Köprülü’de Bir Gönül Ocağı: Hacet Baba Tekkesi

Yıl 2020, Sayı: 93, 37 - 70, 13.03.2020

Fahri Maden

Öz

Balkanlar Bektaşiliğin yayıldığı önemli coğrafyalardan biridir. İslam’ın Alevi-Bektaşi yorumu XIII. yüzyıldan itibaren bu coğrafyada temsil edilmeye başlamıştır. Köprülü Veles , Bektaşiliğin yoğun olarak benimsendiği Makedonya bölgesinde yer almaktadır. XVIII. yüzyılın ikinci yarısında burada faaliyete geçirilen Hacet Baba Tekkesi kasabanın biraz dışında bulunuyordu. 1826 yılında Bektaşilik yasaklandığında bu tekkede yıktırılarak mal varlığı devlet tarafından müsadere edilmişti. Böylece geniş binaları ve müştemilatı ile sadece bir dini inanç merkezi değil, çevre köylerdeki çiftlikleriyle önemli bir tarım ve ziraat merkezi de tarihten silinme tehlikesi yaşamıştır. 1831 yılında Nakşi tekkesine dönüştürülmeye çalışılan Hacet Baba Tekkesi XIX. yüzyılın son çeyreğinde yeniden Bektaşilerin idaresine geçmiştir. Bu dönemde ve devam eden yıllarda tekkede Hasan Baba ve oğulları ile Hüseyin Hüsni Erdikut Baba gibi tanınmış simalar postnişinlik yapmıştır. Balkan Savaşlarında Köprülü Veles şehrinin Osmanlı idaresinden çıkmasına kadar canlılığını koruyan Hacet Baba Tekkesi’nden günümüze hiçbir iz kalmamıştır. Tekke arazisi üzerinde bugün hastane binası bulunmaktadır. Bu çalışmada Balkanlar’da Bektaşiliğin önemli merkezlerinden biri olan Köprülü Hacet Baba Tekkesi’nin tarihi başta arşiv kayıtları olmak üzere ana kaynaklar ve araştırmalar ışığında ele alınmıştır. Ayrıca tekkeyle ilgili arşiv belgelerinin orijinal görüntüleri ve günümüz harflerine çevirileri ekler kısmında verilmiştir. Bu çalışmanın yapılmasında günümüze hiçbir izi kalmamış Hacet Baba Tekkesi’nin tarihi sürecinin daha önce bilimsel bir makalede ele alınmaması etkili olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Balkanlar, Makedonya, Köprülü (Veles), Bektaşilik, Hacet Baba

A Home of Soul in Köprülü: Hacet Baba Lodge

Öz

Balkans is one of the important geographies where Bektashism spread. The Alawi-Bektashi interpretation of Islam began to be represented in this geography from the 13th century onwards. Köprülü Veles is located in the region of Macedonia where Bektashism is heavily adopted. The Hacet Baba Lodge, which was put into operation in the second half of the 18th century, was located just outside the town. When the Bektashism was banned in 1826, this lodge was destroyed and its assets were confiscated by the state. Thus, not only a religious belief center with its large buildings and outbuildings, but also an important agriculture and agricultural center with its farms in the surrounding villages has been in danger of being erased from history. In 1831, the Hacet Baba Lodge, which was tried to be transformed into a Naqshi lodge, was re-administered by the Bektashis in the last quarter of the 19th century. During this period and in the following years, prominent figures such as Hasan Baba and his sons and Hüseyin Hüsni Erdikut Baba served as the postnişin the head of the lodge . There is no trace of the Hacet Baba Lodge, which preserved its vitality in the Balkan Wars until the out of the Ottoman administration of K Veles . There is a hospital building on the lodge land today. In this study, the history of Köprülü Hacet Baba Lodge, which is one of the important centers of Bektashism in the Balkans, has been handled in the light of the main sources and researches primarily archive records. In addition, the original images of the archive documents related to the lodge and the translations to today’s letters are given in the appendix section. In the conduct of this study, the traces of Hacet Baba Lodge’s historical process have not been discussed in a scientific article before.

Anahtar Kelimeler

Balkans, Macedonia, Köprülü (Veles), Bektashism, Hacet Baba

Kaynakça

• BOA, Ayniyat Defteri, nr. 207, s.32; nr. 325, s.82; nr. 326, s. 11.
• BOA, C.ADL, 29/1734; 33/2002.
• BOA, C.DH, 125/6218.
• BOA, C.EV, 431/21839.
• BOA, EV.MKT, 1209/99; 3355/99, Tarih 1 Mart 1910.
• BOA, EV.MKT.CHT, 516/47, Tarih 20 Mayıs 1902.
• BOA, HAT, 290/17386; 293/17438-C; 512/25094-G.
• BOA, MAD, 9771, s.20; 9772, s.37, 142; 9774, s.57.
• BOA, TFR.I.KV, 150/14954.
• BOA, TFR.I.ŞKT, 168/16723.
• VGMA, Defter nr. 4588, s. 226, Tarih 28 Mayıs 1913; 4967, s. 38, Tarih 21 Haziran 1880; 875, s. 290; 902, s. 263.
• Ahmed Lütfi Efendi. (1290). Tarih-i Lütfi. C. I, İstanbul.
• Baba, Recep. (1970). Misticizma İslame dhe Bektashizma. Waldon Press, New York.
• Barkan, Ömer. Lutfi. (1942). “Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler I: İstilâ Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zâviyeler”. Vakıflar Dergisi, 2, 279-386.
• Bora, Sâlih. (2019). “Âşık Hıfzı ve Bestelenen Şiirleri”. https://www.turksanatmuzigi. org/sanatcilarimiz/sairlerimiz/asik-hifzi/.
• Çelik, Mahmut ve Ümit Süleymani. (2018). “Makedonya’da Bektaşilik Tarikatının İzleri”. BAL-TAM Türklük Bilgisi, Prizren Eylül. 43-54.
• Çibik, Tuba Hatipler ve Filiz Umaroğulları. (2017). “Balkanlarda Bektaşilik ve Bektaşi Tekkeleri”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, VI/1, 458-481.
• Değerli, Ayşe ve Yusuf Küçükdağ. (2017). “Vesâik-i Bektaşiyân’da Yer Almayan Rumeli’deki Bektaşi Yapıları (1400-1826)”. Alevilik Araştırmaları Dergisi, Yıl 7, Sayı 13, Ankara, s.105-135.
• Ergun, Sadeddin Nüzhet. (1955). Bektâşi Şairleri ve Nefesleri. II, İstanbul.
• Esad Efendi, (1243). Üss-i Zafer. İstanbul
• Faraoqhi, Suraiya. (2010). “Bir Bektaşi Merkezinde Tarımsal Faaliyetler: Kızıldeli Tekkesi 1750-1830”. çev. Deren Başak Akman Yeşilel-Ergün Cihat Çorbacı.
• Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Sayı 53, Ankara, s.35-58.
• Hafız, Nimetullah. (1977). “Yugoslavya’da Bektaşi Tekkeleri”. Hacı Veli Bektaş Veli, Bildiriler-Denemeler-Açıkoturum, Ankara. 30-40.
• İbrahim, Mehmet. (1994). “Eski Yugoslavya Sınırları Dahilinde Tarikat Hareketlerinin Tarih İçindeki Gelişimi ve Önemi”. Vakıflar Dergisi, Sayı 14, Ankara. 291- 306.
• Kiel, Machiel. (2016). “Köprülü”. DİA, EK-2, İstanbul. 80-82.
• Maden, Fahri. (2013). Bektaşi Tekkelerinin Kapatılması (8126) ve Bektaşiliğin Yasaklı Yılları. Ankara 2013.
• ——. (2013). Seyyah ve Sufi (Evliya Çelebi Seyahatnâmesi’nde Bektaşiler, İstanbul.
• ——. (2013). “Arnavutluk’ta Bektaşilik ve Arnavutluk’un Bağımsızlığına Giden Süreçte Bektaşiler”. Avrasya Etüdleri, Sayı 44, Ankara, s.141-176.
• Mehmed, Süreyya. (1996). Sicill-i Osmanî, C. I, haz. Nuri Akbayar, İstanbul.
• Noyan, Bedri. (1995). Bektaşilik Alevilik Nedir?, İstanbul.
• ——. (2002-2003). Bütün Yönleriyle Bektâşîlik ve Alevîlik, V-VI, Ankara.
• Oytan, M. Tevfik. (1960). Bektaşiliğin İçyüzü Dibi-Köşesi-Yüzü ve Astarı Nedir?. İstanbul.
• Öz, Baki. (2001). Dünyada ve Türkiye’de Alevi-Bektaşi Dergâhları, İstanbul.
• Yazıcızâde Ali. (2009). Tevârih-i Âl-i Selçuk (Oğuznâme-Selçuklu Tarihi). Haz. Abdullah Bakır, İstanbul.
• Yücer, H. Mahmut. (2011). “Balkanlarda Sa’dilik ve Sa’dî Tekkeleri”. Balkanlarda İslâm Medeniyeti Uluslararası Üçüncü Sempozyum Tebliğleri Bükreş, Romanya/1-5 Kasım 2006, İstanbul, s.741-767