Alevilikte Tevellâ ve Teberrâ Kavramları

Yıl 2020, Sayı: 93, 163 - 192, 13.03.2020

Hüseyin Dedekargınoğlu

Öz

Bu makalenin ele aldığı konu tevellâ ve teberrâ kavramsal alanının Alevi çevrelerce hangi anlamı karşıladığı ve bu anlamın nasıl bir kurgu etrafında bir dizgi oluşturmasıyla şekillenmektedir. Buna göre temel kaynaklardan yola çıkarak tevellâ ve teberrâya yüklenen anlam içerisinde Aleviler tarafından verilen anlam açıklıkla ortaya konulmaya çalışılmıştır. Kavramın farklı disiplin ve ilim dallarınca değerlendirilmesi tevellâ ve teberrâya kazandırılan anlamın açıklanmasına çalışılmıştır. Çünkü ortak kavramlar, farklı çevrelerin yükledikleri anlamlarla farklılaşmaktadır. Bu bakımdan da ilgili literatürün yüklediği anlam ve Alevi sözlü, yazılı kaynaklarda aktarılan anlam arasındaki farkın anlaşılır şekilde bütün açıklığıyla ortaya konulması bir zorunluluktur. Bu sorun, devam ettirildiği sürece, Alevi inanç sisteminin temel dinamiklerinin anlaşılması zorlaşacağı gibi belirsiz hale gelecektir. Öyleyse bunca yıldır anlatılan ve takip edilen programın temel kavramları kendi iç anlamına sahip değildiyse farklılaşmanın da neden veya nerede olduğunun da izahı imkânsız hale gelecektir. Bu bakımdan ortak kavramlara yüklenen lügat ve ansiklopedik anlamın oluşturduğu tekdüzelik anlam ve kurgu, ortak mirasın giderek fakirleşmesine yol açacaktır. Sonuç olarak Alevi sözlü ve yazılı kaynaklarda yer aldığı biçim ve içeriğiyle konu ele alınırken aynı zamanda ortak literatürdeki aktarımdan da istifade edilmiştir. Kelime, kavram ve terim anlamı olarak tevellâ ve teberrânın lügat, ansiklopedi ve temel kaynaklarda kullanımından yola çıkılarak Alevi düşünce içerisindeki anlam çerçevesi kurulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Tevellâ, teberrâ, Ehl-i beyt, tecellâ, temennâ

The concepts of Tawallā and Tabarrā in Alevism

Öz

The subject of this article is shaped by the meaning of the conceptual field of tawallā love and tabarrā hate by Alevi circles and how this meaning forms a typesetting around a fiction. According to this, based on the basic sources, the meaning given by Alevis within the meaning attributed to tawallā and tabarrā was tried to be clari-fied. The evaluation of the concepts in different disciplines and sciences was tried to explain the meaning gained to tawallā and tabarrā because common concepts are differentiated by the meanings imposed by different circles. In this respect, it is imperative that the difference between the meanings attributed by the relevant litera-ture and the Alevi oral and written sources and the difference between the meanings to be understood clearly. In this respect, it is a necessity to make clear the difference between the meanings attributed by the relevant litera-ture and the meaning that is conveyed in the Alevi oral and written sources and the following meaning. As long as this problem continues, the basic dynamics of the Alevi belief system will become difficult to understand and become uncertain. So if the basic concepts of the program, which have been described and followed for so many years, did not have their own internal meaning, then it will be impossible to explain why or where differen-tiation exists. In this respect, the monotonous meaning and fiction created by the dictionary and encyclopaedic meaning loaded on common concepts will lead to the impoverishment of the common heritage. As a result, while discussing the subject with its form and content in Alevi oral and written sources, it has also benefited from the transfer in the common literature. The Alevi meaning and framework was established based on the use of tawallā and tabarrā in the dictionary, encyclopedia and basic sources as the meaning of words, concepts and terms.

Anahtar Kelimeler

Tawallā, tabarrā, Ahl al-Bayt, tacallā, tamannā

Kaynakça

• Ahmet Rıfkı. (2013). Bektaşî Sırrı I-II, haz. Mahmut Yücer. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Altınok, Baki Yaşa. (2013). Sıdkî Baba Dîvânı. Ankara: Sistem Ofset.
• Aslanoğlu, İbrahim. (1992). Şah İsmail Hatayî ve Anadolu Hatayîleri. İstanbul: Der Kitap.
• ——. (1995). Kul Himmet Üstadım. İstanbul: Can Yayınları.
• Atalay, Adil Ali “Vaktidolu”. (1998). Viranî Divanı ve Risalesi. İstanbul: Can Yayınları.
• Avcı, Ali Haydar (2012). Osmanlı Gizli Belgelerinde Pir Sultan Abdal. Ankara: Barış Kitap.
• Ayan, Hüseyin (2002). Nesîmî Hayatı Edebi Kişiliği. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aytekin, Sefer (der.) (1958). Buyruk. Ankara: Emek Matbaası.
• Birdoğan, Nejat. (1991). Alevîlerin Büyük Hükümdarı Şah İsmail Hataî. İstanbul: Can Yayınları.
• ——. (1995). Anadolu Alevîliğinde Yol Ayrımı. İstanbul: Mozaik Yayınları.
• Birge, John Kingsley. (1991). Bektaşîlik Tarihi, çev. Reha Çamuroğlu. İstanbul: Ant Yayınları.
• Bozkurt, Fuat (der.) (2006). İmam Cafer-i Sadık Buyruğu. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Bulut, Halil İbrahim. (2010). Anadolu’da Alevîliğin Dünü ve Bugünü. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yay.
• Çevik, Mehmet. (2007). Âşık Sefil Ali Hayatı Deyişleri. Çorum: Lider Matbaacılık.
• Çiftçi, Şaban. (2005). “Günümüz Alevî-Bektaşî Kültüründe Hadis”. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi. Isparta.
• Dedekargınoğlu, Hüseyin. (2011). “Alevîlikte Tanımlar ve Terimler”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 60, s.379–394.
• ——. (2012). Dede Garkın Süreğinde Cem (2.Baskı). Ankara: Yurt Kitap-Yayın.
• ——. (2016). “Dede Garkın Ocağı’nda Musahiplik Uygulaması Örneği”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 78, s.91–112.
• Deligöz, Haydar. (2007). “Pir Sultan’ın Şiirlerinin Tahlili ve Dayandığı Temeller”. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Dindi, Emrah. (2015). Alevî-Bektaşî Geleneğinde Kur’an Anlayışı. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Doğanbaş, Muzaffer. (2001). “Alevî-İslam Anlayışında Tevellâ, Teberrâ ve Mehdi Kavramları Üzerine”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 19, s.33–38.
• el-Harranî, Hasan B.Ali. (2011). Tuhefu’l-Ukûl, çev. Fahrettin Altan. İstanbul: Kevser Yayınları.
• Ergun, Sadeddin Nüzhet. (1956). Şah Hatayî Divanı. İstanbul: Maarif Kitaphanesi.
• Eröz, Mehmet. (1990). Türkiye’de Alevîlik Bektaşîlik. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• es Suyûtî. (2012). ed-Dürrü’l-Mensûr fi’t-tefsir bi’l Me’sûr, c.1, İstanbul: Ocak Yayıncılık.
• Fahruddîn Er-râzî. (20123). Tefsîr-i Kebîr Mefatihul Gayb, İstanbul: Huzur Yayınları.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. (2008).Günümüz İslam Mezhepleri. İzmir: İzmir İlahiyat Vakfı Yayınları.
• Firdevsî-i Rumi. (1995). Vilâyet-nâme: Manâkıb-ı Hünkâr Hacı Bektaş-ı Velî, haz. Abdulbâki Gölpınarlı. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Gölpınarlı, Abdülbâki. (1969). 100 Soruda Türkiye’de Mezhepler ve Tarikatlar. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Güngör, Özcan. (2007). “Günümüz Alevî-Bektaşî Kimliğine Dair Sosyolojik Bir Araştırma”. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Harabî (Ahmet Edib). (2012). Edib Harabî Dîvânı-I-II, haz. Kemal Üçüncü. Ankara: Alevîlik Araştırmaları Dergisi Yayınları.
• Hasan-ı Rumlu. (2004). Şah İsmail Tarihi (Ahsenü’t Tevârih), çev. Cevat Cevan. Ankara: Ardıç Yayınları.
• Işık, Caner. (2008).”Derviş Ruhan Örneğinde Alevî-Bektaşî Dervişlik Geleneği”. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
• İbn-i Haldun. (2004), Mukaddime, çev. Halil Kendir, c.1. İstanbul: Yeni Şafak Yayınları.
• Kaplan, Doğan. (2011). Yazılı Kaynaklarına Göre Alevîlik (3.Baskı). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Kaya, Doğan. (2016). “Âşık Şiirinde Âyetlemeler” Alevîlik Araştırmaları Dergisi 7. s.205-244.
• Kaya, Haydar. (1989). Musâhiplik. İstanbul: Engin Yayıncılık.
• Köprülü, M. Fuad. (2009). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar (11.Baskı). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kuleynî ‘Ebu Ca’fer Sikatu’l-İslâm Muhammed b. Yakub’. (2007). Usûl-u Kâfi, çev. Vahdettin İnce, c.2. İstanbul: Dar’ül Hikem Yayınları.
• Mélikoff, Irène. (1993). Uyur İdik Uyardılar, çev. Turan Alptekin. İstanbul: Cem Yayınları.
• ——. (2010). Hacı Bektaş Efsaneden Gerçeğe, çev.Turan Alptekin. İstanbul: Cumhuriyet Kitap.
• Nehcü’l Belâğa. (2013). Haz. Seyyid Razi (2.Baskı). İstanbul: Kevser Yayınları.
• Oytan, M. Tevfik. (1956). Bektaşîliğin İçyüzü (2.Baskı). İstanbul: Maarif Kitaphanesi.
• Önkal, Ahmet. (1989). “Akabe Biatları”. TDV İslam Ansiklopedisi, c.2. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s.211.
• Öz, Mustafa. (1994). “Ehl-i Beyt”. TDV İslam Ansiklopedisi, c.10. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s.498–501.
• Özalp, Canan Sultan. (2006). “Alevîlikte Buyruk Kavramı”. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Şanlıurfa.
• Özdemir, İskender. (2016). Oniki İmam Hayatları, Fikirleri, Kısa Sözleri. Ankara: Kripto Yayınları.
• Özmen, İsmail. (1998). Alevî-Bektaşî Şiirleri Antolojisi 1–5. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Öztelli, Cahit. (1971). Pir Sultan Abdal. İstanbul: Milliyet Yayınları.
• ——. (2012). Kul Nesîmî. İstanbul: Demos Yayınları.
• Öztürk, Mustafa. (2003). Kur’an ve Aşırı Yorum. Ankara: Kitabiyat Yayınları.
• Öztürk, Yaşar Nuri. (1990). Tarihi Boyunca Bektaşîlik. İstanbul: Yeniboyut Yayınları.
• Sarıcık, Murat. (2003). Osmanlı İmparatorluğu’nda Nakîbü’l-Eşraflık Müessesesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Sunar, Cavit. (1975). Melamilik ve Bektaşîlik. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Şahin, Şah Hüseyin. (2013). Yedi Ulu Ozan’dan Kul Himmet. Ankara: PSA 2 Temmuz Vakfı Yayınları.
• Taşğın, Ahmet. (2004). “Mit ve Gerçeklik Arasında: Alevîlikte Ehl-i Beyt”. Marife 3, 273-281.
• ——. (2018). “Şeyh Safi Buyrukları ve Alevîler Arasında Okunması”. Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi 32/207–236.
• Teber, Ömer Faruk. (2008). Bektaşî Erkânnamelerinde Mezhebî Unsurlar. Ankara: Aktif Yayınları
• Teber, Ömer Faruk ve Ramazan Çalışkan. (2019). “Alevî-Bektaşî Nefeslerinde Tevellâ ve Teberrâ”. Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi 8/1, 89-96.
• Temizkan, Mehmet. (2001). “Hatayî’nin Şiir Dünyası”. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Tur, Derviş. (2012). Erkânname- Alevîliğin İslam Yorumu ve Alevî Erkanları (3.Baskı). İstanbul: Can Yayınları.
• Uludağ, Süleyman. (1989). “Âl-i Abâ”. TDV İslam Ansiklopedisi, c.2. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s.306–307.
• Ulusoy, A. Celalettin. (1986). Hünkâr Hacı Bektaş Velî ve Alevî Bektaşî Yolu (2.Baskı). Ankara: Akademi Matbaası.
• Yazıcı, Mehmet. (2011). “Alevîliği Anlamanın İmkânı: Alevî Deyişlerinin ve Gülbanglarının Kavalcık Köyü Örneğinde Sosyolojik Analizi”. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
• Yemînî. (2002). Fazîlet-nâme(I-II) haz. Yusuf Tepeli. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yıldız, Harun. (2004a). “Ehl-i Beyt İnanışının Anadolu Alevîleri Üzerindeki İzdüşümleri”. Marife 3, 997–317.
• ——. (2004b). “Anadolu Alevîliğinin Yazılı Kaynaklarına Bir Bakış”. Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 30, 323–359.
• Yörükân, Yusuf Ziya. (2011). “Alevî Bektaşî Tahtacı Nefesleri”. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Zelyut, Rıza. (2005). Öz Kaynaklarına Göre Alevîlik (11. Baskı), İstanbul: Karacaahmet Sultan Kültür Derneği Yayınları.