SEMAHLARIN YAŞATTIĞI VE YANSITTIĞI DEĞERLER

Yıl 2018, Sayı: 85, 63 - 70, 15.03.2018

Salahaddin Bekki

Öz

Alevi-Bektaşi toplulukların belirli zamanlarda bir araya gelerek, dede veya baba denen önderleri eşliğinde yaptıkları on iki hizmetten oluşan sazlı-sözlü zikirlere ayin-i cem denmektedir. Uzun bir süre merkezden uzak yaşamak zorunda kalan Alevilerin gizli olarak icra ettikleri cemlerin ana unsurlardan biri semahlardır. Pîr Sultan Abdal, Şah İsmail Hatayi ve Kul Himmet’in deyişleri üzerine kurulan semahlar, ayin-i cemlerde zâkirler eşliğinde pervane/peyk denen kadın ve erkeklerden oluşan belli sayıdaki kişiler tarafından dönülür. Semahlar, Alevilerin köyden kente göç etmeleriyle yeni bir boyut kazanarak kent Alevilerinin görünen kimliği haline gelmiştir. Geleneksel bağlamından koparılarak söz ve musiki unsuru ön plana çıkarılan semahlar, 70’li yıllardan itibaren önce TRT sanatçıları sonra da Alevi gelenekten gelen ozanlar tarafından türkü olarak icra edilmeye başlanmıştır. Kulağa ve gönle hitap eden semahların görsel yanı da estetik seviyesi yüksek bir dans olarak düşünülebilir. Bu çalışmada, öncelikle yazılı kaynaklardan hareketle semahların ortaya çıkışı ve Alevi-Bektaşi inanç sistemindeki yeri irdelenmiştir. Daha sonra semahlarda dile getirilen değerler üzerinde durulmuştur. Son olarak semahların ayin-i cemlerden bağımsız olarak icra edilmesiyle ortaya çıkan yeni durumun Türk kültüründeki yeri açıklanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Alevilik-Bektaşilik, ayin-i cem, değer, semah

SEMAH GROUPS’ SUSTENANCE AND REFLECTION VALUES

Öz

The dhikr consisting of twelve services performed by the leaders of the so-called dede or baba is called Ayin-i cem in the The Alevi-Bektashi communities. One of the main elements of the secret cem ceremonies of the Alevis who had to live in remote places for a long time, is Semah. Semah groups are founded on the sayings of Pîr Sultan Abdal, Shah Ismail Hatayi and Kul Himmet and performed by specific a number of people consisting men and women called pervane/peyk in the accompany of the zakir in the Ayin-i cem ceremonies. The Semah groups have become a visible identity of the city Alevis by acquiring a new dimension through the migration of the Alevis from the village to the city. The Semah groups, which was removed from the traditional context and whose lyrics and musical elements are highlighted, started to be performed as folk songs by TRT artists and by bards coming from the Alevi tradition in the 70’s. The visual aspect of the Semah groups appealing to both the ear and the heart can also be considered as a dance with a high level of aesthetics In this study, first, the emergence of Semah groups and the place in the Alevis-Bektashi belief system were examined from the written sources. Then, the values expressed in the Semah groups were emphasized. Finally, this study tried to explain the place of the new situation which emerged as the practice of Semah groups as independently from Ayin-i cem ceremonies in Turkish culture

Anahtar Kelimeler

Alevism-Bektashism, ayin-i cem, value, semah

Kaynakça

• Arslanoğlu, İbrahim. (1997). Kul Himmet Yaşamı, Kişiliği ve Şiirleri. İstanbul: Ekin Yayıncılık.
• Bozkurt, Fuat. (1995). Semahlar. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Cerit, Şirin ve Levent Ergun. (2007). “Kentli Alevi Kimliğinin Bir Veçhesi Olarak Semahları İcra Etmek: Hacı Bektaş Veli Kültür ve Tanıtma Derneği Buca Şubesi Örneği”. 2. Uluslararası Türk Kültür Evreninde Alevilik ve Bektaşilik Bilgi Şöleni Bildiri Kitabı. Cilt 1. Ed. Filiz Kılıç ve Tuncay Bülbül, Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları, s. 335-347.
• Ekici, Metin. (2004). Halk Bilgisi (Folklor) Derleme ve İnceleme Yöntemleri, Ankara: Geleneksel Yayınları.
• Ersal, Mehmet. (2016). Alevilik Kavramlar ve Ocak Sistemi /Çubuk Havzası Örneği. Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları.
• Fığlalı, Ethem Rûhi. (1994). Türkiye’de Alevîlik ve Bektâşîlik. İstanbul: Selçuk Yayınları.
• Güzel, Abdurrahman. (2007). “Ahmet Yesevi, Hacı Bektaş Veli, Yunus Emre ve Kaygusuz Abdal’da Dört Kapı Kırk Makam”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 41, 19-159.
• Kova, Öner. (2014). “TRT Repertuvarında Bulunan Deyiş ve Semahların Müzikal Analizi ve Değerler Eğitimi Açısından İncelenmesi”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
• Kurtoğlu, Fatma Süreyya (2017).“Âşık Veysel’in Şiirlerini Değerler Eğitimi Açısından Okumak”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi. 83, 101-123.
• Noyan, Bedri. (1987). Bektâşilik Alevîlik Nedir. Ankara: Doğuş Matbaacılık.
• Öztürk, Yaşar Nuri. (1992). Tarihi Boyunca Bektaşilik. İstanbul: Yeni Boyut Yayınları.
• Tamay, Sedat. (2009). “Tahtacı Semahları ve Mengi / İnceleme- Metinler”. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Timisi, Ali Haydar. (2007). “Anadolu Kültürü ve Semahlar”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Yörükân, Yusuf Ziya. (1998). Anadolu’da Alevîler ve Tahtacılar. Haz. Turhan Yörükân. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.