Sâatî’nin Alevîlik / Bektaşîlik Risâlesi

Yıl 2013, Sayı: 65, 211 - 236, 09.04.2013

Murat Alkan , Gamze Toker

Öz

Bu çalışmada Sâatî’nin Alevîlik/ Bektaşîlik risâlesi tahlil edilmiş, daha sonra risâlenin çevirisi Ek 1 ve iki sayfa aslı Ek 2 makalenin sonuna ek olarak verilmiştir. Böylece risale dil, edebiyat, sosyoloji, felsefe ve ilâhiyat alanlarında inceleme yapacak başka araştırmacılara sunulmuştur. Risale, Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu’nda Yz. A. 3195 numara ile yer almaktadır. Eserin dili Osmanlı Türkçesi olup Hicrî 1275 Milâdi 1858 yılında istinsah edilmiştir. Risâlenin yazarı, birinci sayfasının baş kısmında yer alan “Hû” ile “Bi-İsmi Şâh-ı Yezdân” tâbirleri arasındaki “Hâzâ Kitabu Sâatî-i Bektaşiyyi’l- Alevîyyi’l- Hüseyniyyi’lCâferî” ibaresine göre, Sâatî adlı bir müelliftir. Sâatî, Osmanlı Tezkire yazarlarından Hasan Çelebi’ye göre Anadolu’da, Beyâni’ye göre Germiyan’da, Latifî’ye göre İstanbul’da, Âşık Çelebiye göre ise Bolvadin’de doğdu. Asıl adı Mehmed’dir. Sâatî, tefsir ve hadis sahalarında üstatlık derecesinde bir ilme sahip oldu. Diyar diyar gezip câmilerde vaaz verdi. Hiciv ve hezel sahasında çok şiiri vardır. Firakî hakkında 1000 beyit yazmıştır. Sâatî’nin bu “AlevîlikBektaşîlik- Hüseynîlik- Caferîlik” Risâlesi, Şeyh Ali Baba’nın bendesi, Mûsîka-i Sultânî’nin çerağı es-Seyyid Ahmed Tevfik tarafından 1858 yılında istinsah edilmiştir. İncelemeye tâbi tuttuğumuz ve makalenin sonuna Osmanlı Türkçesi aslı ile birlikte yeni Türk harflerine çevirisini eklediğimiz risale, istinsah nüshadır. Söz konusu nüsha, Milli Kütüphane’de “Eski Yazmalar” koleksiyonunda yer almakta olup risâlenin aslına ulaşılamamıştır. Eser, koyu kahverengi meşin bir cilt içerisinde, dış boyutları itibariyle 19,2 x 12,5 cm. iç 16,5 x 10.0 cm ölçülerindedir. Risale, suyolu filigranlı 14 yaprak olup yazılı sayfalardaki numaralarına göre 27 sayfadır. Son sayfa dışındaki sayfalar 16 satır halinde rıka yazı ile yazılmıştır. Son sayfaya risâlenin istinsah yazarı hakkında bir zeyl eklenmiştir. İstinsah müellifi tarafından “Alevîlik- Bektaşîlik- Hüseynîlik- Caferîlik” kitabı olarak tanımlanan risâlede, İslam tarihinin panoramik bir görüntüsü içinde “Alevîlikte Ali” tasvir edilmiştir

Anahtar Kelimeler

Alevi, Bektaşi, Risale, Sâatî, Ali Baba, Seyyid Ahmed Tevfik

SÂATÎ’S ALEVISM/ BEKTASHISM TREATISE

Öz

This study is composed of the analysis of Sâatî’s treatise on Alevîsm/ Bektashim followed by the appendices namely the treatise in the original and its translation. Thus, the tractate is ready for the researchers that will conduct research in the areas of language, literature, sociology, philosophy and theology. The original copy of the tractate is in the National Library Manuscripts Collection, with the number Yz. A. 3195. The work was copied in AH 1275 Christian era 1858 with the Ottoman Turkish being the language of the work. The author of the pamphlet is named Sâati, according to the data provided in the first part of the first page of “Hâzâ Kitabu Sâatî-i Bektaşiyyi’l- Alevîyyi’l- Hüseyniyyi’l- Câferî”, between the phrases “Hu” and “Bi-İsmi Şâh-ı Yezdân”. Sâati was born in Anatolia according to Hasan Çelebi, one of Ottoman Tezkire writers, in Germiyan according to Beyani, in Istanbul according to Latifî, and in Bolvadin according to Âşık Çelebi. His original name is Mehmed. Sâatî, reached degrees of mastery in the areas of Qur’an commentary and hadith sciences. Sâatî traveled to various regions and preached in mosques. He has a lot of poems in the fields of satire and parody comic poem . He wrote 1000 couplets about Firakî. This “AlevîlikBektaşîlik- Hüseynîlik- Caferîlik” treatise of Sâatî was copied in 1858 by al-Sayyid Ahmed Tevfik, who is Sheikh Ali Baba’s servant abd Musika-i Sultani’s apprentice. The article studied here is in Ottoman Turkish. Iit is presented in the new Turkish alphabet. The translation of the treatise added in the end is the copy of the original. This copy is in the collection of “Old Manuscripts” in the National Library, and the original pamphlets could not be reached. The work is in a dark brown leather cover, with the outer dimensions of 19.2 x 12.5 cm. interior 16.5 x 10.0 cm . The treatise, which has 14 waterway watermark, with 27 pages according to the numbers written on pages. The texts on the pages have 16 lines written in rıka form except the last page. An endorsement was added to the last page about the author of the pamphlet’s copy. In the tractate, which is described as “Alevîlik-Bektashîlik-HüseynîlikCaferîlik” by the author, Ali in Alevîsm has been portrayed in a panoramic image of the history of Islam

Anahtar Kelimeler

Alevi, Bektashi, Tractate, Sâatî, Ali Baba, Sayyid Ahmed Tevfik

Kaynakça

• Risale, (1275). Yz. A. 3195. Milli Kütüphane.
• ALKAN, Mustafa, (2009); “Yeniçeriler ve Bektaşîlik”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, Sayı: 50.
• ALKAN, Mustafa (2011); “Hacı Bektaş-ı Velî Tekkesine Nakşibendî Bir Şeyhin Tayini: Merkezî Bir Dayatma Sosyal Tepki”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, Sayı: 57.
• BEYÂNÎ (Mustafa Bin Carullah) 1997, Tezkiretü’ş-Şuarâ, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• ERÖZ, Mehmet, (1990); Türkiye’de Alevîli ve Bektaşîlik, Ankara: Kültür Bakanlığı.
• EL- HUDARÎ, (1986); “Hulefâ-i Raşidîn Devri”, “Emevîler Devri”, Doğuştan Günümüze İslam Tarihî, II, Çağ Yayınları, İstanbul.
• İBN ARABÎ (1992); İlâhî Aşk, (Çeviren: Mahmut Kınık), İstanbul: İnsan Yayınları, 2. Baskı.
• İBN HALDUN, (1990); Mukaddime, I, (Çevren: Zakir Kadiri Ugan), İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• İPEKTEN, Haluk, Mustafa İSEN, Recep TOPARLI, Naci OKÇU ve Turgut KARABEY, (1988); Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları: 942.,
• RABİBER, Namık Kemal, (2007); Ehl-i Beyt Tasavvurunun Erken Dönem Dinî, Sosyal ve Politik Hayattaki Yansımaları (Hicrî I ve II. Asır), Ankara Üni. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Temel İslam Bilimler Ana Bilim Dalı’nda Doktora Tezi, Ankara.
• MELİKOFF, İréne (1993); Uyur İdik Uyardılar -Alevîlik- Bektaşîlik Araştırmaları, (Çeviren: Turan Alptekin), İstanbul: Cem Yayınevi.
• İNEHAN-ZÂDE MEHMED NÂİL, (2001); Tuhfe-i Nâilî, I, (Hazırlayan: Cemal Kurnaz, Mustafa Tatcı) Bizim Büro Yayınları, Ankara.
• OCAK, Ahmet Yaşar (1989); “Alevi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), II.
• OCAK, Ahmet Yaşar (2007); Türk Sofîliğine Bakışlar, İstanbul: İletişim Yayınları, 9. Baskı.