IRAK TÜRKMENLERİ ARASINDA MUHARREM AYI RİTÜELLERİ ÇERÇEVESİNDE OLUŞAN SÖZLÜ HALK EDEBİYATI ÜRÜNLERİ VE BU ÜRÜNLERİN GELENEKSEL ANLATICILAR

Yıl 2018, Sayı: 86, 61 - 82, 12.06.2018

Necdet Yaşar Bayatlı

Öz

Muharrem ayı, bütün Müslüman halklarda olduğu gibi Türk insanı içinde önemli aylardan biri sayılır. Anılan ayın 10. gününde peygamber efendimizin torunu Hz. Hüseyin, Kerbela topraklarında Yezit bin Muaviye ordusu tarafından ailesi ile birlikte kuşatılmış; önce susuz bırakılmış daha sonra kafası kesilmek suretiyle şehit edilmiştir. İslam tarihinin en acımasız olayının yaşandığı bu tarihten itibaren Muharrem ayında genel olarak Müslümanlar özel olarak da Şii kesimi Hz. Hüseyin ve beraberinde bulunan ailesi ve yakınlarının anısına çeşitli ritüeller icra etmektedirler. Uzun yıllar Türk devletlerinin önemli bir parçasını teşkil eden Irak, Şii kesiminin yoğun olarak yaşadığı ülkelerden biridir. Burada Şiiler günümüze kadar Hz. Hüseyin ve onun ailesi için her Muharrem ayında çeşitli ritüelleri icra etmektedirler. Söz konusu ritüeller arasında önemli kültür unsurları bulunmaktadır. Bu unsurlar incelendiğinde İslamiyet öncesi Türk kültürü ve inanç sisteminin izleri bulunduğu görülmektedir. Bu çalışmada Irak Türkmenleri arasında Muharrem ayında icra edilen ritüeller ve Irak Türkmen halk edebiyatında Hz. Hüseyin başta olmak üzere ehl-i beyt ile ilgili Muharrem ayına özgü sözlü ürünler ve bu ürünlerin geleneksel anlatıcıları üzerinde durulacaktır. Çalışmada yer alan bilgi ve metinler farklı bölgelerde yaşayan Türkmenlerden tarafımızdan derlenmiş, yazıya geçirilmiş, incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Irak Türkmenleri, Türkmen halk edebiyatı, Muharrem ayı, geleneksel anlatıcı

PRODUCTIONS AND NARRATORS OF ORAL FOLK POETRY ABOUT MONTH OF MUHARRAM RITUALS AMONG IRAQI TURKMEN

Öz

Muharram month considered as an important month for all Islamic peoples and Turkish people. Since Imam Hussein “Peace be upon him” , the grandson of the Prophet Mohammad, was killed in the tenth day of Muharram in Karbala with his family and friends, after preventing them from drinking water, by Yazid Ibn Ma’awia’s army. Imam Hussein’s head “Peace be upon him” was cut in this event which is deemed as the cruelest event in the Islamic history. Starting from that date all Muslims around the world, especially Shia, perform diverse rituals in this month to commemorate Imam Hussein, his family and friends in Karbala’s event. Iraq is one of the countries where Shia is a majority; at the same time, this country has an important place for Turkish countries across history. In these rituals there are important cultural elements; when we study and analyze them, we find a Turkish believes was among Turkish peoples before adopting Islam and elements of Turkish culture. In this study we address Muharram’s rituals of Iraq Turkmen and the folk literature about these rituals then we will address the narrators who narrate Karbala event orally in Husseinia sessions. The literary texts and information in this study were collected by us from oral sources, and then we wrote, analysis and classified them

Anahtar Kelimeler

IraqiTurkmens, Türkmen folk literature, Muharrem moon, traditional narrator

Kaynakça

• KK1. Settar İzettin Ali, 1961 Tuzhurmatı doğumlu, lise mezunu.
• KK 2. Kasım Hasan Hüseyin, 1957 Karatepe doğumlu, ortaokul mezunu.
• KK 3. Zeynep Ekber Ali, 1943 Telafer doğumlu, okuryazarlığı yok.
• KK 4. Fazıl Aziz Ali, 19749 Telafer doğumlu, Ortaokul mezunu.
• KK 5. Fatma Ali Hasan, 1953 Hanekin doğumlu, okuryazarlığı yok.
• KK 6. Kamil Ali Hasan, 1962 Tuzhurmatı doğumlu, öğretmen.
• KK 7. Asya İrfan Hasan, 1953 Tazehurmatı doğumlu, okuryazarlığı yok.
• KK 8. Zeynelabidin Hüseyin Ali, 1955 Tuzhurmatı doğumlu, esnaf.
• KK 9. Muhsin Hüseyin Kasım, 1951 Hanekin doğumlu, esnaf.
• KK 10. Murat Ekrem Zeynelabidin, 1956 Dakuk doğumlu, öğretmen.
• Akyüz, Çiğdem. (2011). “Dünden Bugüne Türk Dünyası Destan Anlatıcıları”. Turkish Studies 6/4, s.15-26.
• Alptekin, Ali Berat. (2002). Halk Hikayelerinin Motif Yapısı. Ankara: Akçağ Yayınevi.
• Araz, Rıfat (1995). Harput’ta Eski Türk İnançları ve Halk Hekimliği. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Artun, Erman. (2001). Aşıklık Geleneği ve Aşık Edebiyatı. Ankara: Akçağ Yayınevi.
• Artun, Erman. (2004). Anonim Halk Edebiyatı Nesri. İstanbul: Kitabevi.
• Artun, Erman. (2005). Türk Halkbilimi. 2. Baskı, İstanbul: Kitabevi.
• Bayatlı, Necdet Yaşar (2016). Irak Türkmen Halk Edebiyatı Üzerine İncelemeler. İstanbul: Türkmen Kardeşlik Ocağı Yayınları.
• Çobanoğlu, Özkul. (2003). Türk Dünyası Epik Destan Geleneği. Ankara: Akçağ Yayınevi.
• Çoruhlu, Yaşar. (2006). Türk Mitolojisinin Anahtarları. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Dakuklu, Hazım Şükür. (2009), Kerbela’da Güneş Batmaz. Kerkük: Dakuk.
• Dilek, İbrahim. (2008).“Altaylardan Anadolu’ya Bir Yemek, Bir Oyun ve Bir Ölüm Geleneği Üzerine” Prof. Dr. Ahmet Bican Ercilasun Armağanı, Ankara: Akçağ Yayınevi. s. 628-635
• Eröz, Mehmet (1992). Eski Türk Dini (Gök Tanrı İnancı) ve Alevilik Bektaşilik. 3.Baskı, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Fazlan, İbn. (1995). Seyahat Name. Çev. Ramazan Şeşen, İstanbul: Bedir Yayınevi.
• Görkem, İsmail. (2008). Halk Hikayeleri Araştırmaları Çukurovalı Aşık Mustafa Köse ve Hikaye Repertuarı. Ankara: Akçağ Yayınevi.
• Günay, Umay. (1999). Aşık Tarzı Şiir Geleneği. 3. Baskı. Ankara: Akçağ Yayınevi.
• İltar, Gazanfer. (2003).“Eski Türklerde Mezar Kültü ve Günümüze Yansımaları”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırmaları Dergisi. S.27, s.11-19.
• İnan, Abddülkadir (2006). Tarihte ve Bugün Şamanizm (Materyaller ve Araştırmalar). 6.Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kalafat, Yaşar. (2008). Türk Kültürlü Halklarda Karşılaştırılmalı Halk İnançları Dedem Korkut Aşağı Eller. Ankara:Berikan Yayınevi
• —. (2009). Türk Kültürlü Halklarda Karşılaştırılmalı Halk İnançları Kodlar-Kültler I. Ankara: Berikan Yayınevi.
• —. (2010). Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri. 6.Baskı, Ankara: Berikan Yayınevi.
• —. (2011).Türk Kültürlü Halklarda Ölüm. Ankara:Berikan Yayınevi.
• Kayabaşı, Onur Alp (2016). “Taşeli Yöresi Tahtacılarının Geçiş Dönemlerinde Mitolojik Unsurlar”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi. 78, s.139- 158
• Koca, Salim (2003). Türk Kültürünün Temeller II. Ankara: ODES Ltd Şti Yayınları.
• Rox, Jean-Paul. (1998). Türklerin ve Moğolların Eski Dini. Çev. Aykut Kazancıgil. 2.Baskı, İstanbul: İşaret Yayınevi.
• Ögel, Bahaettin. (2000). Türk Kültür Tarihine Giriş III. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ögel, Bahaettin. (2000). Türk Kültür Tarihine Giriş V. Ankara:Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Örnek, Sedat Veyis. (1971). Anadolu Folklorunda Ölüm. Ankara: Ankara Üniversitesi, Dil Tarih - Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• Tuzlu, Haydar Kamil. (2016). Kerbela Şehitleri. Tuzhurmatı:
• Yaman, Ali (2007). Alevilik & Kızılbaşlık Tarihi. İstanbul: Noktakitap.
• Yücel Çetin, Ayşe. (2016). Türk Halk Hikayelerinde Anlatıcı Tipolojisi. İstanbul: Kitabevi.