BATI’DA YESEVÎLİK ÇALIŞMALARI

Yıl 2012, Sayı: 61, 151 - 168, 16.01.2013

Nadirhan Hasan

Öz

Türk sufiler silsilesinin başı olan Pîr-i Türkistan Hoca Ahmed Yesevî, yüzyıllardır Türklerin manevi hayatında kalıcı bir iz bırakan önemli simalardan biridir. Türk Tasavvuf Edebiyatının kurucusu olarak dilimizin, edebiyatımızın ve kültürümüzün gelişmesine büyük katkı sağlayan bu ulu şahsiyetin hayatı, öğretisi ve hikmetlerine olan ilgi, henüz o hayattayken görülmeye başlanmıştır. Bunun neticesinde Sufi Muhammed Danişmend 12. yy. , Mevlana Safiyuddin Koylakî 12. yy. , Feridüddin-i Attar 12-13. yy. , İmam Sıgnâkî 13-14. yy. , İshak Ata 14. yy. , Ali Şir Nevaî 15. yy. , Fahreddin Ali Safi 15. yy. , Fazlullah Ruzbihân İsfehanî 16. yy. , Hasan Hâce Nisârî 16. yy. , Hazinî 16. yy. , Âlim Şeyh Azizân 17. yy. , Şeyh Zinde Ali 17. yy. , Muhammed Şerif Buharî 17. yy. , Haririzade 17. yy. , Ali 17. yy. , Lahorî 18. yy. , Seyyid Ahmed Merginanî 19. yy. , Hüseyin Vassaf 19-20. yy. , Köprülü 20. yy. v.b. birçok yazar ilmî, tarihî, tasavvufî ve edebî eserlerinde Hoca Ahmed Yesevî ve muakkiplerinin hayat hikâyeleri, eserleri, görüşleri, Yesevîlik kâideleri hakkında geniş bilgi vermişlerdir. Son yüzyıllara doğru Doğu halkları gibi Batılı bilim adamları da Yesevîlik konusunu merak etmişlerdir. Büyük Pîr’in ve onun öğretilerini devam ettiren mutasavvıfların yaşayışlarını ve düşüncelerini anlatan kitap ve makaleler yazmışlar, eserlerinden parçalar çevirmişlerdir. Bununla birlikte Türkistan’da bulunan kutsî türbesine ilmî seyahatlar düzenlemişlerdir. Bu yazımızda konuyla ilgili Batı’da yapılan bu çalışmaları tanıtıp onlardan kısaca bahsedeceğiz.

Anahtar Kelimeler

Hoca Ahmed Yesevî, hikmet, Batı, Türkistan, tasavvuf, Yesevîlik, kitap, makale, çeviri, çalışma.

YASSAWI STUDIES İN WEST

Öz

Khoja Ahmad Yassawi, the leader of Turkic mystics, the elder of Turkistan, has been an important personality in the spiritual history of Turkic people for centuries. As the founder of the Turkic mystical literature, he made a great contribution to the development of our language, literature and culture. The examination and evaluation of the doctrine of this great personality, an attention to his life and his creativity began when he was alive. As a result of this interest, writers like Sufi Muhammad Danishmend 12th century , Mevlana Safiyuddin Koylaki 12th century , Fariduddin-i Attar 12-13th century , Imam Sıgnaki 13-14th century , Ishak Ata 14th century , Ali Sher Navai 15th century , Fahreddin Ali * Yrd. Doç. Dr., Fatih Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü, Ankara/TÜRKİYE, [e-mail] 15th century , Fazlullah Ruzbihan İsfahani 16th century , Hasan Hace Nisari 16th century , Hazini 16th century , Âlim Sheikh Azizan 17th century , Sheikh Zinda Ali 17th century , Muhammad Sharif Bukhari 17th century , Haririzade 17th century , Ali 17th century , Lahuri 18th century , Sayyid Ahmad Marghinani 19th century , Huseyin Vassaf 19-20th century , Koprulu 20th century and others in his books has widely covered information about the life, works and views of Khoja Ahmad Yassawi and his followers, as well as the principles of order Yassawiyya. Last century, researchers of the West have also started to become interested in the theme, Yassawiyya. The researchers have started to write books and articles about the life and thought of the great master and his successors, as well as translated excerpts from their works. Along with these, they organized research trips to the holy mausoleum which is located in Turkestan. In this article we will try to present and briefly evaluate these research works

Anahtar Kelimeler

Khoja Ahmad Yassawi, hikmat, West, Turkistan, tasawwuf, Yassawism, book, article, translation, research work

Kaynakça

• AHMED YASAVİ. (1970): Bolşaya Sovetskaya Ensiklopediya, Vol. 2. Moskova, s. 1372.
• AHMEROV P. (1896): “Opisaniye peçati Ahmeda Yasevi. Nadpisi meçeti Ahmeda Yasevi”, Vostoçniye zametki. Stati i issledovaniya A. A. Divayeva, P. N. Ahmerova i N. O. Katanova. Kazan, s. 3-24.
• ALANYALİ M.R. (1993): Menkıbeler içinde Ahmed Yesevi // Folklor Araştırmaları Kurumu, Romanya Kültür Bakanlığı ile birlikte düzenlenen Türk-Romen ilişkileri konulu sempozyum, Kostence.
• ALİ ŞÎR NEVÂÎ (1979): Nesâyimü’l-mahabbe min şemâyimi’l-fütüvve: doktora tezi, Haz. Kemal Eraslan, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, İstanbul.
• BABAOGLU N. (1993): Moldova kütüphanelerindeki kaynaklara göre Ahmed Yesevi // Folklor Araştırmaları Kurumu, Romanya Kültür Bakanlığı ile birlikte düzenlenen Türk- Romen ilişkileri konulu sempozyum, Kostence.
• BARTHOLD W. (1964): K voprosu o rodine Hakîm Ata; Hakîm Ata; Soçineniya. T.II (2), Nauka, Moskova, s. 361-532.
• BARTHOLD W. (1968): Soçineniya. T. 5, Nauka, Moskova, s. 117-183, 608-609.
• BASİLOV V. (1975): O proishojdenii Türkmen Ata. Domusulmanskie verovaniya i obryadi v Sredney Azii, Moskova, s. 143-164.
• BAUBEK H. (1993): Ahmed Yesevi Bibliografyası // Folklor Araştırmaları Kurumu, Romanya Kültür Bakanlığı ile birlikte düzenlenen Türk-Romen ilişkileri konulu sempozyum, Kostence.
• BENNİGSEN, Alexandre. Chantal Lemercier-Quelquejay (1988): Le soufi et le commissaire. Les confreries musulmanes en URSS. Sufi ve Kommiser. Rusya’da İslam Tarikatları. Fransızcadan tercüme eden Osman Türer. Akçağ yayınları, İstanbul.
• BLOCHET E. (1933): Catalogue des manuscripts Turcs, T.II, Paris, nr: 1191.
• BODROGLİGETİ Andras J. E. (1986): “The Understanding and Interpretation of Ahmad Yasavi’s Divan-i Hikmat”, Ural-Altaic Yearbook. 58, pp. 127-138.
• BODROGLİGETİ (1992:1): “Ahmad Yasavi’s concept of “Daftar-i Sani”, Milletlerarasi Ahmed Yesevî Sempozyumu Bildirileri, 26-27 Eylül, 1991. Halk kültürünü araştırma dairesi yay., Ankara, s. 1-11.
• the Yasavi and Naqshbandi sufi traditions”, Journal of Islamic Studies, 7: 2, pp. 180-207.
• DEWEESE (1996:2): “Yasavi Shayhs in the Timurid era: notes on the social and political role of communal sufi affiliations in the 14th and 15th century”, Oriento Moderno. Vol. I. 15, no. 2. pp. 173-188.
• DEWEESE (1999:1): “The Politics of sacred lineages in 19th-century Central Asia: Descent groups linked to Kwaja Ahmad Yasavi in shrine documents and genealogical charters”, Middle East Studies, 31, pp. 507-530.
• DEWEESE (1999:2): “The Yasavi order and Persian Hagiography in seventeenth-century Central Asia: Alim Shaykh of Aliyabad and his Lamahat min nafahat al-quds”, The Heritage of Sufism. Vol. III, Oxford, p. 389-414.
• DEWEESE (2000): “Sacred Places and ‘Public’ Narratives: The Shrine of Ahmad Yasavi in Hagiographical Traditions of the Yasavi Sufi Order, 16th-17th Centuries”, Muslim Word, 90/3-4 (Fall 2000), pp. 353-376.
• DEWEESE (2003:1): “Аhmаd Yаsаvi”. İslаm nа tеrritоrii bıvşеy Rоssiyskоy impеrii. Entsiklоpеdiçеskiy slоvаr. Vıp. 4. Moskova, str. 8-12.
• DEWEESE (2003:2): “Hakim Ata”. Encyclopaedia Iranica, XI (fasc. 6) p. 573-574.
• DEWEESE (2007) Ahmad Yasavi and the Dog-Men: Narratives of Hero and Saint at the Frontier of Orality and Textuality. Theoretical Approaches to the Transmission and Edition of Oriental Manuscripts. Proceedings of a symposium held in İstanbul. March 28-30, 2001. Edited by J.Pfeiffer, M.Kropp, Beirut, p. 147-173.
• DEWEESE (2009) Three Tales from the Central Asian Book of Hakîm Ata. Tales of God’s Friends. İslamic Hagiography in Translation. Edited by J.Renard. Berkeley-Los Angeles- London, p. 121-135.
• HARTMANN Martin (1904): Die ostturkischen Handscriften der Sammlung Hartmann. Von Martin Hartmann. Berlin, s.10, 15, 21.
• HARTMANN (1907): Sbornik Berlinskogo Vostochnogo Instituta, T. 7, s. 7.
• DMİTRİEVA L.V. (1980): Opisaniye tyurkskih rukopisey instituta Vostokovedeniya. III, Moskova, s. 17-27.
• FLETCHER J. (1971): Central Asian Sufism and Ma Ming-Hsin’s new teaching. From Proceedings of the Fourth East Asian Altaistic Conference, ed. Ch’en Chien-hsien (Taipei).
• FLETCHER J. (1977): “The Naqshbandiyya the Dhikr-i Arra”, Journal of Turkish Studies. Cambridge. Vol. 1, p. 113-119.
• FRANCAİSE C. (1993): Turkistan’daki Ahmed Yesevi türbesi // Folklor Araştırmaları Kurumu, Romanya Kültür Bakanlığı ile birlikte düzenlenen Türk-Romen ilişkileri konulu sempozyum, Kostence.
• v g. Turkеstаnе”, Prоtоkоlı i sооbşеniya Turkеstаnskоgо krujka lyubitеlеy аrhеоlоgii, vıpusk XII. Tаşkеnt.
• MALOV Y. (1897): Âhir zaman Kitabı. Muhammedanskie uçeniye o konçine mira, “İzvestiya Obşestva Arheologii, İstorii i Etnografii pri Kazanskom Universitete”, XIV.
• MANKOVSKAYA L. (1962): “K izuçeniyu priemov sredneaziatskogo zodçestva kontsa XIV v.” (Mavzoley Ahmeda Yasevi). V kn: İskusstvo zodçih Uzbekistana. Taşkent, 1962, s. 93-142.
• MANKOVSKAYA L. (1985): Towards the study of forms in Central Asian architecture of the 14th cc; The Mouseloum of the Hoja Ahmad Yaesevi. Tr. Golombek, L. Iran, 23, Indeks Islamicus, p. 109-127.
• MASALA A. (1993): Ahmed Yesevi ve Eski İtalyan Mistiği arasındaki paralellik // Folklor Araştırmaları Kurumu. KKTC Kültür Bakanlığı ile ortaklaşa düzenlenen 6. Uluslararası Ahmed Yesevi ve Türk Halk Edebiyatı Semineri (7-10 Mayıs 1993, Lefkoşe).
• MASSON M. (1930): Mаvzоlеy Hodja Аhmеdа Yasеvi. Tаşkеnt.
• MELİKOFF İ. (1987): “Ahmed Yesevî, Turkic Popular Islam”, Utrendt Papen on Central Asia: Proceedings of the first European Seminar on Central Asian Studies Hold at Utrecht (Utrecht Turkological series) Index Islamicus. p. 83-94.
• MELİKOFF İ. (1992): “Ahmed Yesevî ve Türklerde İslamiyet”, Milletlerarasi Ahmed Yesevî Sempozyumu Bildirileri, 26-27 Eylül, 1991. Ankara, s. 61-67).
• MELİORANSKY P. (1913): “Ahmed Yasawi”. In: Enzyklopaedie des Islam, Bd, I. Leiden- Leipzig, s. 208-209.
• MENZEL Th. (1925): “Die Aeltesten Türkischen Mystyker”, Zeitschr. der Deutsch. Morg. Ges. T. 79, s. 269-289.
• Milletlerarası Hoca Ahmet Yesevî Sempozyumu Bildirileri, Kayseri 1993.
• MİRHALDAROĞLU M. (1991): Sayram Tarihi, Çimkent.
• MİRHALDAROĞLU M. (1992): Hoca Ahmed-i Yesevî: Şecere-i Saadet, Kerametleri, Hikmetleri, Çimkent.
• MUNTEANU L. (1993): Ahmed Yesevi ve Mistik Ölüm meselesi // Folklor Araştırmaları Kurumu. KKTC Kültür Bakanlığı ile ortaklaşa düzenlenen 6. Uluslararası Ahmed Yesevi ve Türk Halk Edebiyatı Semineri (7-10 Mayıs 1993, Lefkoşe).
• NEMATOV H. (1992): “Ahmed-i Yesevî Hayatına Ait Bazı Seneler”, Özbek Dili ve Edebiyatı dergisi, Taşkent, sayı 2.
• NOVİTSKY Y. (1912): “Hodja Sultan Ahmed Yasavi” (kirgizskaya legenda), Turkestanskiye vedomosti, 17 Şubat.
• PRUSEK J. (senesiz): Yasavi, Ahmet. Dictionary of Oriental Literatures, Gen.editor J.Pruşek, Vol. III, London, p. 196.
• VASSAF Hüseyin (1990): Sefine-i Evliya, C I, Osmanlıcadan çeviren M. Akkuş, A. Yilmaz. İstanbul, Seha Yay., s. 391-408.
• VESELOVSKY N. (1906): “Ekspeditsiya v g. Turkеstan dlya snyatiya plаnоv i zаrisоvki v krаskаh mеstnоy mеçеti”, İzv. Russ. Kоmitеtа dlya izuçеniya Srеdnеy i Vоstоçnоy Аzii v ist., аrh., ling., i etnоgrаfiçеskоm оtnоşеniyah, no 6, St. Pеtеrburg, s. 23-26.
• VİSİNTAİNER E. (1998): “Elementi sciamanici e mistici in Ahmad Yassawi”. Universita ‘Degli Studi Di Venezia, Anno Accademico.
• WAMBERRY H. (1867): Cagataische Sprach-Studien. Philo Press, Amsterdam, Neudruck 1975 der Ausgabe Leipzig (Choga Ahmed Jesewi. Hikmet, s. 115-123).
• ZARCONE Th. (1993): “Hindistan’da Türk Tasavvufu: Yesevîyye örneği”, Dergâh, IV, 38, Nisan, s. 19-20.
• АDАLIS A (1972): Ahmаd Yassаvi. Duhоvnıye stihi /Pеrеvоd А.Аdаlis// Bibliоtеkа Vsеmirnоy Litеrаturı. Sеriya pеrvаya. Vol. 55; Pоeziya nаrоdоv SSSR IV-XVIII vеkоv. Mоskovа, s. 147-148.
• SAFİYUDDİN Мevlana (1996): Nesep-nâme Tercümesi, Haz. Kemal Eraslan, Yesevî Yayıncılık, İstanbul.