BEKTAŞİ FIKRALARININ MİZAH ANLAYIŞI VE İŞLEVİ BAĞLAMINDA BİREYSEL VE TOPLUMSAL RUH SAĞLIĞI

Yıl 2013, Sayı: 65, 281 - 298, 09.04.2013

Hikmet Yazıcı

Öz

Fıkralar şekil ve içerik açısından kendine özgü nitelikleri bulunan sözlü kültür ürünleridir. Türk kültürü içinde farklı fıkra tiplerinden söz edilebilir. Bektaşi fıkraları Türk sözlü kültür geleneği içinde önemli bir yere sahiptir. Bu fıkra türü belli bir topluluğu, anlayışı ve davranışı temsil eder. Zaman içinde tüm toplum tarafından benimsenen Bektaşi fıkraları, katılığa karşı hoşgörü anlayışını vurgular. Bektaşi fıkralarının içeriğinde mizah, alay, ikna, tenkit, uyarı ve kıvrak zekâya bağlı bir iğneleme söz konusudur. Zekilik, argo ve hazırcevaplık, mizah yönü güçlü Bektaşi fıkralarının ortaya çıkmasına yol açmıştır. Yumuşak bir üslubu içeren mizah gülmeye yol açarak kişisel ya da kişiler arası gerginliği azaltır. Mizahi gülme durumlarını açıklayan farklı kuramlar geliştirilmiştir. Bu kuramlar mizahın psikolojik işlevlerine vurgu yapar. Psikolojik perspektiften değerlendirildiğinde mizahın bilişsel, duygusal ve sosyal yararları vardır. Mizah, stresli yaşam olaylarının duygusal sonuçları üzerinde etkilidir. Mizah duygusu ile psikolojik işlev arasında güçlü bir ilişki vardır. Bu çalışmada Türk sözlü kültürünün önemli öğelerinden biri olan Bektaşi fıkralarının mizah anlayışı ve işlevi bağlamında, bireysel ve toplumsal ruh sağlığı konusu irdelenmektedir. Bu kapsamda Bektaşi fıkraları ile farklı şekillerde sergilenen mizah tarzları arasında bağ kurularak, Bektaşi fıkralarındaki mizahın ruh sağlığı üzerindeki etkileri ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Bektaşi fıkraları, mizah, ruh sağlığı

PERSONAL AND INTERPERSONAL MENTAL HEALTH BASED ON THE CONTEXT OF HUMOUR AND FUNCTION OF BEKTASHI ANECDOTES

Öz

Jokes are outputs of oral culture tradition which have their own features regarding the form and content. There are different types of jokes in Turkish culture. Bektashi anecdotes have their unique place in Turkish oral culture tradition. This type of anecdotes represent a certain community, its understanding and behaviour. The Bektashi jokes which have been embraced by the whole community in the course of time put emphasis on tolerance as opposed to rigour. In the content of Bektashi anecdotes there are humour, derision, persuasion, criticism, warning and digging based on keen intelligence. Cleverness, slang and riposte have engendered vibrant humorous Bektashi anecdotes. Humour involving easy wording engenders laughing and lowers personal or interpersonal tension. Different theories have been developed to interpret the state of humorous laughing. These theories make emphasis on psychological functions of humour. Humour has cognitive, affective and social benefits, considering it from a psychological point of view. Humour is effective on the emotional results of stressful events. There is a strong association between sense of humour and its psychological function. In this study, personal and interpersonal mental health based on the context of humour and function of Bektashi anecdotes which are one of the unique components of Turkish oral culture tradition is explicated. In this context, associating Bektashi anecdotes with other types of humour at present, effects of humour in Bektashi anecdotes on mental health are discussed

Anahtar Kelimeler

Bektashi anecdotes, humor, psychological health

Kaynakça

• AYDIN, Ayfer. (2005). “Hemşirelik ve Mizah” C. Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 9 (1): 1-6.
• AYDIN, Gül. (1993). “Olumlu Kişilik Özelliklerinin Sağlık Sorunlarının Sıklığını Yordamadaki Rolü.” Psikiyatri Psikoloji Psikofarmakoloji (3P) Dergisi, 1 (4): 313-325.
• AYTAÇ, Aslı. (2011). “Lâm’i Çelebi Divânı’nın Mütefererrikât Bölümünde Bulunan Hiciv Manzumeleri” Turkish Studies, 6, 75-86.
• BECHMANN, Sascha. (2007). Rhetorische Fragen. Magisterarbeit, Heinrich-Heine Universität Düsseldorf.
• BİLGEGİL, M. Kaya. (1989). Edebiyat Bilgi ve Teorileri (Belâgât), İstanbul: Enderun Kitabevi.
• BOCK, Philip K. (2001). İnsan Davranışının Kültürel Temelleri. çev: N. Serpil Altuntek. Ankara: İmge Kitabevi.
• BORATAV, Pertev Naili. (1970). Bektaşilik ve Bektaşi Fıkraları Üzerine Birkaç Söz. Bektaşi Dedikleri, İstanbul.
• BORA, Emre. (2009).“Şizofreni Spektrum Bozukluklarında Zihin Kuramı” Türk Psikiyatri Dergisi, 20, 269-281.
• BURGER, Jerry M. (2006). Kişilik. çev: İnan Deniz Erguvan Sarıoğlu. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• COREY, Gerald. (2005). Psikolojik Danışma ve Psikoterapi Kuram ve Uygulamaları. çev: Tuncay ERGENE. Ankara: Mentis Yayınları.
• EKER, Gülin Öğüt. (2003). “Fıkralar”,Türk Dünyası Edebiyat Tarihî, C. III, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları
• GREENGROSS, Gil., MARTIN, Rod A., MILLER, Goffrey. (2012). “Personality Traits, Intelligence, Humor Styles, and Humor Production Ability of Professional Stand-up Comedians Compared to College Students” Psychology of Aesthetics, Creativity, and The Arts, 6 (1): 74-82.
• HACKNEY, Harold, CORMIER, Sherry. (2008). Psikolojik Danışma İlke ve Teknikleri. çev: Tuncay Ergene ve Seher Aydemir Sevim. Ankara: Mentis Yayınları.
• KARAMUSTAFAOĞLU, Oğuz, ÖZÇELİK, Başak, BAKIM, Bahadır., CEYLAN CENGİZ, Yasemin, YAVUZ, Burcu Göksan, GÜVEN, Tuğba, GÖNENLİ, Sinem., (2010). “İntiharı Öngörebilecek Bir Araç: Anksiyete ve Depresyon Ölçeği.” Düşünen Adam Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Dergisi, 23, 151-157.
• KEITH-SPIEGEL Patricia. (1972). Early Conceptions of Humor: Varieties and Issues, The Psychology of Humor, ed. J.H. Goldstein ve E. P.McGhee, London: Academic Press, pp. 4-34.
• KILINÇ, Aziz (2008). “Mizahta Rahatlama Kuramına Göre Ömer Seyfettin’in Halk Anlatı Kaynaklı Hikâyeleri.” 2. Dünden Bugüne Ömer Seyfettin Sempozyumu, 7-9 Mart 2007, Gönen.
• KUIPER, Nicholas. A., MARTIN, Rod. A., OLINGER, L. Joan. (1993). “Coping Humor, Stress and Cognitive Appraisals” Canadian Journal of Behavioural Science, 25, 81-96.
• LEFCOURT, Herbert M., THOMAS, Stacy (2007). Humor and Stress Revisited. ed.W. Ruch. The Sense of Humor Explorations of a Personality Characteristic. Berlin: Moutan de Gruyter.
• MARTIN, Rod A. (2007). The Psychology of Humor. An Integrative Approach. Burlington: Elseiver Academic Press.
• MARTIN, Rod. A., Puhlik-Doris, PATRICIA, Larsen, GWEN., Grey, JEANETTE, Weir,
• KELLY. (2003). “Individual Differences in Uses of Humor and Their Relation to Psychological Well-being: Development of the Humor Styles Questionnaire” Journal of Research in Personality, 37 (1): 48-75.
• MARTIN, Rod A. (1998). Approaches to the Sense of Humor: A Historical View:15-62. Ed: W. Ruch. Sense of Humor, New York: Mouton de Gruyter.
• MORREALL, John. (1997). Gülmeyi Ciddiye Almak. çev: Sevinç ve Özcan Kabakçıoğlu. İstanbul: İris Yayınları.
• OĞUZ, M. Öcal, EKİCİ, Metin, EKİCİ, Metin, AÇA, Mehmet, ARSLAN, Mustafa, DÜZGÜN, Dilaver, AKARPINAR, R. Bahar, EKER, G. Öğüt, ÖZKAN, T.Saltık, ERCAN, A.Müge. (2010). Türk Halk Edebiyatı El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayıncılık.
• ÖZCAN, Hüseyin. (2002). “Bektaşiliğin Sosyo-Kültürel Çevresi” Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 22, 141-148
• ÖZCAN, Hüseyin. (2004). “Bektâşî Fıkralarında Argo” (Abdurrahman GÜZEL’e Armağan) Ankara: Gazi Eğitim ve Kültür Vakfı Yayını.
• ÖZDEMİR, Nebi. (2010). “Mizah, Eleştirel Düşünce ve Bilgelik: Nasreddin Hoca” Milli Folklor, 22 (87): 27-40.
• RICHMAN, Joseph. (1996). “Points of Correspondence Between Humor and Psychotherapy.” Psychotherapy, 33 (4): 560-567.
• RIOLLI, Laura, SAVICKI, Victor (2010). “Coping Effectiveness and Coping Diversity Under Traumatic Stres.” International Journal of Stress Management, 17 (2): 97-113.
• SAKAOĞLU, Saim (1992). Türk Fıkraları ve Nasreddin Hoca. Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları.
• SAPER, Bernard. (1987). “Humor in Psychotherapy: Is It Good or Bad for the Client?” Professional Psychology: Research and Practice, 18 (4): 360-367.
• ŞAHİN, Halil İbrahim. (2010). “Bektaşi Fıkraları ve Gülme Teorileri.” Türk Kültürü Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 55, 255-268.
• TAN, Hasan. (1992). Psikolojik Yardım İlişkileri. Ankara: MEB Yayınları.
• TÜRKMEN, Fikret. (1996). “Mizahta Üstünlük Teorisi ve Nasreddin Hoca Fıkraları”, V. Milletlerarası Türk Kültürü Kongresi Nasreddin Hoca Seksiyon Bildirileri, Ankara, 1996.
• VERNON, Philip A., VILLANI, Vanessa C., SCHERMER, Julie Aitken., KIRILOVIC, Sandra., MARTIN, Rod A., PETRIDES, K.V., SPECTOR, Tim D., CHERKAS, LYNN F. Cherkas. (2009). “Genetic and Environmental Correlations Between Trait Emotional Intelligence and Humor Styles” Journal of Individual Differences, 30 (3): 130–137.
• YILDIRIM, Dursun.(1999). Türk Edebiyatında Bektaşi Fıkraları. Ankara: Akçağ Yayınları.