ALEVİ/BEKTAŞİ GELENEĞİNDE DEDELİK KURUMU “SİVAS KANGAL TÜRKMEN ALEVİLERİ ÖRNEĞİ"

Yıl 2018, Sayı: 85, 43 - 62, 15.03.2018

Hasan Coşkun

Öz

Dedelik kurumu Alevi-Bektaşi geleneğinde hayati bir yer işgal etmektedir. Dede, tüm sosyal, kültürel ve dini hayatın merkezinde bulunmaktadır. Köylerde yaşayan Kızılbaş Türkmen Alevilerin zor yaşam koşulları özellikle yerleşik hayata geçmeden önceki göçebe hayattaki karşılaşılan tüm problemlerin halledildiği ana merci ve makamdır. Geleneksel toplumsal yapıda ferdi ve sosyal ilişkilerin sağlıklı bir şekilde yürütülmesini dedeler sağlamaktadır. Küçük köy toplumlarındaki ahlaki, sosyal ve dini problemlerin hepsini dedeler çözmektedir. Geleneksel Alevi toplumlarında ferde kimliğini ve şahsiyetini dedeler kazandırmaktadır. Her alevi belli bir yaşa geldikten sonra ancak Dedelerin huzuruna varır, görgü cemlerine katılır, musahiplik törenlerine katıldıktan sonra ancak gerçek bir alevi kimliğine sahip olur. Hatta geleneksel alevi topluluklarının standartlarına göre en az 6 ayda bir dedenin huzuruna varmak gerekmektedir. Bu inanca göre altı ay içerisinde dedelere görülmeyen aleviler düşkün kabul edilirler. Buradan da anlaşılacağı gibi Alevi bir ferdin cemaatle organik bağını dedeler tesis etmektedirler. Geleneksel Alevi sosyal örgütlenmesinde dedeler en tepe noktada yer alırlar. Dedeler sadece dini rehber olarak değil aynı zamanda dünyevi lider olarak da kabul edilirler. Geleneksel Alevi yaşamında dedeler her yönüyle toplumsal hayatın merkezinde yer alırlar. Bu çalışmada, Alevî kültürünün çok zengin dinî ve sosyal tezahürlerinin yaşandığı Sivas’ın Kangal İlçesinde yaşayan Türkmen Alevilerinin kurumsallaşmış geleneksel alevi örgütlenmelerine bakışını Din Sosyolojisi açısından inceleme ve araştırmaya tabi tutuyoruz. Geleneksel Alevi örgütlenmesini bel kemiğini oluşturan Dedelik kurumunun hiyerarşik yapısı ve fonksiyonlarını değerlendirdik.

Anahtar Kelimeler

dedelik, Alevilik, Bektaşilik, Kangal, Sivas, Alevi örgütlenmeleri

THE INSTUTION OF DEDE IN ALEVI/BEKTASHI TRADITION: SAMPLE OF TURKOMAN ALEVIS IN KANGAL, SIVAS

Öz

“Dedelik” elderly- grandfathers institution occupies a vital place in Alevi-Bektashi tradition. “Dede” is at the center of all social, cultural and religious life. ”Dedelik” is the main authority where the difficult living conditions of Kizilbash Alevi Turkmen residing in the villages and where all the problems encountered in nomadic life before the settled life were resolved. In traditional social structure, social and individual relationships are carried out in an efficient manner by“dedeler”. All moral, social, and religious problems in small village communities are also resolved by“dedeler. In traditional Alevi societies, a person gains his/her identity and personality with the help of dede. It is only after an Alevi reaches a certain age that comes in the presence of “dedeler” and participate in etiquette “cem”s, and only after they have attended the musahiplik musical ceremonies they gain the real identity of an Alevi. Furthermore, according to the standards of traditional Alevi communities, it is necessary to arrive at the presence of the“dede” elder- grandfather at least once in every 6 months. According to this belief, those who do not come to“dede” elder- grandfather in six months are regarded as outcast. As it is understood, an Alevi’s organic ties with the community are established by the“dede” eldergrandfather . In the traditional Alevi’s social organization, the”dedeler” elderly- grandfathers are at the top. In this study, we examined the perspectives of the institutionalized traditional Alevi organizations of the Turkmen Alevis, who lived in the Kangal District of Sivas where the very rich religious and social manifestations of the Alevi culture existed, in terms of sociology of religion. We evaluated the hierarchical structure and functions of the Dedelik institution which constitutes the backbone of traditional Alevism organization

Anahtar Kelimeler

dedelik (elderly-grandfathers), Alevism, Bektashi, Kangal district-Sivas, Alevi organisations

Kaynakça

• Cemal Koçak, 1927 Soğukpınar Köyü Doğumlu, Okur-Yazar, Dede
• Kasım Cihaner, 1949 Elkondu köyü doğumlu, Ortaokul, Dede
• Cemal Akpınar, 1956 Mescit Köyü Doğumlu, İlkokul, Dede
• Derviş Karakuş, 1940 Bahçeliyurt Köyü Doğumlu, İlkokul, Dede
• Süleyman Metin, 1949 Mescit Köyü Doğumlu, Lise, Dede
• Yakup Yesari Gökçe, 1960 Yellice Köyü Doğumlu, Fakülte, Dede
• Safi Ercan, 1940 Dışlık Köyü Doğumlu, İlkokul, Dede
• Seyfi Şengül,1939 Dışlık Köyü Doğumlu, İlkokul, Dede
• Hüseyin Özer,1940 Dışlık Köyü Doğumlu, İlkokul, Dede
• Feyzullah Şengül,1946 Dışlık Köyü Doğumlu, Lise, Dede
• Vahap Bozkurt, 1948 Soğukpınar Köyü Doğumlu, Lise, Dede
• Uçar, Ramazan. (2012). Alevilik-Bektaşilik-Abdal Musa Tekkesi Üzerine Sosyolojik Bir Araştırma- 2. Baskı. Ankara: Berikan Yayınevi.
• Üçer, Cenksu.(2010). Tokat Yöresinde Geleneksel Alevilik. İkinci Baskı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Üzüm, İlyas.(1997). Günümüz Aleviliği. İstanbul: İSAM Yayınları.
• Yaman, Ali. (2009a). “Alevilerde Dedelik ve Dede Ocakları”, Geçmişten Günümüze Alevi-Bektaşi Kültürü, Editör: Ahmet Yaşar Ocak, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, ss.178-202.
• —. (2009b). “Alevilikte Toplumsal Kontrol Kurumu: Düşkünlük”, Geçmişten Günümüze Alevi-Bektaşi Kültürü, Editör: Ahmet Yaşar Ocak. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, ss.203-210.
• Yıldız, Harun.(2004). “Alevilerde Dedelik Kurumu”, Alevîlik, Editör: Engin İsmail- Engin Havva, İstanbul: Kitap Yayınevi, ss.321-335.
• Yılmazçelik, İbrahim ve Erdoğan, S. Kont. (2012). “Alevilikte Dedelik Kurumu ve Mustafa Dede Örneği”, Alevilik Araştırmaları Dergisi, sayı:4, Ankara, ss.1-34.