18. YÜZYILDA YAZILMIŞ MENSÛR BİR HİKÂYE: “BİR İÇİM SU BAHÂNESİYLE NİSÂR-I CÛD

Yıl 2018, Sayı: 85, 199 - 216, 15.03.2018

Cafer Mum

Öz

Klâsik Türk edebiyatında, nesir, bütünüyle ihmal edilmemiş olmakla birlikte, şiirin daima gerisinde kalmış ve onun gölgesinde ilerlemiştir. Bu nedenledir ki klâsik nesir, gerek dil ve üslûp gerekse muhteva ve sanat yönüyle çoğu zaman şiirin etkisi altında kalarak ona yaklaşma çabası içinde olmuştur. Bu da süslü nesir yazmanın daha fazla tercih edilmesini beraberinde getirmiştir. Bu makalede, Halepli Edîb’in süslü nesirle yazdığı bir kısa hikâye ele alınmaktadır. Daha önce başka yerde yayımlanmamış olan bu kısa hikâye, Halepli Edîb Dîvânı’nın üç farklı yazma nüshasında yer almaktadır. Makalemizde, bu farklı nüshalardaki metinler birbiriyle karşılaştırılarak “tenkitli metin” oluşturuldu; nüshalar arasında görülen kimi farklar ise aparatta gösterildi. Ayrıca hikâye üzerine detaylı bir inceleme yapıldı. Burada eserin metin kompozisyonu, hikâyenin yapısı ve yazarın üslûbu detaylı olarak incelendi. Süslü nesrin en önemli unsurlarından biri olan seciler metinden tespit edilerek tablo hâlinde gösterildi. Hikâye, didaktik özellikte olup, yardımseverliği nedeniyle bir süre sonra borçlanmak durumunda kalan ve borçlarını ödeyemeyince de hapse atılan bir adamın varlıklı ve hayırsever başka bir adam tarafından borçları ödenerek hapisten kurtarılmasını konu almaktadır. 18. yüzyıl süslü nesir örnekleri arasında yer alan söz konusu kısa hikâye metninde, Arapça ve Farsça kelimelerin ve birbiriyle secili zincirleme terkiplerin çok fazla kullanılmasıyla anlaşılmaktan uzaklaşıp külfetli nitelik kazanan bir nesir dili kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

süslü nesir, seci, kısa hikâye, Halepli Edîb, cömertlik

A STORY IN PROSE WRITTEN IN THE 18th CENTURY “BIR ICIM SU BAHANESIYLE NISAR-I CUD

Öz

In classical Turkish literature, prose has always lagged behind the poetry and has progressed in its shadow, albeit not completely neglected. For this reason, the classical prose has striven to get closer to poetry by mostly remaining under its influence in terms of not only language and style but also content and art. This, in turn, has brought more preference to elaborate prose writing. This article discusses one of Halepli Edîb’s short stories written in elaborate prose style. This short story, which has not been published so far, is found in three different hand written manuscripts of Halepli Edîb’s Divan. In this article, we created a critical edition by comparing these texts. Additioanlly, the story was analysed in detail. In addition, textual composition, structure of the story and author’s style were examined. Homeoteleuton words, as significant charecteristics of elaborate prose, were found in the text and shown in the table. The story, didactic in nature, is about a man who has to borrow money over time because of his benevolence, and who is imprisoned for not paying his debts, who is finally paid off by another wealthy and charitable man. In the text of this short story, which is among the examples of 18th century elaborate prose writings, the intensive use of Arabic and Persian homeoteleuton words combined together creates a prose style which is extremely difficult to cope with

Anahtar Kelimeler

elaborate prose, homeoteleuton, short story, Halepli Edîb, benevolence

Kaynakça

• Belli, Handan. (2017). “Klasik Türk Şiirinde Terkiplerin Edebî Yönü (Fuzûlî, Bâkî, Nâilî ve Neşâtî Örneği)”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
• Bilgegil, Kaya. (1989). Edebiyat Bilgi ve Teorileri (Belâgat), 2. Baskı, İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Coşkun, Menderes. (2010). Sözün Büyüsü Edebî Sanatlar, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Çaldak, Süleyman. (2006). “Eski Türk Edebiyatında Nesir (Düz Yazı)”, Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim Aylık Eğitim Dergisi, Yıl: 7, S. 77-78, s. 74-90.
• Çaldak, Süleyman ve Kâzım Yoldaş (2000). Şerh-i Müşkilât-ı Ba‘z’ı Kasâ’id-i Urfî – Neşâtî, Malatya: Kubbealtı Yayıncılık.
• Ebû Hayyân. (1969). Dîvânu Ebî Hayyân el-Endülüsî, Tahkik: Ahmed Matlûb, Hadîce el-Hadîsî, 1. Baskı, Bağdâd.
• el-Hilâlî, Muhammed Takiyuddin b. Abdulkâdir. (2006). Sebîlu’r-Reşşâd fî-Hedyi Hayru’l-İbâd, Kâhire.
• Ensari, Muhammed Veliyyulhak. (1378). Külliyât-ı Urfî-i Şîrâzî, 3 C, Tahrân: Muessese-i İntişârât u Çap-ı Dânişgâh-ı Tahrân.
• er-Râzî, Fahruddin. (1981). Tefsîru’l-Fahri’r-Râzî, C.9, 1. Baskı, Beyrut.
• es-Sa‘âlebî, Ebû Mansûr. (2009). Ez-Zarâif ve’l-Letâif ve’l-Yevâkit fi Ba’zi’l-Mevâkit, Tahkik: Nâsır Muhammedî Muhammed Câd, Kahire, s. 138.
• Horata, Osman. (2009). Has Bahçede Hazan Vakti XVIII. Yüzyıl: Son Klasik Dönem Türk Edebiyatı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kâmyâr, Takî Vahîdiyân. (1389). “Nesr-i Müsecca‘-ı Fârsî râ Be-şinâsîm”, Nâme-i Ferhengistân, Dovre 4, Şumâre 3 (pey-â-pey 15), s. 58-77.
• Karabey, Turgut ve Mehmet Atalay. (1998). Neşâtî - Şerh-i Müşkilât-ı Ba‘z-ı Kasâ’id-i Urfî, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayını.
• Kavruk, Hasan. (1998). Eski Türk Edebiyatında Mensûr Hikâyeler, İstanbul: MEB Yayınları.
• Köksal, Fatih. (2011). “Nesir”, Klâsik Dönem Osmanlı Nesri, Editör: Ömür Ceylan, Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş Yeni Baskı, İstanbul: Kesit Yayınları, s. 13- 37.
• Köse, Nerin. (1996). “Türk Halk Hikâyelerinde (Yapı) Structure”, Araştırmalar I, Ankara: Milli Folklor Yayınları, s. 20-60.
• Mîrsâdıkî (Zulkadr), Meymenet. (1376), Vâje-nâme-i Huner-i Şâ‘irî, Çâp-ı Devvum (hemrâh bâ-efzûdehâ), Tahrân: Kitâb-ı Mehnâz.
• Mum, Cafer. (2004). “Halepli Edîb Dîvânı (İnceleme-Tenkitli Metin-Cinaslar Sözlüğü)”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Nûrî, Nâzenîn ve Mûsâ Pîrî. (2017). “Mûsîkî-i Derûnî der-Gazeliyyât-ı Visâl-i Şîrâzî”, Mecelle-i Fünûn-ı Edebî Dârâ-yı Rütbe-i İlmî-Pejûhişî (Ulûm-ı İnsânî), Sâl-i Nehum, Şumâre 3 (Pey-â-pey 20), s. 17-78.
• Saraç, M. A. Yekta. (2000). Klâsik Edebiyat Bilgisi Belâgat, İstanbul: Bilimevi Yayınları.
• Sekkâkî, Ebu Yakûb Muhammed bin Ali. (1987). Miftâhu’l-Ulûm, Zabt: Naîm Zerzûr, Beyrut-Lübnan: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Timurtaş, Faruk K. (1999). Osmanlı Türkçesine Giriş I, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.