FRANSA’NIN MANDA İDARESİ ALTINDA SURİYE’NİN BÖLÜNMESİ VE ALEVİLER DEVLETİ

Yıl 2020, Sayı: 93, 143 - 162, 13.03.2020

Mahmut Bolat

Öz

I. Dünya Savaşı sonunda, Akdeniz ve Ortadoğu’daki çıkarlarını korumak amacıyla Suriye’yi ele geçiren Fransa, burada hüküm sürmenin en kolay yolu olarak “böl-yönet” politikasını görmüş ve uygulamaya çalışmıştır. Bu politikası doğrultusunda da etnik, dinî ve mezhebî farklılıklara göre böldüğü Suriye’de, kendine bağlı olmak üzere, Lübnan Devleti, Dürzi Devleti ve Alevi Devleti ile Şam ve Halep Devletlerini kurmuş ve bu devletleri bölgedeki çıkarlarına ulaşmak için kullandığı birer araç haline dönüştürmüştür. Fransızların, bu politikaları doğrultusunda, özellikle kullandıkları topluluklardan biri de Alevi olarak nitelendirdikleri Nusayriler olmuştur. Fransızların Suriye’deki manda yönetimi döneminde, “Aleviler Devleti” adıyla kendi devletlerine sahip olan Nusayriler, Fransa’nın Suriye’deki manda yönetimine son vermesi ile 1946 yılında Suriye Devleti’ne bağlanmıştır. Bu makalede; giriş kısmında Nusayrilik ve Nusayrilerin yoğun olarak yaşadıkları Lazkiye hakkında bilgi verilmiştir. “Fransızların Suriye’yi İşgaline Giden Süreç” başlığı altında, I. Dünya Savaşı’ndan itibaren Fransızların bölgeyi ellerine geçirmek adına gerçekleştirdiği faaliyetler ve bölgenin işgali işlenmiştir. “Fransız Mandası Altında Suriye’nin Etnik ve Dinî Olarak Bölünmesi ve Aleviler Devleti” başlığı altında ise bu topraklardaki manda yönetimleri süresince Fransızların uyguladığı politikalar ve buna karşı tepkiler ele alınmıştır. Özellikle de bu konuda kaleme alınmış yazılardan farklı olarak, “Aleviler Devleti” ve bu devlet ile ilgili gelişmeler, telif ve tetkik eserler, dönemin gazeteleri ve arşiv belgeleri kullanılarak incelenmiştir

Anahtar Kelimeler

Aleviler Devleti, Fransa, Nusayri, Suriye

Division of Syria Under the French Mandate Government and the Alawite State

Öz

France, which captured Syria to protect its interests in the Mediterranean and Middle East at the end of the World War I, endeavoured to implement the “divide and rule” policy as the easiest way of reigning over these territories. In line with that policy, they established Lebanon, Druse, Alawite, Damascus and Aleppo states in Syria, which they divided according to ethnic, religious and denominational differences and used these states as an instrument to attain their benefits in the region. According to these policies, the French used especially the Nusayris, which were also called Alawi. The Nusayris which had their own state under the name of “Alawite State” during the mandate government of France in Syria, were connected to the Syrian State when France terminated the mandate government in Syria in 1946. This paper gives information about being a Nusayri and the Latakia region where the Nusayris live intensely, in the introduction section. It discusses the operations performed by the French to capture the region as from the World War I and invasion of the region, under the title “The Process Leading to the French Occupation in Syria”. The paper also discusses the policies implemented by the French throughout their mandate government in these territories and reactions to these policies, under the title “Ethnic and Religious Division of Syria under the French Mandate and the Alawite State”. As distinct from the articles written especially on this issue, the paper reviews the “Alawite State” and developments concerning this state using relevant works, compilations, newspapers and archive documents of the era

Anahtar Kelimeler

Alawite State, France, Nusayri, Syria

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• BCA. 490.01.584.17.2.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi (BOA)
• BOA. Yer: DH. EUM.4.Şb./7-39.
• “Aleviler Türklerle Teşriki Mesaiye Karar Verdiler”. Akşam. 17 Mart 1937.
• “Bayır ve Bucak Nahiyelerinde Menfi Propagandalar”. Cumhuriyet. 13 Mart 1937.
• “Hatay’da Dönen Dolaplar”.
• Cumhuriyet. 14 Mart 1937.
• “Hatay’da Silahlı Haydutlar Cüretlerini Arttırdılar”. Cumhuriyet. 17 Mart 1937.
• “Hatay’daki Türk Köylerinde Tedhiş”. Ulus. 17 Mart 1937.
• “Suriye’de Dünyanın En Eski Alfabesi Bulundu”. Hâkimiyeti Milliye. 18 Teşrinievvel 1930.
• Alkan, Necati. (2013). “Divide and Rule The Creation of The Alawi State After World War I”. Fikrun wa Fann (Art and Thought), 31-36.
• Bağı, Resul ve Songül Karahasanoğlu. (2015). “Türkiye’de Yaşayan Arap Alevileri (Nusayriler)’in Etnik ve Müzikal Kimliği”. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 14, 53, 48-61.
• Beşe, Ahmet ve Selahattin Tozlu. (2011). “İngiliz Kayıtlarında Aleviler ve Bektaşiler”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 59, 195-220.
• Bilgili, Ali Sinan. (2010). “Osmanlı Arşiv Belgelerinde Adana, Tarsus ve Mersin Bölgesi Nusayrîleri (19-20. Yüzyıl)”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 54, 49-78.
• Buzpınar, Tufan. (2003). “Lazkiye”. TDV İslam Ansiklopedisi, c. 27, Ankara: Türk Diyanet Vakfı Yay., 117-118.
• Cleveland, William L. (2008). Modern Ortadoğu Tarihi. Türkçesi: Mehmet Harmancı. İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Çatlı Özen, Gökçen. (2018). “Nusayrîlikteki Amcalık Geleneğinin Yorumlanması”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 86, 45-59.
• Darkot, Besim. (1993). “Lazkiye”. İslam Ansiklopedisi, c. 7, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi., s. 22-25.
• Faksh, Mahmud A. (1984). “The Alawi Community of Syria: A New Dominant Political Force”. Middle Eastern Studies. 20, 2, 133-153.
• Hatipoğlu, Süleyman. (2011). “Hatay Halkının Anavatanla Bütünleşme Çabaları”. Türkiye-Ortadoğu Uluslar Arası Dostluk ve İşbirliği Sempozyumu Bildirileri. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yay.
• Kemal, Cemal. (2010). “Mustafa Kemal’in Mondros Mütarekesi’ne Tepkisi”. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 46, 367-400.
• Konuralp, Nuri Aydın. (1970). Hatay Kurtuluş ve Kurtarış Mücadelesi Tarihi. İskenderun: Hatay Postası Gazete ve Basımevi.
• Köylü, Murat. (2017). Ne Umduk Ne Bulduk. İstanbul: Hiper Yayın.
• Küçük, Cevdet. “Sykes-Picot Antlaşması”. TDV İslam Ansiklopedisi, c. 38, İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yay., s. 204-206.
• Mansfield, Peter. (2012). Ortadoğu Tarihi. Çev. Ümit Hüsrev Yolsal. İstanbul: Say Yayınları.
• Massignon, Louis. (1988). “Nusayriler”. İslam Ansiklopedisi, c. 9, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi., s. 365-370.
• Meyer, Karl E. ve Shareen Blair Brysac. (2016). Orta Doğu Tarihi. Çev. Emine Eminel, Ankara: Akılçelen Kitaplar.
• Osmanlı Belgelerinde Birinci Dünya Harbi II. (2013). İstanbul: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları.
• Osmanlı Belgelerinde Suriye. (2013). İstanbul: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları.
• Palabıyık, M. Hanefi. (2010). “Dinî İnançları ve Özellikleri Bakımından Nusayrîlik”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 54, 19-48.
• Pehlivanlı, Hamit, Yusuf Sarınay ve Hüsamettin Yıldırım. (2001). Türk Dış Politikasında Hatay (1918-1939). Ankara: Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi Yay.
• Pipes, Daniel. (1989). “The Alawi Capture of Power in Syria”. Middle Eastern Studies, 25, 4, 429-450.
• Schmidinger, Thomas. (2016). Suriye Kürdistan’ında Savaş ve Devrim. Çev. Sevinç Altınçekiç. İstanbul: Yordam Kitap.
• Sofuoğlu, Adnan ve Adil Dağıstan. (2008). İşgalden Katılıma Hatay. Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Sökmen, Tayfur. (1992). Hatay’ın Kurtuluşu İçin Harcanan Çabalar. Ankara: TTK Yayınları.
• Şen, Sabahattin. (2004). Ortadoğu’da İdeolojik Bunalım: Suriye Baas Partisi ve İdeolojisi. İstanbul: Birey Yayıncılık.
• Tozlu, Selahattin. (2010). “Osmanlı Arşiv Belgelerinde Antakya ve İskenderun Nusayrîleri (19. Yüzyıl)”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 54, 79-110.
• Umar, Ömer Osman. (2004). Osmanlı Yönetimi ve Fransız Manda İdaresi Altın da Suriye (1908-1938). Ankara: AKDTYK Atatürk Araştırma Merkezi Yay.
• Us, Asım. “Kıymetli Bir Eser Hatay”. Kurun. 17 Mart 1938.
• Üzüm, İlyas. (2007). “Nusayrilik”. TDV İslam Ansiklopedisi, c. 33, İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yay., s. 270-274.