OSMANLI DEVLETİ’NİN HZ. ALİ AHFADI ŞERİFLER İLE İLGİLİ UYGULAMALARINA DAİR BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2012, Sayı: 61, 221 - 244, 16.01.2013

Zeynel Özlü

Öz

Şerifler, Hz. Peygamberin torunu Hz. Hasan’ın soyundan gelen kişilerdir. Osmanlılar döneminde hem devlet hem de Müslüman halk tarafından büyük saygı ile karşılanmışlardır. Devlet tarafından kendilerine vergi muafiyeti, vakıf görevlerinde öncelik, Ramazan Ayı, Ramazan Bayramı, Kurban Bayramı ve büyük şenliklerde Sur-i Hümayun vs. ise atiye olarak adlandırılan maddi katkılar sağlanmıştır. Şerifler başkent İstanbul’a geldikleri zaman kendilerine ilk anda 3.000 kuruş maddi katkı sağlanmıştır 4 Za 1262/24 Ekim 1846 . Bununla beraber Osmanlı Devleti muhtemelen saygısından dolayı, şerif olması olası olan kişilerin de mağduriyet yaşamasını istememiş ve yanında şeriflik belgesi taşımayan ve bu nedenle de devletin şerif olup olmadığını kesin belirleyemediği kişilere de şeriflere verilen miktarın 1/3’ü oranında 1000 kuruş yardımda bulunmuştur. Devlet tarafından şeriflerin sahip oldukları manevi nüfuzları göz önünde bulundurularak, yaşadıkları bölgelerdeki muhtemel çatışmaların önlenmesi, vergilerin adaletli toplanması, sefer hazırlıklarının desteklenmesi gibi bazı konularda kendilerinden faydalanılmıştır. Şerifler başkent İstanbul’a geldikleri zaman kendilerine hürmet gösterilerek konutlar kiralanmış ve kendilerine misafir kalacakları gün kadar her türlü gıda, kıyafet ve konutta kullanacakları her türlü eşya temin edilmiştir. Hazırlanan malzemelerin en iyi cinsten olmasına özen gösterilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ehlibeyt, Hasan İbni Ali, şerif, Türk kültürü, misafir ağırlama, Osmanlı

AN EVALUATION ON OTTOMAN EMPIRE’S ATTITUDES TO HZ. ALI’S PROGENY SHERIFS

Öz

Sherifs are the people who are descendants of Hassan, the grandson of Mohammed. In Ottoman times, they were shown great respect both by the state and by the Muslim folk. They were exempt from taxation, had priority in charitable foundational duties, and were provided with financial aids called “atiyye” during the month of Ramadan, the bayrams of Ramadan and Sacrifice, and important celebrations. When the sherifs came to Istanbul, the capital city, they were provided with 3000 kurus as financial aid 4 Za 1262/24 October 1846 . Furthermore, the Ottoman State did not want those who were possibly sherifs but who did not have tokens of being a sherif with them. Thus, those who could not certainly be known to be sherifs were stil given 1000 kurus, 1/3 of the amount given to sherifs. The State benefited from sherifs, due to their eminence around them, in preventing likely confrontations in regions they dominated, in collecting taxes justly, in encouraging military preparations, and in some other matters. When the sherifs came to Istanbul, they were shown respect; houses were hired for them and during their stay, every kind of food, clothes, and every kind of goods they would use in the houses were supplied. Great attention was shown for the material to be used for them

Anahtar Kelimeler

Ehlibeyt, Hassan Ibn Ali, Şerif, Turkish Culture, Honour, Ottoman Religious

Kaynakça

• Cevdet Belediye (C..BLD.), 135/6744,
• Cevdet Dahiliye (C..DH.), 58/2868,101/5003, 125/6201, 160/7977, 310/15454
• Cevdet Evkaf (C. EV.), 391/19834, 402/20379, 629/31745
• Cevdet Maarif (C.MF.), 127/6345,
• Cevdet Maliye (C. ML..), 39/1751, 62/2813, 72/3335, 111/4901, 146/6175, 166/6983, 299/12151, 349/14344, 353/14478, 392/16007, 461/18739, 505/ 20506, 544/22363, 572/23425, 576/23622, 599/24706, 599/24714, 618/25481, 636/26162, 648/26551, 688/28230, 707/28864, 717/29333, 722/29562,749/30517,780/31851,
• Cevdet Saray (C.SM.), 45/2297,
• Hatt-ı Hümayun (HAT), 257/14775, 356/19981, 487/23869, 555/27461/L, 751/35485,
• İrade Dahiliye (İ. DH.), 44/2175, 128/6584,
• İrade Meclis-i Vala (İ. MVL.), 497/22487,
• Sadaret Amedi Kalemi (A. AMD.), 56/80, 63/65,
• Sadaret Mühime Kalemi (A. MKT. MHM.), 36/72, 60/31, 437/44,
• Yıldız Tasnifi Perakende Evrakı Umum Vilayetler Tahriratı (Y. PRK. UM..), 4/69
• Ahmed Lütfi Efendi. (1999): Vak’anüvis Ahmed Lütfi Efendi Tarihi. çev: Yücel Demirel, İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayını.
• ARSLAN, Mehmet; ERDOĞAN, Mehtap. (2009), Kerbela Mersiyeleri. (Tunceli Üniversitesi 2008), Ankara: Grafiker Yayınları.
• ARENDONK, C. Van. (1968). “Şerif ”. İ.A., 115. Cüz, İstanbul, MEB Basımevi, 435-442.
• ATALAR, Münir. (1999). Osmanlı Devletinde Surre-i Hümayun ve Surre Alayları. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• ---------------------- (1988). “Türklerin Kabe’ye Yaptıkları Hizmetler”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 30: 287-292.
• AZAR, Birol. (2005). “Benzerlik ve Farklılıklar Ekseninde Alevi-Bektaşi İnançları Üzerine Bir Değerlendirme”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10/2: 81-87.
• BAŞER, Said. (1999). “Heterodoksi, Nakşilik-Bektaşilik”. I. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Sempozyumu Bildirileri (22-24 Ekim -1998). Editörler Alemdar Yalçın ve ötekileri, Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Merkezi, 55-58.
• BAYRAM, Sadi. (1999). “Hacı Bektaşı Veli, Merzifon’da Piri Budapeşte’de Gül Baba ve Bazı Bektaşi Vakıfları”. I. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Sempozyumu Bildirileri (22-24 Ekim -1998). Edit. Alemdar Yalçın ve ötekileri, Ankara: Gazi Üniv. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Merkezi, 59-62.
• BUZPINAR, Ş. Tufan. (2006). “Nakîbüleşrâf ”. TDVİA, C. 32, İstanbul, 322-324.
• EĞRİ, Osman. (2008). “Bir Muharremiye Ekseninde Hz. Hüseyin Algısı ve Alevi-Bektaşi Erkanına Etkisi”, Dem Dergi, Yıl:2, S. 6: 98-109.
• ERTEN, Hayri. (2001). Konya Şer’iye Sicilleri Işığında Ailenin Sosyo- Ekonomik ve Kültürel Yapısı ( XVIII. Yüzyılın İlk Yarısı ). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayını.
• ENGİN, Refik. (2010). “Geçmişten Günümüze Trakya ve Balkanlarda Bektaşi ve Bektaşi Sürekleri”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaşı Veli Araştırma Dergisi, S. 55: 371-404.
• FAROQHİ, Suraiya. (1995): Hacılar ve Sultanlar Osmanlı Döneminde Hac 1517-1638. çev: Gül Çağalı Güven. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• GÜLER, Mustafa. (2002). Osmanlı Devletinde Haremeyn Vakıfları (XVI.-XVII. Yüzyıllar). İstanbul: Tarih ve Tabiat Vakfı (Tatav) Yayını.
• GÜMÜŞOĞLU, Dursun. (2007). “Bektaşilikte Tarihsel Seyir İçinde Kadına Bakışın Dayanakları”. 2. Uluslar arası Türk Kültür Evreninde Alevilik ve Bektaşilik Bilgi Şöleni Bildiri Kitabı. C. 1, Editörler Dr. Filiz Kılıç, Tuncay Bülbül, Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Merkezi yayını, 459-472.
• GÜNAY, Ünver. (2003). “XV. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Sosyo-Kültürel Yapı, Din ve Değişme”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.14, Yıl: 2003/1: 21-48.
• GÜNEŞ, Mehmet. (2001). “1822-1830 Yılları Arasında Afyon’da İlmiye Sınıfına Mensup Yöneticiler”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. III, S.1:91-104.
• --------------------- ( 2007). “ Gizli Dil Açısından Alevilik-Bektaşilik Erkân ve Deyimlerine Bir Bakış”, Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları, Volume 2/2: 328-350.
• KOÇAK, Yunus. (2005). “Arnavutluk Devlet Arşivlerinde Bulunan Türkçe Yazma Eserler Erkânname: 2”, Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Merkezi Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, XI/33: 71-144.
• KILIÇ, Rüya. (2005). Osmanlıda Seyyidler ve Şerifler. I. Basım, İstanbul: Kitap Yayınevi.
• ----------------- (2000). “Seyyid ve Şeriflerin Osmanlı Yönetimiyle İlişkileri: XIV-XVI. Yüzyıllar”. Uluslar arası Kuruluşunun 700. Yıldönümünde Bütün Yönleriyle Osmanlı Devleti Kongresi 7-9 Nisan 1999 Bildiriler, Yayına Hazırlayan Alaaddin Aköz ve ötekileri. Selçuk Üniversitesi Yayını, Konya: 425-436.
• KURŞUN, Zekeriya. (1997). “Haşimiler”. TDVİA, C. 16, İstanbul, 412-415.
• KÜÇÜK, Hülya. (2003). Kurtuluş Savaşı’nda Bektaşiler. 1. Basım, İstanbul: Kitap Yayınevi.
• KÜÇÜK, Abdurrahman; KÜÇÜK, Mehmet Alparslan. (2009). Türkistan’dan Türkiye’ye Alevilik-Bektaşilik (Dinler Tarihi Açısından Bir Yaklaşım). Ankara: Berikan Yayınevi.
• KÜÇÜKCAN, İlyas. (2009). “Tarihsel Gelişim Sürecinde Seyyid Battal Gazi-Hacı Bektaş Velî Bağlantısı ve Günümüze Yansımaları”, Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, S. 1: 247-253.
• OCAK, Ahmet Yaşar. (2010). “Kalenderiler ve Bektaşilik”. Osmanlı Sufiliğine Bakışlar, I. Baskı, İstanbul: Timaş Yayını, 120-132.
• -----------------------------(2010a). “Bektaşi Menakıbnamelerinde Tenasüh (ReincarnationMetempsycose) İnancı”. Türkiye Sosyal Tarihinde İslam’ın Macerası. edit. Adem KOÇAL, 2. Baskı, İstanbul: Timaş Yayını, 81-94.
• ----------------------------- (2010b). “Sarı Saltuk ve Saltukname”. Osmanlı Sufiliğine Bakışlar, I. Baskı, İstanbul: Timaş Yayını, 11-22.
• -----------------------------(2009). Alevi ve Bektaşi İnançlarının İslam Öncesi Temelleri Bektaşi Menakıbnamelerinde İslam Öncesi İnanç Motifleri. 7. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları.
• ----------------------------(1999). “Din”. edit. E. İhsanoğlu. Osmanlı Medeniyeti Tarihi, C. I, İstanbul: Feza Gazetecilik Yayını, 109-158.
• ÖZ, Gülağ. (1999). “Alevi-Bektaşi-Kızılbaş Tekke ve Ocaklarının İşlevleri ve Türk Kültürüne Katkıları”. I. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Sempozyumu Bildirileri (22-24 Ekim -1998). edit. Alemdar Yalçın ve ötekileri, Ankara: Gazi Üniv. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Merkezi, 267-271.
• ÖZ, Mustafa. (1994). “Ehl-i Beyt”. TDVİA, C. 10, İstanbul, 498-501.
• ---------------- (1989). “Ali Evladı”. TDVİA, C. 2, İstanbul, 392-393.
• ÖZEL, Ahmet. (1989). “Âl”. TDVİA, C. 2, İstanbul, 305-306.
• ÖZEN, Kutlu. (1999). “Sivas-Divriği Yöresindeki Bektaşi Tekkeleri (16. yy-20. yy)”. I. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Sempozyumu Bildirileri (22-24 Ekim -1998). edit. Alemdar Yalçın ve ötekileri, Gazi Üniv. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Merkezi, Ankara, 273-284.
• Öztürk, Yaşar Nuri. (1998). Tarih Boyunca Bektaşilik. 5. Baskı, İstanbul: Yeni Boyut Yayını.
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü II. İstanbul: MEB Yayını.
• Raymond, Andrea.(2000).Osmanlı Döneminde Arap Kentleri. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayını.
• SARICIK, Murat. (2002). “Osmanlı Devleti’nde Nakîbü’l-Eşrâflık Kurumu”. Türkler, C. 10, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 385-393.
• SARIKAYA, Mehmet Saffet ve Kamile ÜNLÜSOY. “Hacı Bektaş-ı Veli’nin İnanç Dünyasında Hz. Ali ve Ehl-i Beyt”. 1-10. http://www.msaffets.com/wp-content/ uploads/hacibektas_S.Sarikaya.pdf. 15.07.2011.
• SÜMER, Derya. (2011).“Alevi-Bektaşi Miraç Söyleminden Cemin Simgesel Temsillerine Hakk’ın Birlik Bilinci”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, S. 57: 57-84.
• Soyyer, A. Yılmaz. (2005). 19. Yüzyılda Bektaşilik. İzmir: Akademi Kitabevi.
• Soyyer, Yılmaz. (1996). Sosyolojik Açıdan Alevi Bektaşi Geleneği. İstanbul: Seyran Kitap.
• Şemseddin Sami. (1978). Kamus-ı Türkî. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Türk Tarih Kurumu Tarih Çevirme Kılavuzu http://193.255.138.2/takvim.asp?takvim=2& gun=22&ay=6&yil=1188 (14. 07.2010)
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. (1988). Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı. Ankara: TTK Basımevi.
• --------------------------------(1972). Mekke-i Mükerreme Emirleri. Ankara: TTK Basımevi.
• WENSINCK, A. J.(1968). “Mekke”. İ.A., 74. Cüz, 2. Baskı, İstanbul, MEB Yayını, 630-643.
• YALÇIN, Alemdar; YILMAZ Hacı. (2003). “Bir Ocağın Tarihi Seyyid Hacı Ali Türâbî Ocağı’na Ait Yeni Bilgiler”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, S. 26, 83-120.
• YALTIRIK, Hüseyin. (1999). “Hacı Bektaş Velî ve Bektaşiliğin Geleneksel Türk Halk Müziğindeki Yeri”. I. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Sempozyumu Bildirileri (22- 24 Ekim -1998). Editörler Alemdar Yalçın ve ötekileri, Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Merkezi, 399-403.
• YÜKSEL, Hasan. (2000). “Osmanlı Toplumunda Sâdât-ı Kirâm”. Uluslar arası Osmanlı Tarihi Sempozyumu Bildirileri (İzmir 8-10 Nisan 1999), Yayına Hazırlayan Turan Gökçe, İzmir: Türk Ocakları İzmir Şubesi Yayını, 341-361.