KAZAK HALKININ EVLENME DÜĞÜNLERİNDEKİ “BETAŞAR”: BÖLGESEL RİTÜELLER VE GELENEKLER

Yıl 2017, Sayı: 84, 195 - 210, 14.12.2017

Tattugul Kartaeva Bakytzhan Kalniyaz

Öz

Betaşar cırı, Kazak halkının eski dönemlerden beri yaşatılagelen geleneksel halk mirasıdır. Betaşar “bet açar” - yeni gelinin yüzünü açma anlamı taşır geleneği, Kazak halkının evlenme törenlerinin önemli geleneklerinden biridir. Betaşar, Kazak halkının nesilden nesile ulaştırarak yaşatmakta olduğu çok özel bir adettir. Betaşar ritüelini gerçekleştirmek üzere söz ustası, hazırcevap şairlik yeteneğine sahip, halk tarafından tanınan genç ozan davet edilir. Betaşar ritüelinin en önemli parçası, gelinin yüzünü açmak için söylenilen Betaşar şarkısının söylendiği kısımdır. Betaşar ritüeli, büyük bir coşkuyla aile arasında gerçekleştirilen bir gelenektir. Betaşar geleneğinin en önemli amacı, “Betaşar Şarkısının” yardımıyla yeni geline yol gösterip, tavsiyelerde bulunmak, yeni aile üyeleriyle tanıştırmak ve böylece yeni kurmakta olduğu aile hayatına alışmasını kolaylaştırmaktır. Betaşar ritüelinden sonra gelin tarafından çay ikram etme ritüeli başlar. Makalede, Betaşar geleneğinin Kazak topraklarındaki bölgesel özellikleri incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Kazak halkının evlenme törenleri, Betaşarın özellikleri, gelenek görenekler, Betaşar şarkısı, gelin

THE KAZAK WEDDING “BETASHAR”: REGIONAL FEATURES AND RITES

Öz

Betashar is the Kazak peoples’ traditional folklore heritage, rooted in ancient times. The tradition of betashar meaning «opening the face of a new bride» is one of the important traditions of wedding ceremonies of the Kazakh people. Betashar is a vivid tradition in all regions of the Kazak land, passing from one generation to the next. This ceremony is performed by a cheerful, silver-tongued, respectable and young poet. A song accompanying the ceremony of removing shawl from the bride’s face is the most significant part of the betashar. The Betashar ritual is a tradition maintained within the family with great enthusiasm. The most important goal of the Betasar tradition is to guide the new bride to get used to new family life by the introducing new family members and the ease of getting used to a new family life , with the help of the song «betashar». Presentation of betashar is an extremely solemn and very picturesque event. After betashar, the ritual as a part of which the new daughter in law serve tea to all of the relatives starts. The article highlights the regional variations in the Betashar ritual in Kazak land.

Anahtar Kelimeler

Kazak wedding party, Betashar attributes, tradition, the Betashar song, bride

Kaynakça

• АFM – author’s field materials.
• Alektorov, Aleksandr. (1888). “Osnovanie braka i svadebnye obychai u kirgizov”. Orenburgskii listok, 11-12.
• Altynsarin, Ibrai. (1870). Ocherki obıchaev prisvatovstve i svadeb u kirgizov Orenburgskogo vedomstva. Otdel rukopisey i redkih knih Natsional’noy biblioteki. Orenburg.
• Argunbayev, Halel. (1996). Kazak otbasy. Almaty: Kainar.
• Auezov, Muhtar. (1985). Shygarmalar.16 tom. Almaty: Zhazushy.
• Babalar Sözü. Gashiktik Jirlar. (2009). Juz tomduk. 53 tom. Astana: Foliant.
• Baitursinov, Akhmet. (2003). Adebiet tanitkish. Almaty: Atamura.
• Biray, Nergis. (2002). “Bet Açma Geleneği ve ‘Betaşar’ Türü” Prof. Dr. Sadık TURAL Armağanı . Yay. Haz. Dr. İdris KARAKUŞ, Ankara, 2002, s.226–238. Erişim Tarihi: 10.02.2017. http://turkoloji.cu.edu.tr/HALKBILIM/nergis_biray_bet_ acma_gelenegi.pdf
• Grodekov, Nikolai. (1889). Kirgizy i karakirkizy Syr-Daryinskoi oblasti. Yuridicheskii byt. Vol.1. Tashkent: Typo-lithography of S.I. Lakhtine. 1889.
• Divayev, Abubakir. (1900). Neskol’ko slov o svadebnom rituale kirgizov Sır-Dar’inskoy oblasti. Kazan: Tipo-litografiya İmperatorskogo Universiteta.
• Karataş, Aynur. (1994). “Kazak Türkleri’nin Düğün Türküsü Betaşar”. Milli Folklor, 21: 76-77.
• Kazak Halkunun Dasturleri men Adet-Guruptari (2006). Dunuege Kelgennen Ozganga Deiin. 2-tom. Almaty: Arys.
• Lavrov M.V. (1916). Turkestan. Geografiya i istoriya kraya. 2-e izdanie. Moskva-Petrograd: T-va V.V.Dumnov, Br. Salaevyh, 1916.
• Lazarevskiy, F. (1862). “Svadebnye obychai u kirgizov Orenburgskogo vedomstva”. Moskovskie vedomosti, 151, 154, 158.
• P. (Poltoratskaya, Lubov). (1878). Obychai kirgizov Semipalatinskoi oblasti. Russkii vestnik, 9: 22-66.
• Radlov, Vasilii. (1870). Obrazsi narodnoi literaturi turkskih plemen, zhivyzhih v Yizhnih Sibiri I Zhungarskih stepei. Tom 3. Sankt-Peterburg.
• Samoilovish, Аlexandr. (1915). Zapretnye slova v yazyke kazak-kirgizskoi zamuzhnei zhenchshiny. Zhivaya starina. ХХІV. Sankt-Peterburg: Typography of V.D. Smirnov, 1-2: 161-168.
• Seifullin, Saken. (1964). Shigarmalar zhinagi. 6 tom. Almaty: Zhazushi.
• Snesarev, G.P. (1969). Relikty domusul’manskih verovanij i obrjadov u uzbekov Horezma. Moskva.
• Тadisheva, N.О. (2015). “Svadebnaya obriadnost narodov Saiano-Altaya: obshee i osobennoe”, Vestnik Tomskogo gosudarstvennogo universiteta. Istoriya, 6: 133-138.
• Toleybayev, Abdesh. (1991). Relikty doislamskih verovanii v semeinoi obryadnosty Kazakov (ХІХ – early ХХ cc.). Almaty: Gulim.
• Velihanov, Shokan. (1985). Sobraniye sochineniyi v pyati tomah. Volume 4. Almaty: Glavnaya redaksiya Kazahskoy sovetskoy ensiklopediyi.
• W. (1905). “Betashar. Vstuplenie molodoi zheny v novuyu semyu”. Turgaiskaya gazeta, 47: 3