ALEVİLİK-BEKTAŞİLİKTE DÂR

Yıl 2018, Sayı: 85, 183 - 198, 15.03.2018

Mehmet Dönmez Hasan Çelik Ergün Armağan

Öz

slâmiyetʼin tasavvufi bir yorumu olan Alevilik-Bektaşilik inancında bir çok erkân mevcuttur. Ancak Alevilik-Bektaşiliğin en temel ibadetini ise hiç şüphesiz ki “cemlerˮ oluşturur. “Cemlerˮ; birçok anlamda talipleri gönül eğitiminden geçirerek, onların ahlâki olgunluk içerisinde ilerlemelerine ve toplumsal birer mahkeme olarak işledikleri suçlara karşı alınan kararların da uygulandığı ibadetlerin bir bütünü olarak adlandırılmaktadır. Cemlerin yapıldığı yerin ortasında ise sorguların veya görgülerin yapıldığı ve huzur-u mürşide gelinerek hesap verildiği bir meydan vardır. Bu meydan “dâr meydanıˮ olarak adlandırılmaktadır. Hak-Muhammed-Ali postu önünde mürşit huzurunda taliplerin sorgu ve görgüleri bu meydanda yapılır ve dâr meydanında “dâra duranˮ canların, davranışlarından dolayı hesap vermeleri istenir. Bu sebepledir ki AleviBektaşiler, sorgudan-görgüden geçmeden ve dâr meydanında dâra durmadan inançlarını tam olarak yaşamış sayılmazlar. Bizler de bu müşterek çalışmamızın giriş kısmında öncelikle AleviBektaşi tasavvufunun penceresinden bakarak “dârˮ kavramının taşıdığı anlamları açıklamaya çalışacağız. Makalenin ikinci bölümünde de “dâra durmak veya dâra çekilmekˮ gibi makalenin temel kavramlarının yanında bir de Alevilik-Bektaşilik inancında yer alan dâr çeşitlerini ve bu dâra duruş şekillerinin taşıdıkları anlamları değerlendireceğiz. Makalenin son bölümünde ise Alevi-Bektaşilerin “Hak’a yürüyenˮ canların ardından yürüttükleri “dârdan indirme erkânıˮndan kısaca da olsa bilgiler sunmaya çalışacağız

Anahtar Kelimeler

Alevilik-Bektaşilik, dâr, erkân, tasavvuf, tarikat

ABODE OF ALEVISIM-BEKTASHISM

Öz

There are a number of methods in the Alevism-Bektashism belief, which is a sufistic interpretation of Islam. However, the most basic worship of Alevism-Bektashism is certainly “cemler”. “Cemlerˮ are regarded as a whole of the worship practices in which the decisions taken against the crimes committed by the candidates are applied as a social court and the candidates pass through the spiritual education in many ways and progress in their moral maturity. In the middle of the place where Cemler are made, there is a square where questions or graces are performed by coming in front of the sheikh. This square is called as “dâr square”. In front of the Hak-Muhammad-Ali post in the presence of the sheikh , the questions and graces are made at this square and it is asked from “the dâr holding” spirits to account for their behaviors at the dâr square. It is for this reason that the Alevist-Bektashis are not considered to have fully experienced their beliefs without going through questioning-grace and dâr holding at the dâr square. In this study, we will first look through the window of the Alevi-Bektashi mysticism to try to explain the meanings of the concept of “dâr”. In the second part of the article, we will evaluate the dâr varieties and the meanings they carry in the Alevism-Bektashism belief as well as the basic concepts of the article like “dâr holding or dâr withdraw”. In the last part of the article, we will try to present brief information about the method of the deduction from the dâr, which is performed by the Alevi-Bektashi people after the spirits who “walk to the Hak”

Anahtar Kelimeler

Alevism-Bektashism, abode, conventions, sufism/mysticism, order/sufi path

Kaynakça

• Arslanoğlu, İbrahim. (1998). “Çubuk Yöresi Aleviliğinde Dâr Kurbanıˮ. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 6, 11-34.
• Akyol, Cansu. (2017). “Ardahan / Damal Yöresinde Gözükızıl Ocağı Süreğinde Görgü Cemi ve Düşkünlük Sistemiˮ. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi. 16, 201-222.
• Altınok, Baki Yaşa. (2012). Alevilik - Hacı Bektaş Velî - Bektaşilik. Ankara: Ahî Yayıncılık.
• Bal, Hüseyin. (2004). Alevi İslâm Yolu. İstanbul: Cem Vakfı Yayınları.
• ——. (2014). Aleviliğin Tasavvufî Boyutu. Bursa: Sentez Yayıncılık.
• Cebecioğlu, Ethem. (1997). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. Ankara: Rehber Yayınları.
• Çıblak Çoşkun, Nilgün. (2013). “Alevi-Bektaşi Geleneğinde Dârdan İndirme Cemi ve Bu Cemin Toplum Yaşamındaki Önemiˮ. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 65, 271-280.
• Çoşkun, Hasan. (2017). “Tokatlı Alevi Dedelerinin Alevilik ve Bektaşilik Anlayışına Sosyolojik Bir Bakışˮ. Turkish Studies 12/35, 89-104.
• Er, Piri. (2014) Yaşayan Alevilik. Ankara: Barış Yayınları.
• Ergun, Sadeddin Nüzhet. (1930). Bektaşi Şairleri. İstanbul: Maarif Vakfı Yayınları.
• Eröz, Mehmet. (2014). Türkiye’de Alevilik-Bektâşilik. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Dedekargınoğlu, Hüseyin. (2012). Dede Gargın Süreğinde Cem. Ankara: Yurt Kitap Yayıncılık.
• Develioğlu, Ferit. (1996). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Dönmez, Mehmet. (2016). Sosyal Bütünleşme Sürecinde Malatya Aleviliği. Ankara: Sonçağ Yayıncılık.
• Fığlalı, Ethem Rûhî. (1990). Türkiyeʼde Alevilik-Bektaşilik. Ankara: Selçuk Yayınları.
• Gölpınarlı, Abdülbâki. (1963). Mevlevi Âdâb ve Erkânı. İstanbul: İnkılap ve Aka Kitabevi.
• Günşen, Ahmet (2007). “Gizli Dil Açısından Alevilik-Bektaşilik Erkân ve Deyimlerine Bir Bakışˮ. Turkish Studies Türkoloji Araştırmaları Dergisi. 2/2, 328-350.
• Hançerlioğlu, Orhan. (2011). İslâm İnançları Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitbevi.
• Kaplan, Doğan (Haz.) (2007). Erkânnâme -I. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• ——. (2008). “Buyruklara Göre Kızılbaşlıkˮ. Yayımlanmamış doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, Konya.
• Kaygusuz, İsmail. (1995). Alevilikte Dâr. İstanbul: Alev Yayınları.
• Kaya, Ali. (2012). Alevilik ve Dersim Üzerine Seçme Yazılar. İstanbul: Yaz Yayınları.
• Karaoğlan, Hamza. (2003). “Pazarcık Yöresi Alevilerinde Ölüm ve Ölü İle İlgili Uygulamalarˮ. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2, 37-52.
• Korkmaz, Esat. (1994). Ansiklopedik Alevilik Bektaşilik Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ant Yayınları.
• Köprülü, Mehmet Fuad. (1991). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Kitab-ı Dâr. (2012) Haz. O. Eğri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Orhan, Hüseyin. (2003). Alevilikte İbadet. İstanbul: Garip Dede Dergâhı Yayınları.
• Özcan, Hüseyin. (2002). “Bektaşilikte Dâr Kavramı ve Hallâc-ı Mansûr Etkisiˮ. Folklor Edebiyat Dergisi (Alevîlik Özel Sayısı) - II. S.30, 157-164.
• Öztürk, Yaşar Nuri. (2013). Kurʼân-ı Kerim Meâli. İstanbul: Yeni Boyut Yayınları.
• Özmen, İsmail. (1995). Alevi Bektaşi Şiirleri Antolojisi. Ankara: Saypa Yayınları, C. IV, s.62.
• Tur, Seyit Derviş. (2002). Erkânname. Almanya: Erenler Yayın.
• Uluçay, Ömer. (1993). Toplu İbadet / Cem Erkânı. Adana: Hakan Ofseyt.
• Üzüm, İlyas. (2013). Tarihsel ve Kültürel Boyutlarıyla Alevilik. İstanbul: İSAM Yayınları.
• Yaman, Ali. (2012). Alevilik ve Kızılbaşlık Tarihi. İstanbul: Nokta Kitap Yayınları.
• Yıldırım, Ali. (2010). Alevi Hukuku ve Düşkünlük. İstanbul: Doruk Yayıncılık.