BALKANLAR’DA MERKEZİ BİR TEKKE: HARABATİ BABA BEKTAŞİ TEKKESİ

Yıl 2018, Sayı: 86, 153 - 168, 12.06.2018

Erdal Aksoy

Öz

Balkan coğrafyasının Türkleşmesi/İslamlaşması Türk dervişleri ve bu kişilerle birlikte hareket eden aşiret/topluluklar üzerinden gerçekleştirilmiştir. Şeyh/dervişler bu coğrafyanın çeşitli ve stratejik bölgelerine yerleşerek İslamiyet’i içinde yer aldıkları tarikatlar üzerinden anlatmaya çalışmışlardır. Bu tebliği gerçekleştirmek için dergâh, tekke, zaviye, âsitane vs. gibi çok çeşitli dini kuruluş inşa etmişlerdir. Bu kuruluşlardan biri de bugünkü Makedonya’nın Kalkandelen ilinde inşa edilmiş olan Harabati Baba Bektaşi Tekkesidir. Tekkenin XVI. yüzyılın ikinci yarısında Sersem Ali Baba tarafından kurulduğu bilinmektedir. Tekkenin Harabati Baba ile bilinmesinin nedeni ise ikinci banisi olan Harabati Baba zamanında eklenen yapılar ile tekkenin yeni bir canlılık kazanmasıdır. Tekke, Bektaşi toplumu için Balkanlar’da merkezi tekke olma özelliğini taşımaktadır. Dolayısıyla tekke, özellikle faal olduğu dönemlerde dervişlerin bilgi birikimlerini ve manevi rütbelerini yükseltmek için buraya geldikleri ve burada yetiştirildikten sonra bölgedeki diğer tekkelere gönderildikleri bilinmektedir. Balkanlar’da, savaşların başlaması, ülke yönetimine komünist sistemin gelmesi gibi nedenlerle yaklaşık olarak yetmiş yıl kapalı bir konumda olan tekkede, 1993 yılı Nevruzunda Kalkandelenli, Gostivarlı, Kırçovalı Bektaşiler tarafından tekkede başlatılan direniş ile Meydan Evi ve türbeyi içine alan yapıların açılması mümkün olmuştur. Tekkenin postnişinlik görevini 2006 yılından günümüze Baba Edmond Brahimaj yürütmektedir. Bu çalışmada Harabati Baba Bektaşi Tekkesinin Balkan coğrafyası için tarihsel önemi ve işlevi, kuruluş tarihinden günümüze kadar yaşamış olduğu değişimler açıklanmaya çalışılmıştır

Anahtar Kelimeler

Balkanlar, Bektaşi, Kalkandelen, Sersem Ali Baba, Harabati Baba, tekke, zaviye

A CENTRAL TEKKE IN BALKANS: HARABATİ BABA BEKTASHI TEKKE

Öz

The Turkification/Islamization of Balkanic region took place through Turkish dervishes and tribes/ communities associated with them. The sheikhs and dervishes settled in various parts of this region and tried to convey the massage of Islam through the sects which they belonged to. For this purpose, they established several institutions such as Islamic monasteries, tekke, zawiya, and asitane. One of these organizations is Harabati Baba Bektashi tekke located in Kalkadelen province of Macedonia. It is known that the tekke was established by Sersem Ali Baba in the second half of the XVIth century. The reason for the association of the tekke with Harabati Baba is the revitalization of tekke with the new constructions in the time of Harabati Baba who was the second founder of the tekke. The tekkes and zawiyas, along with being religious institutions, won the hearts of the local communities by offering social, cultural and artistic services. Without making any distinction on the basis of race and religion, every guest had the right of accommodation in the tekke for three days. The tekke had been closed for nearly seventy years because of various reasons such as the outbreak of wars and shifting to communist regime, however, some of the facilities were put into service again in 2006 owing to the resistance of Bektashis of Kalkaden, Gostivar, and Kırçova in Meydan Evi. This study aims to explain the function, the historical importance of the Harabati Baba Bektashi tekke as well as the changes it has been through

Anahtar Kelimeler

Balkans, Tetovo, Bektashi, Sersem Ali Baba, Harabati Baba, tekke, zawiya

Kaynakça

• Aruçi, Muhammed. (1997). “Harabati Baba Tekkesi”, İslam Ansiklopedisi, Yıl: 1997, Cilt: 16; 69-71.
• Bakırcı, Nedim ve Türkan, H. Kürşat. (2013). “Tekke ve Zaviyelerin Balkanlardaki Rolü ve Önemi”, TÜRÜK Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 1, (1); 145-160.
• Barkan, Ö. Lütfi. (1995). Kolonizatör Türk Dervişleri, İstanbul: Hamle Yayınları.
• Birge, J. Kingsley. (1991). Bektaşilik Tarihi, Çev. Reha Çamuroğlu, İstanbul: Ant Yayınevi.
• Gülçiçek, A. Duran. (2000). “Anadolu ve Balkanlar’daki Alevi Bektaşi Dergâhları (Tekke, Zaviye ve Türbeler) (13.-19.yy)”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Dergisi, 16; 212-217.
• İbrahimi, Mehmet. (1985). “Kalkandelen’deki Harabati Baba (Sersem Ali Baba) Bektaşi Tekkesi”, Milli Kültür, 49; 54-59.
• —. (1994). “Eski Yugoslavya Sınırları Dâhilinde Tarikat Hareketlerinin Tarih İçindeki Gelişimi ve Önemi”, Vakıflar Dergisi, C. XXIV, s. 291-306.
• İnalcık, Halil. (1993). “Türkler ve Balkanlar”, Balkanlar, İstanbul: Eren Yayıncılık, 9-32.
• İslam, Aida, and Zelenkovska, Stefanija Leshkova. (2014). “Between Social Transformation and Continuity: Bektashi Sufi Music Tradition in the Republic of Macedonia”, Review of European Studies, Vol. 6, No. 2: 80-84.
• İşli, Esin Demirel. (1998). İstanbul Tekkeleri Mimari Eklentileri ve Restorasyonu, Basılmamış Doktora Tezi, YTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• İzeti, Metin. (1998). "Balkanlar’da Bektaşilik", Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• —. (2004). Balkanlar’da Tasavvuf, İstanbul: Gelenek Yayınları.
• —. (2011). “Günümüz Makedonya Bektaşilerinin Dini İnançları ve Yaşayışları”, I. Uluslararası Hacı Bektaş Veli Sempozyumu Bildirileri, Ankara: SFN Televizyon Tanıtım Tasarım Yayıncılık, 389-418.
• Karamahmut, Rifat. (2006). Makedonya Müslüman Azınlıkları Dini Kurumları ve Çağdaş Sorunları, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Kiel, Michael. (1980). “Sarı Saltık ve Erken Bektaşilik Üzerine Notlar”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 2,(3/9); 25-36.
• Kozan, Ali. (2012). “Osmanlı Döneminde Hacıbektaş Kasabası’nda Bir Bektaşî Şeyhi: Sersem Ali Baba ve Zaviyesi”, Ed. Adem Öger, I. Uluslararası Nevşehir Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildirileri, Ankara: Grafiker Yayıncılık, 179-205.
• Ocak, Ahmet Yaşar. (1978). “Zaviyeler”, Vakıflar Dergisi, C. XII, s. 247-265.
• —. (2002). Sarı Saltık Popüler İslam’ın Balkanlar’daki Destani Öncüsü, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Özköse, Kadir. (2003). “Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslamlaşmasında Tasavvufi Akım ve Zümrelerin Rolü”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.VII, 189-230.
• Popovic, Alexandre. (1995). Balkanlar’da İslam, İstanbul: İnsan Yayınları.
• Sulejmani, Arben. (2014). “Haji Bektash Veli and the Bektash Path in Albania and Macedonia”, Occasional Papers on Religion in Eastern Europe, Vol. 34:1; 48-64.
• Trix, Frances. (2010). “Batı Balkanlardaki Bektaşi Tekkelerinin Geç Osmanlı Dönemi ve Modern Zamanlarda Hayatta Kalma Stratejileri”, Çev. Pınar Ecevitoğlu, Uluslararası Hacı Bektaş Veli Sempozyumu Bildirileri, Ankara: Dipnot Yayınları. Turan, Ömer. (2002). “XX. Yüzyılda Türk Toplulukları”, Türkler, 20. cilt, Yeni Türkiye Yayınları, 331-360.