BİR BEKTAŞİ ŞAİR RÂŞİD HAKKINDA BAZI TESPİTLER VE DÎVÂNÇESİ

Yıl 2018, Sayı: 85, 127 - 159, 15.03.2018

Adnan Oktay

Öz

Bektaşi şairlerden biri olan Râşid Alî Efendi ile ilgili ilk bilgiyi Osmanlı Müellifleri vermektedir. Daha sonra farklı kaynaklarda Râşid’e yer verildiği görülmüştür. Şair, “Râşid ve Kemter” mahlaslarıyla şiirler yazmıştır. Birden çok mahlas kullanması ve bu mahlasların başka şairler tarafından da kullanılmış olması, şairin hayatı ve edebî kişiliği ile ilgili bilgi karışıklığına sebep olmuştur. Râşid’in tespit edilen tek eseri Dîvânçe’sidir. Râşid Dîvânçe’sinin oldukça hacimli bir dîvân olduğu iddia edilmiştir. Ancak iddia edilen bu Dîvânçe’ye bu çalışma yapılırken maalesef ulaşılamamıştır. Eldeki tek Râşid Dîvânçe nüshasında on altı gazel, yedi nefes, iki muhammes ve iki müseddes yer almaktadır. Bu hâliyle eser, küçük bir dîvânçe niteliğindedir. Şiirlerinden Râşid’in Hz. Muhammed ve Hz. Ali’ye âşık biri olduğu anlaşılmaktadır. Şairin bunun yanında Ehl-i Beyt’e ve özellikle de Hz. Hüseyin’e şairin özel bir sevgisi vardır. Ayrıca Râşid’de bir taraftan başta Bektaşilik olmak üzere Caferîlik, Haydarîlik ve Hurûfîliğin izlerine rastlamak mümkündür. Bu çalışmada Râşid Alî Efendi’nin hayatı, edebî kişiliği, Dîvânçe’sinin tenkitli metni ve eserin edebî açıdan incelenmesi amaçlanmıştır. Bunun için yazma eser kütüphane katalogları taranmış, eserin tek el yazma nüshasının olduğu tespit edilmiştir. Karşılaştırma, analiz, örnekleme ve açıklama yöntemleriyle nüshada yer alan manzum metinler incelenerek Râşid’in hayatı, eserleri, edebî kişiliği ve düşünceleri tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hz. Muhammed, Hz. Ali, Bektaşilik, Râşid Alî Efendi, Kemter, dîvân, edebiyat

SOME ASSESSMENTS ABOUT A BEKTASHI POET RASHID AND HIS DIWANCHA

Öz

Rashid Ali Efendi, a Bektashi poet, was first mentioned by the Ottoman Authors Osmanlı Müellifleri . He wrote his poems under the pseudonyms of Rashid and Kemter which were also adopted by other poets in their poems. Using multiple pseudonyms and the adoptations of these names by other poets led to the confusion in Rashid’s life and his literary personality. The only identified work of Rashid is Diwan which is claimed to be a voluminous one. Unfortunately, it could not be accessed in this study. The availbale copy of Rashid’s Diwan includes sixteen ghazals, seven nafases Bektashi poem , two muxammases, and two musaddases. This work can be considered as a small diwan diwancha with this nature. It is understood from Rashid’s poems, he was a poet in love with Prophet Hazrat Muhammad and Hazrat Ali. Besides, he was a poet having a special love to Hazrat Hussain and Ahl al-Bayt. It is also possible to find the traces of the Jafferism, Haydarism, Bektashism and Hurufism in Rashid’s works.This study aims to understand the detection of Rashid Ali Efendi’s Diwan as a text and its investigation from a literary perspective. For these purposes, the catalog of manuscript libraries were searched and the copy of manuscript Rashid’s Diwan was obtained. The poems in that copy and the poems are claimed to be belonging to Rashid’s poetry in the other special works were examined with the method of comparison, analysis, sampling and explanation

Anahtar Kelimeler

Hz. Muhammad, Hz. Ali, Bektashism, Rashid Ali Efendi, Kemter, diwan, literature

Kaynakça

• Arslan, Mehmet ve Erdoğan, Mehtap. (2009). Kerbelâ Mersiyeleri. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Ayata, Saim. (2012). “Anadolu Abdalları”. ERUIFD 14, 51-62.
• Batur, Suat. (1998). Açıklamalı-Örnekli Türk Halk Edebiyatı. İstanbul, Türkiye: Altın Kitaplar Yayınevi.
• Bektaşi, Râşid. (Tarih Yok). Dîvân-ı Râşid. (Arşiv No: 06 Mil Yz A 6716). Ankara: Milli Kütüphane (MK). Yazmalar Koleksiyonu.
• Çağlayan, Bünyamin. (1997). “Kerbelâ Mersiyeleri”. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Çift, Salih. (2001). “Osmanlılar Döneminde Bursa’da Bektaşi Kültürü ve Bektaşi Tek- keleri”. Uludağ Üniversitesi. İlâhiyat Fakültesi Dergisi, c. 10. S. 2, s. 225-239.
• Çimen, Tarık. (Tarih Yok). Yaşamış ve Yaşayan Alevî-Bektaşi Ozanları: Kemterî. (Eri- şim tarihi: 18.10.2016). www.islamkutuphanesi.com: http://www.islamkutupha- nesi.com adresinden alındı.
• Dilçin, Cem. (2009). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. Ankara: TDK Yayınları.
• Doğanay, Namık Kemal. (2014, Nisan). “Kemterî”. Erişim tarihi: 20.10.2016. http:// www.asikremzani.net. adresinden alındı.
• El-Aclûnî, İsmail b. Muhammed. (Tarih Yok). Keşfü’l-Hafâ’, c. 2. Dâru İhyâi’t- Turâsi’l-‘Arabî.
• Ergun, Sadeddin Nüzhet. (1956). Bektaşi Şâirleri ve Nefesleri. İstanbul: Maarif Ki- taphanesi.
• Ertürk Kurtoğlu, Sibel. (2011). “Yüzyıllık Alevi Nefesleri Yazılı Kaynak Oldu”. Eri- şim tarihi: 21.10.2016. http://www.yazete.com adresinden alındı.
• Göksu, Erkan. (2015). “Türkiye Selçuklu Ordusundaki Frenk Ücretli Askerler ve Babaîler İsyanı’nın Bastırılmasındaki Rolleri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 74, 211-233.
• Gölpınarlı, Abdülbaki. (Tarih Yok). Alevî-Bektaşi Nefesleri. İstanbul: İnkılap Kitabe- vi.
• Işık, Zekeriya. (2015). “Osmanlı İmparatorluğu’nda Eğitim-Kültür Politikaları Yoluy- la Bektaşilik ve Kızılbaşlığı Tasfiye Girişimleri (1826 Sonrası)”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 76, 31-53.
• Kahraman, Hayreddin. (1993). “Caferiyye”. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 7, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 4-10.
• Kaya, Resul. (2008). “Mehmet Nâil Tuman ve Tuhfe-i Nâilî’si (İnceleme-Metin- İndeks. Sayfa 301-400)”. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Balıkesir Üni- versitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kılıç, Filiz. (2007). “Kültür Tarihimizde Filibe ve Filibeli Divan Şâirleri”. Türk Kül- türü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 43, 67-80.
• Koltaş, Nurullah. (2017). “The Bektashi Order In Bulgaria-A 16th Century Document On Elmali (Elmalu) Baba Dargâh”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 81, 9-26.
• Kurnaz, Cemal ve Tatçı, Mustafa. (2000). Osmanlı Müellifleri ve Ahmet Remzi Akyü- rek, Miftâhü’l-Kütüb ve Esâmî-i Müellifîn Fihristi (Cilt 1): Bursalı Mehmet Tahir. Ankara: Bizim Büro Yayınları.
• Kurnaz, Cemal ve Tatçı, Mustafa. (2001). Tuhfe-i Nâ’ilî: İnehânzâde Mehmed Nâil Tuman. Ankara: Bizim Büro Yayınları.
• Kur’ân-ı Kerîm Meali. (Tarih yok). (Diyanet İşleri Başkanlığı). (Erişim tarihi: 20.02.2017). http://www.kuranikerim.com. adresinden alındı.
• Küçüközyiğit, Uğur. (2014). “Hacı Bektaş Veli’nin Mesajı ve Bektaşiliğin Güçlen- mesinde Etkili Olan Dinamikler”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 72, 227-239.
• Levend, Agâh Sırrı. (1984). Divan Edebiyatı: Kelimeler ve Remizler, Mazmunlar ve Mefhumlar (4. Baskı). İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Maden, Fahri. (2015). “Yeniçerilik-Bektaşilik İlişkileri ve Yeniçeri İsyanlarında Bek- taşiler”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 73, 173-202.
• Ocak, Ahmet Yaşar. (1992). “Bektaşilik”. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 5, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 373-379.
• Oytam, M. Tevfik. (1970). Bektaşiliğin İç Yüzü. İstanbul: İstanbul Maarif Kitaphanesi.
• Özcan, Nuri. (1988). “Abdülkerim Efendi, Buhûrîzâde”. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 1, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 251.
• Öztelli, Cahit. (1987). Bektaşi Gülleri: Bektaşi-Alevî Şiirleri Antolojisi. İstanbul: Öz- gür Yayınları.
• Pala, İskender. (1989). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü (Cilt I-II). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Sâmî, Şemseddin. (2007). Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Steingass, Francis Joseph. (2005). A Comprehensive Persian-English Dictionary. İs- tanbul: Çağrı Yayınları.
• Tek, Recep. (2016). “Kul Himmet’in Şiirlerinde Alevî-Bektaşi İnanç Sisteminin Te- mellerine Dair Bazı Yansımalar”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 77, 271-290.
• Turan, Selami ve Çetin, Kâmile. (2010). “Bektaşi Şâirlerinden Râşid’in Şâh-ı Şehîdân Mersiyesi”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 55, 341-350.
• Yazıcı, Tahsin. (1998). “Haydariyye”. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 17, İstanbul: Tür- kiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 35-36.
• Yok, Yazar. Mecmû’a-i Eş’âr. (T.y.). İstanbul: İstanbul Belediyesi. Atatürk Kitaplığı.