ALEVİLİK- BEKTAŞİLİK MUHTEVALI BİR CÖNK

Yıl 2012, Sayı: 61, 77 - 108, 16.01.2013

Hamiye Duran

Öz

Türk kültür tarihinin özellikle de sözlü kültürün yazılı belgeleri olan cönkler, toplumun bilgi ve değerler dünyasına ait önemli belgeler sunar. Araştırmamıza esas olan cönk, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Merkezi arşivinde “1954” numarada CD olarak bulunmaktadır. Eser, yeni yazıya aktarılmış, metin içinde geçen Arapça dualar, âyetler ve açıklamaya muhtaç kavramlar dipnot olarak verilmiştir. Cöngün düzenleyicisi ve düzenlenme tarihi hakkında tam bir bilgi olmamakla beraber 47. sayfada 4.4.1961 tarih kaydı ile “Saralp Sulu Bektaş Hoca’dan yadigâr” kaydı mevcuttur. Cöngün Alevi-Bektaşi topluluk içinde vücut bulduğu, muhtevasından anlaşılmaktadır. Eserdeki ikrar veya musahip cemi uygulamalarında söylenen ikrar verme, Nâdı Aliyyen başlıklı dua, çeşitli âyetler ile On İki İmamları da kapsayan salavat metinleri dikkat çekicidir. Tevhidden sonra bu gelenek içinde önemli yeri olan şairlerin dört kapı kırk makam, üç sünnet yedi farz, farzdan düşmek gibi konuları işleyen nefesleriyle Hz. Muhammed, Hz. Ali ve ehl-i beyt sevgisini işledikleri nefesler gelmektedir. Ayrıca Hz. Hüseyin’in katlinden duyulan üzüntünün ifade edildiği ve onlardan istimdad talep edilen nefesler de cönkte yer almaktadır. Bütün bunlar, cöngün zâkirlik görevini de üstlenmiş bir dedeye ait olduğunu düşündürmektedir. Bu çalışmada, 60 sayfalık cönk, şekil özellikleri ve muhteva açılarından incelemeye tâbi tutulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Cönk, sözlü gelenek, Alevilik-Bektaşilik, cem, düstur, dört kapı kırk makam, üç sünnet yedi farz, Hz. Muhammed, Hz. Ali, Hz. Hüseyin

A CONK ABOUT ALEVISM AND BEKTASHISM

Öz

Conks are important materials as a written document in terms of Turkish culture history and especially oral culture. In this article, we had evaluated and analysed a cönk situated Turkish Culture and Haci Bektas Veli Research Center as a CD record number 1954. First of all, written work had been adapted to Latin alphabet. But Arabic prayers, verses and other essential expressions explained via annotations. Although there aren’t any knowledge about author and date of cönk, in page 47 has included “in remembrance of Saralp Sulu Bektas Hoca” and 4.4.1961 datas. Contents of cönk has been showed that this document had been written in a Alevi-Bektashian society. A prayer that is named Nadı Aliyen, different verses and salavats included On İki İmam in cönk are noteworthy for evaluate and analyse. Verses included “four gate forty rank”, “three tradition seven duty”, “be off duty” notions and poems about Hz. Muhammed, Hz. Ali and ehlibeyt has taken important place in this manuscript. Also mourning for Hz. Hüseyin notion is another important theme for verses in cönk. All of these datas associate with this conk could belong to a Dede. In this research, 60-page written document has evaluated and analysed in terms of form and contens

Anahtar Kelimeler

Cönk, oral tradition, Alevism-Bektashism, cem, düstur, four gate forty rank, three tradition seven duty, Hz. Muhammed, Hz. Ali, Hz. Hüseyin

Kaynakça

• AYTEKİN, Sefer (1958), Buyruk, Ankara.
• BOZKURT, Mehmet Fuat (1982), Buyruk, Serbest Matbaa, İstanbul.
• COŞAN, Esad (1971), Makâlât, Seha Neşriyat, Ankara.
• CUMBUR, Müjgan vd. (2002), Millî Kütüphane Cönkler Kataloğu, Millî Kütüphane Yayınları, Ankara.
• EğRİ, Osman (2007), Kitâb-ı Dâr, Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara.
• GÖKYAY, Orhan Şaik (1984), “Cönkler Üzerine”, Folklor ve Etnografya Araştırmaları, İstanbul.
• Kur’an-ı Kerim ve Açıklamalı Meali (1993), Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara.
• KURT, Ali Vasfi (2011), “Niyazi-i Mısrî”, Ahenk Dergisi, S. 34.
• KORKMAZ, Esat (2005), Simgeler Sözlüğü, Anahtar Yayınları.
• KORKMAZ, Esat (2005), Alevilik Bektaşilik Terimleri Sözlüğü, İstanbul, Anahtar Kitaplar Yayınevi.
• Osmanlı Tarih deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I, MEB, İstanbul 1983.
• ÖZEN, Kutlu (1992), “Cönk ve Mecmuaların Edebiyat Araştırmalarındaki Yeri, Sivas Yöresinde Tutulmuş Olan Cönklerin Bazı Özellikleri”, Kızılırmak, Sivas.
• USLUER, Fatih (2009), Hurûfîlik, İstanbul.
• USLUER, Fatih (2010), “Hurûfîlikte On İki İmam” Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/1 Winter.
• http://www.habitat.org.tr/kultursanat/217-alevilik-medine-vesikasi.html
• http://www.aleviyizbiz.com/forum/showthread.php?t=7831
• http://www.cemalnur.org/content/view/42/25/lang,tr/
• http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:l7O82yjVqzYJ:www. irankulturevi.com/lang-tr-MevlanaSemaTorenlerindekiGiysiOzellikleri6.cgi+hatt %C4 %B1+istiv%C3%A2&cd=34&hl=tr&ct=clnk&gl=tr&source=www.google.com.tr
• http://www.ahenkdergisi.com/dergi/index.php?option=com_content&view=article&id= 574:niyazi-msri-&catid=91:muvakkat
• http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:f51bH51MbTUJ:muhtelifmavi. blogspot.com/2011/04/elif.html+hatt-%C4%B1+istiv%C3%A2+alevilik&cd=13&hl= tr&ct=clnk&gl=tr&source=www.google.com.tr
• http://www.turkishstudies.net/Makaleler/1853461331_62usluerfatih.pdf
• http://www.habitat.org.tr/kultursanat/217-alevilik-medine-vesikasi.html
• http://www.aleviyizbiz.com/forum/showthread.php?t=7831
• Not: Arapça kısımların tercümesinde bize yardımcı olan Prof.Dr. Nurettin Ceviz ve M. Akif Yalçınkaya’ya teşekkürü borç bilirim.