUSLU, Ramazan. (2003). Osmanlı Toplumunda Tasavvuf (18. Yüzyıl). İstanbul: İnsan yayınları.
• NOYAN, Bedri. (2002-2003). Bütün Yönleriyle Bektâşîlik ve Alevîlik. V-VI. Ankara: Ardıç yayınları.
• Nüzhet Abbas. (1937). Futbol Kaideleri, İstanbul: Osman Fevzi (1328). “‘Aynen”. Muhibban. 8: 70-71.
• PAKALIN, M. Zeki (2008). Sicill-i Osmanî Zeyli. XI-XIII. haz. Mustafa Keskin-Cengiz Kartın. Ankara.
• ROSE, Anna Perrott. (1967). Kapımız Açık, İstanbul: Redhouse yayınevi.
• Sadettin Nüzhet. (1930). Bektaşi Şairleri. İstanbul: Devlet matbaası.
• SARAÇ, Sümeyra. (2011). “Çelebi’nin Semti Bebek”. http://www.istanbulburda.com. Erişim tarihî 23.09.2011.
• SOYYER, A. Yılmaz. (2005). 19. Yüzyılda Bektaşilik. İzmir.
• ŞEHSUVAROĞLU, Hâluk. (2005). Asırlar Boyunca İstanbul. İstanbul.
• Taşköprîzâde. (1989). Şakayık-ı Nu‘mâniye. I. haz. Abdülkadir Özcan. İstanbul.
• Türk Meşhurları Ansiklopedisi. “Nafi Efendi”. haz. İbrahim Alâettin Gövsa. 271-272.
• Türk ve Dünya Meşhurları Ansiklopedisi. (1957). “Nafi Efendi”. haz. K. Z. Taneri. 220.
• UZUNÇARŞILI, İ. Hakkı (1932). Bizans ve Selçukiylerle Germiyan ve Osman Oğulları Zamanında Kütahya Şehri. İstanbul.
• ÜÇOK, Ahmet Kemâl (2002). Görüp İşittiklerim. ed. Ali Birinci. haz. Ercan Şen. Ankara: Okuyan Adam yayınları.
• VATİN, N.-ZARCONE, V. (1999). “İstanbul’da Bir Bektaşi Tekkesi: Karyağdı (Eyüp) Tekkesi”. çev. A. Aktaş. Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. 11: 143-154.
• YILDIRIM, Dursun. (1976). Türk Edebiyatında Bektaşi Tipine Bağlı Fıkralar (İnceleme-Metin). Ankara. Yirminci ‘Asırda Zekâ. (1328). “Nâfi Baba’ya ‘Â’id”. 14: 245-246.
• YÜCER, H. Mahmut. (2003). Osmanlı Toplumunda Tasavvuf (19. Yüzyıl). İstanbul: İnsan yayınları