YEDİ SAYISININ KÜLTÜREL ARKAPLANI ÇERÇEVESİNDE GARÎBNÂME MESNEVİSİ’NİN YEDİNCİ BÖLÜMÜ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2018, Sayı: 86, 111 - 132, 12.06.2018

Sevda Önal Kılıç

Öz

Bu çalışmada, yedi sayısının kültürel arka planı çerçevesinde, Âşık Paşa’nın Garîbnâme mesnevisinin yedinci bölümünün incelenmesi amaçlanmaktadır. Sayılar ve sayı sembolizmi, insanlık tarihinin ilk dönemlerinden itibaren kültür ve düşünce dünyasında yer edinmiş, içerdikleri kavramsal ve sembolik anlamlarıyla din, mit, kültür, sanat ve geleneğin ayrılmaz parçaları olmuşlardır. İnsanoğlu tarafından sayılara yüklenen niceliksel, sembolik, ontolojik ve metafizik anlamlar sözlü ve yazılı bütün kültür kaynaklarında, özellikle dini metinler ve mitik anlatılarda bulunmaktadır. Bu doğrultuda sayılar ve sayı sembolizmi, anlatımı tamamlayıcı ve destekleyici unsurlar olarak edebi metinlerin de kültür kaynakları arasında yer alır. XIV. yüzyıl Anadolu edebiyatının mistik şairlerinden biri olan Âşık Paşa’nın Garîbnâme mesnevisinin düzenleniş ve anlam dünyasının en göze çarpan motiflerinden biri de sayılardır. Eserin özellikle yedinci bölümü, yedi sayısının sahip olduğu kültürel arka planı ortaya çıkaran bir anlatıma sahiptir. Çalışmada Garîbnâme mesnevisinin yedinci bölümü gerçek, sembolik, ontolojik ve mistik yönleriyle ele alınmış, yedi sayısının anlam dünyasının metnin anlam dünyası üzerindeki etkileri incelenmiştir. Eserde yedi sayısının teolojik, mistik ve kozmogonik arka planını ortaya çıkaran kaynaklar tespit edilmeye çalışılmıştır. Aynı zamanda bu kaynakların anlatımı için tercih edilen alegorik benzetmeler ve hikâyeleme teknikleri üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Âşık Paşa, Garîbnâme, sayı sembolizmi, yedi

A REVIEW OF THE 7TH CHAPTER OF THE MESNEVI GARÎBNÂME WITHIN THE SCOPE OF THE CULTURAL BACKGROUND OF NUMBER SEVEN

Öz

The aim of this study is to analyse the seventh chapter of Âşık Paşa’s Mesnevi called Garîbnâme within the scope of the cultural background of number seven. Numbers and number symbolism have taken place in the cultural and intellectual field since the early periods of human history and they have become an inseparable part of religion, myth, culture, art and tradition with their conceptual and symbolic meanings. Quantitative, symbolic, ontological and metaphysical meanings attributed to numbers by human beings can be found in all the oral and written cultural sources; especially in religious texts and mythic narrative. In this respect, numbers and number symbolism have taken place within the literary texts of culture resources as complementary and supportive elements of narrative. Numbers are one of the most striking motifs of meaning and configuration field of the Mesnevi called Gâribnâme written by Âşık Paşa who is one of the mystical poets of 19th century Anatolian literature. Especially, the seventh chapter of this work has a specific narration which highlights the cultural background of number seven. In this study, the seventh chapter of Gâribnâme was analyzed with its realistic, symbolic, ontological and mystical aspects. The influences of meaning world of number seven upon the meaning world of the text were also discussed. The resources revealing the theological, mystical and cosmogonical background of number seven were determined. Allegorical comparisons/metaphors preferred for the narration of those resources and storytelling techniques was also mentioned

Anahtar Kelimeler

Âşık Paşa, Garîbnâme, number symbolism, seven

Kaynakça

• Acıpayamlı, Orhan. (1961). Türkiye’de Doğumla İlgili Âdet ve İnanmaların Etnolojik Etüdü. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Altunay, Erhan. (2016). Paganizm-1 Kadim Bilgeliğe Giriş. İstanbul: Hermes Yayınları.
• Âşık Paşa. (Ty). Garib-name. (2000) Haz. Kemal Yavuz. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Atasagun, Galip. (2001). “Yahudilikte Dini Sembol ve Kavramlar”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Bahar, 2001. 132.
• Çelik Şavk, Ülkü. (2001). “Manas ve Maaday Kara’da Sayılar”, Milli Folklor 50. 4.
• Çetinkaya, Bayram Ali. (2003). “İhvân-ı Safâ Felsefesinde Sayıların Gizemi Üzerine Bir Çözüm Denemesi”. Felsefe Dünyası. 2003/1.24.
• Çoruhlu, Yaşar. (2011). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Eren, Mustafa. (2017). “İhvân-ı Safâ’nın Sanat Ontolojisi”, Bilig, 81. 13.
• Hamilton, James Russell. (1998). İyi ve Kötü Prens Öyküsü. Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları.
• İfrah, Georges. (1999). Sayıların Evrensel Tarihi I Bir Gölgenin Peşinde. Ankara: Tübitak Yayınları.
• İnan, Abdulkadir. (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm, Materyaller ve Araştırmalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kafesoğlu, İbrahim. (1980). Eski Türk Dini. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Kaya Mahmut, (2009), “Sudur”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. 37, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 467-468.
• Keleş, Reyhan. (2017). “Yedi Ulu Ozanın Yedi Sembolizmi”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi. S. 83. 49-79.
• Kılıç, Yusuf ve Elvan Eser. (2016). “Eskiçağ Düşüncesi ve Kutsal Kitaplarda Yedi Sembolizmi”, TURKISH STUDIES 11/11, (2016), 77-98.
• Kıramer, Samuel Noah. (2001). Sümer Mitolojisi. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Kırbıyık, Halil. (2001). Babillilerden Günümüze Kozmoloji. Ankara: İmge Kitabevi.
• Köprülü, M. Fuad. (1965). “Âşık Paşa”. MEB İslam Ansiklopedisi. 1. C. Milli Eğitim Basımevi.
• Okuyucu, Cihan. (2013). “Âşık Paşa’nın Garîbnâme’sinde Felsefi Unsurlar”, Âşık Paşa ve Anadolu’da Türk Yazı Dilinin Oluşumu Sempozyumu, Kırşehir.
• Ögel, Bahaeddin. (2014). Türk Mitolojisi I. C. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Örnek, Sedat Veyis. (1979). Anadolu Folklorunda Ölüm, Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları.
• Öz, Mustafa. (2009). “Seb’a”. TDV İslam Ansiklopedisi: c.36. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 241.
• Schimmel, Annemarie. (2004). Tanrının Yeryüzündeki İşaretleri. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• —. (2017). Sayıların Gizemi. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Usluer, Fatih. (2009). Hurufilik İlk Elden Kaynaklarla Doğuşundan İtibaren. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Yeşil, Yılmaz. (2000). Türk Dünyasında Geçiş Dönemi Ritüelleri. Ankara: Eskişehir Valiliği Yayınları.
• http://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf (16.11.2017).