Türk Halk Dindarlığı ve Evliya İnancı: Sosyolojik Bir Yaklaşım

Yıl 2018, Sayı: 86, 95 - 110, 12.06.2018

Muammer Ak

Öz

Ziyaret fenomeni ve evliya inancı dini-sosyal hayat içerisinde halk dindarlığının önemli bir boyutunu oluşturur. Söz konusu olan inanç; yatır, türbe, tekke, dede mezarı, ziyaret gibi çeşitli isimler ile anılır. Bu inanç, manevi güç ve meziyetlerine inanılan kişilerin yattıkları kabul edilen bu yerlere belli dilek ve isteklerle yapılan ziyaretler ve bu alanda uygulamaları içerir. Bu inanç ve pratiklerin geri planında insan psikolojisinin, çevre faktörünün, sosyal ve ekonomik imkânların etkileri yanında, İslam öncesi Türk inanç ve kültürünün izlerini görmek mümkündür. Önceki inanç kültürümüzün Tanrı inancı ve bu merkez etrafında var olan bazı güçlü ruhlardan yardım isteme, İslami renge bürünerek evliya kültüne dönüşmüştür. Bugün Türkiye’de halk dindarlığının geniş çapta tasavvuf etkisi taşıyan evliya kültü merkezli olduğu görülmektedir. Halk, velileri üstün kuvvet ve özelliklere sahip, Allah’a yakın olan bir şahsiyet olarak görmekte ve herhangi bir konuda yardımının dokunacağına inanmaktadır. Ayrıca bu kişilerin Allah’ın sevgili kulları, keramet sahibi, alçak gönüllü, sıkıntı anında insanlara yardımcı olan, duaları geri çevrilmeyen, şefaat eden, gaybı bilen ve hastaları iyileştiren gibi özelliklerinin olduğuna da inanılmaktadır. Türk toplumunda veli inancının sadece tarihi kişilikler etrafında değil, yaşayan kişiler etrafında da var olduğu görülmektedir. Evliya/Velilerin sahip olduğuna inanılan söz konusu yetenekler, tasavvuf terminolojisinde keramet olarak adlandırılmaktadır. Evliyaların manevi gücünün göstergesi olan bir diğer kavram berekettir. Bu bağlamda, velinin bereket sahibi olması ve ziyaretçilerini bereketinden yararlandırması ziyaret dindarlığının önemli bir özelliği olarak görülebilir. Bu çalışmada, Türk toplumunun dini hayatının önemli bir bölümünü oluşturan ziyaret olgusu ve evliya inancı incelenmektedir. Makalede; ziyaret fenomeni, evliya inancı ve bu inancın temellerinin nereye dayandığı, evliyanın özellikleri gibi konular fenomenolojik yöntem kullanılarak sosyolojik bir bakış açısıyla ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

ziyaret fenomeni, evliya, halk dindarlığı, türbe, tasavvuf

TURKISH FOLK RELIGION AND SAINT BELIEF: A SOCIOLOGICAL APPROACH

Öz

Visit phenomenology and slavery beliefs constitute important aspects of the religiosity in the religioussocial life. The belief is called such names as tomb, tomb, dervish, grandfather tomb, visit and. This belief includes visits to the places where people believed in their spiritual strength and virtues are assumed to be buried, visits made with certain wishes, and similar practices in this area. In the background of these beliefs and practices, it is possible to see traces of human psychology, environmental factors, social and economic opportunities as well as pre-Islamic Turkish beliefs and cultures. Our previous belief of God and the need to seek help from some powerful souls around this center has been transformed into a cult of the Walis with the Islamic identity. Today, Turkey seems to be centered on the cult of Walis with a wide range of religious mysticism effect. People see these walis as people with superior powers and qualities, who are close to Allah, and as people who are believed to help others in any matter. These people are also believed to be Allah’s beloved servants, to possess miracles, to be humble, to help people in times of trouble, to know the unknown, and to heal the sick. The Wali belief in the Turkish society is formed not only around historical personalities, but also around those who live. The talents that are believed to be possessed by the Walis are called miracles in the Sufi terminology. Another concept that is considered as a sign of the spiritual power of the Wali is fertility. In this context, the fact that the Wali is blessed and that the blessing of visit can be seen as an important feature of visitation piousness.In this study, the visitation phenomenon and the belief in the Wali, which constitute important parts of the religious life of the Turkish society, are examined. In this article, visit phenomenon, where the Wali is based on faith and the foundation of these beliefs, issues such as the Wali’s features are invrstigated by the phenomenological method using a sociological perspective

Anahtar Kelimeler

visit phenomenon, Wali, popular religion, tomb, mysticism

Kaynakça

• Ak, Muammer. (2012). “Ziyaret Fenomeni Çerçevesinde Türk Popüler Dindarlığı: Aziz Mahmut Hüdayi Türbesi Örneği”. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Arkoun, Mohammed. (1999). İslam Üzerine Düşünceler. Çev. Hakan Yücel. İstanbul: Metis Yayınları.
• Arslan, Mustafa. (2004). Türk Popüler Dindarlığı. İstanbul: DEM Yayınları.
• Arslantürk, Zeki. (2001). Sosyal Bilimciler İçin Araştırma Metot ve Teknikleri. İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• Atay, Tayfun. (2011). Batı’da Bir Nakşi Cemaati. İstanbul: Berfin Yayınları.
• Aydın, Mehmet vd.(2006). Konya Merkezdeki Manevi Halk İnançlarının Dinler Tarihi ve Din Fenomenolojisi Açısından Değerlendirilmesi. Konya: SÜİF Yayınları.
• Beningsen, A. ve L.Q. Chantal. (1988). Sufi ve Komiser. Çev. Osman Türer. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Coşkun, Ali. (2004). Mehdilik Fenomeni, İstanbul: İz Yayınları.
• Cox, James L.(2004). Kutsalı İfade Etmek . Çev. Fuat Aydın. İstanbul: İz Yayınları.
• Dabaşi, Hamit. (1995). İslam’da Otorite. Çev. Süleyman E. Gündüz. İstanbul: İnsan Yay.
• Demir, Ömer. (2007). Bilim Felsefesi. Ankara: Vadi Yayınları.
• Eliade, Mircea. (1991). Kutsal ve Din Dışı. Çev. Mehmet Ali Kılıçbay. Ankara: Gece Yay.
• Eyüboğlu, İsmet Zeki. (1974). Anadolu İnançları. İstanbul: Koza Yayınları.
• Gellner, Ernest. (1994). Postmodernizm, İslam ve Us, Çev. Bülent Peker, Ankara: Ümit Yay.
• Gökbel, Ahmet(1998). Anadolu Varsaklarında İnanç ve Adetler. Ankara: AKMB Yayınları.
• Günay, Ünver. (2002). Din Sosyolojisi. İstanbul: İnsan Yayınları.
• —. (2003). “Türk Halk Dindarlığının Önemli Çekim Merkezleri Olarak Dini Ziyaret Yerleri”. Erciyes Ü.S.B.E.D. 15, 6.
• Günay, Ünver vd. (2001). Ziyaret Fenomeni Üzerine Bir Din Bilimi Araştırması. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları.
• Gündüz, Şinasi. (2005). Anadolu’da Paganizm. Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Güngör, Harun. (1990). “Türklerde Kutsal Mekân Anlayışı (Kayseri Örneği)”. Türk Dünyası Tarih Dergisi 43,38-44.
• Karamustafa, Ahmet T. (2011). Tanrının Kural Tanımaz Kulları, İslam Dünyasında Derviş Toplulukları (1200-1550). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Keskin, Y. Mustafa. (2004). “Gelenek ve Modernlik İlişkisi Bağlamında Türkiye’de Ziyaret Olgusuna Sosyolojik Bir Bakış (Keçeci Baba Örneği)”. Dini Araştırmalar Dergisi, 6(19), 89-101.
• Köprülü, M. Fuat.(2005). Anadolu’da İslamiyet. Ankara: Akçağ Yayınları.
• —. (2012). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Köse, Ali ve Ali Ayten. (2010). Türbeler: Popüler Dindarlığın Durakları. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Lewis, Bernard. (1998). Modern Türkiye’nin Doğuşu. Çev. Metin Kıratlı. Ankara: T.T.K. Yay.
• Mardin, Şerif. (1997). Din ve İdeoloji. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Melikoff, Irene. (2011). Uyur İdik Uyardılar. İstanbul: Demos Yayınları.
• Nasr, Seyyid Hüseyin. (2004). Modern Dünyada Geleneksel İslam. Çev. Sara Büyükduru. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Ocak, Ahmet Yaşar (1992). Osmanlı İmparatorluğunda Marjinal Sufilik: Kalenderiler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. —. (1996).
• —. (1997). Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menakıbnameler. Ankara: T.T.K.Yay. —. (2000). —. (2002).
• Sarı Saltık Popüler İslam’ın Balkanlar’daki Destani Öncüsü. Ankara: TTK Yayınları.
• —. (2008a). Türk Sufiliğine Bakışlar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• —. (2008b). Türkler, Türkiye ve İslam. İstanbul: İletişim Yayınları. —. (2010). —. (2014).
• Oymak, İskender (2002). “Gelibolu Yöresinde Ziyaret Fenomeni”. Dini Araştırmalar Dergisi. 5(14), 133-145.
• Ögel, Bahattin. (2001). Dünden Bugüne Türk Kültürünün Gelişme Çağları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Polat, Kemal. (2002). “Kırgızistan’da Dini Günler ve Bayramlar”. Dini Araştırmalar Dergisi, 5(14), 169-182.
• Sarıkçıoğlu, Ekrem. (2002). Din Fenomonolojisi. Isparta: S.D.Ü.Yayınları.
• Schimmel, Annemarie. (2004). Tanrı’nın Yeryüzündeki İşaretleri. Çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Sezen, Yümni. (2004). Kurban ve Din. İstanbul: İz Yayınları.
• Slattery, Martin. (2010). Sosyolojide Temel Fikirler. Yay. Haz.: Ü. Tatlıcan ve G. Demiriz. İstanbul: Sentez Yayınları.
• Şentürk, Recep. (2004). Yeni Din Sosyolojileri. İstanbul: Gelenek Yayınları.
• Tekin, Mustafa. (2003). Kutsalın Serüveni. İstanbul: Açılım kitap.
• Yel, Ali Murat. (2014). “İslam’da Büyük ve Küçük Gelenekler Ya da İslam Din Antropolojisinde Yüksek Kültür ve Halk Kültürü”. Çev. Ali Coşkun. Din Antropolojisi, İstanbul: Kesit Yayınları, 127-177.