ALİ EKBER ÇİÇEK’E AİT DEYİŞ TÜRÜNDE DÖRT ESERİN KÜLTÜREL, SÖZEL VE MÜZİKAL ANALİZİ

Yıl 2020, Sayı: 93, 207 - 222, 13.03.2020

Sedat Tamay

Öz

Tasavvufi Halk Edebiyatı, Türk Halk Edebiyatı’nın özel bir kısmıdır. Türk Halk Edebiyatı’nın her kısmına ait edebi ürünler kendine mahsus özelliklere sahiptir. Bu türlerin anlam, söyleyiş ve seslendirme bakımından en vurgulu olmakla birlikte kültürel ritüeller yönünden en zengin olanı, Tasavvufi Halk Edebiyatı ürünlerinden deyişlerdir, denilebilir. Anadolu’da Tasavvufi Halk Edebiyatı’nın en özel örnekleri şüphesiz Alevi-Bektaşi geleneği çerçevesinde görülür. Bu gelenek antropolojik bakımdan Şaman kültürüne kadar uzanmakla beraber Türkler’in Orta Asya ve Türkî bölgelerden Anadolu’ya yerleşmelerinden sonra müstakil bir kültür, edebiyat ve sanat meydana getirmiştir. Bu çalışma; Anadolu Alevi-Bektaşi geleneğinin en önemli temsilcilerinden Ali Ekber Çiçek’in repertuara kazandırdığı dört adet deyişinin kültürel, sözel ve müzikal analizini yapmak amacıyla hazırlanmıştır. Çalışma; Alevi-Bektaşi geleneğine ait dört adet eserin detaylı inceleme ve değerlendirmesini yaparak bu kültürün belirgin yönlerini, eserlerde kullanılan söze dayalı edebi sanatların gücünü ve müzikle bütünleşmesini göstermesi bakımından önemlidir. Çalışmada; söz konusu dört deyişin kültürel, edebî ve müzikal analizi yapılmış olmakla birlikte, makamların, geleneksel Alevi-Bektaşi kültür ve müziğine doğrudan etkisi olmayıp deyişlerin belli bir makamsal çerçevede üretilmeleri dolayısıyla makamsal değerlendirmeler genel itibarıyla ikinci planda tutulmuştur. Nitekim Anadolu Alevi-Bektaşi geleneğine ait ürünler için müzikal unsurların varlığı ve değeri; sözel edebî ve kültürel olguların özelliğine göre şekillenir. Tasavvufi Halk Edebiyatı evreninden Ali Ekber Çiçek’in dört adet deyişinin örneklem olarak alındığı bu çalışmada; kaynak tarama, analiz gibi nitel yöntemler kullanılmıştır

Anahtar Kelimeler

Tasavvufi halk edebiyatı, Alevi-Bektaşi geleneği, Deyiş türü, Ali Ekber Çiçek, edebi sanatlar

Cultural, Verbal and Musical Analysis of Four Works in “Deyiş” Form By Ali Ekber Çiçek

Öz

Sufistic Folk Literature is a special part of Turkish Folk Literature. The literary products belonging to every part of Turkish Folk Literature have their own characteristics. It can be said that although these types are the most emphasized in terms of speaking and vocalization, the richest in terms of cultural rituals are products called “deyiş” of Sufistic Folk Literature products. The most special examples of Sufistic Folk Literature in Anatolia are undoubtedly seen within the framework of the Alawi-Bektashi tradition. In addition to extending from the anthropological perspective to the Shaman culture, this tradition has created a separate culture, literature and art after the Turks settled in Anatolia from Central Asia and Turkic regions This study was prepared in order to make a cultural, verbal and musical analysis of four works in the form of “deyiş” by Ali Ekber Çiçek, one of the most important representatives of the Anatolian Alawi-Bektashi tradition. This work is important in terms of showing the power of the literary arts used in the works, evident sides of this culture by making a detailed examination and evaluation of four works in AlawiBektashi tradition. In the study, in addition to cultural, literary and musical analysis of these four “deyiş” have been carried out, maqam evaluations have been kept in the secondary degree as the maqams have no direct effect on traditional Alawi-Bektashi culture and music, and the “deyiş” are produced in a certain maqam frame. Indeed, the existence and value of musical elements for products belonging to the Alawi-Bektashi tradition of Anatolian is shaped according to the characteristics of verbal literary and cultural phenomena. In this study where four words of Ali Ekber Çiçek from the Sufistic Folk Literature universe were taken as sample, they were used qualitative methods such as source scanning and analysis.

Anahtar Kelimeler

Sufistic folk literature, Alawi-Bektashi tradition, “Deyiş” form, Ali Ekber Çiçek, literary arts

Kaynakça

• Aras, Bahtiyar Murat (2017), “Pazarcık Türkmen Alevileri”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE, Nevşehir
• Armutlu, Sadık (2010), “Şem u Pervâne”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt 38, İstanbul: TDV Yayınları, s. 495-497
• Çiftlikçi, Ramazan (2016), “Âşık Sıtkı Baba Dîvanı’nda Devriyeler”, İnönü Üniversitesi Kültür ve Sanat Dergisi, Cilt 2, sy. 2, no: 2, 13-33
• Feldman, Walter (1992), “Musical Genres and Zikir of the Sunni Tarikats of Istanbul”, in R. Lifchez (ed.), The Dervish Lodge: Art, Architecture, and Sufism in Ottoman Turkey, ABD: University of California Press, s. 187- 202.
• Gençoğlu, M. S. Halim (2019), Kültür ve Bestecilik Bakımından Türk Mûsikîsi Edebiyatı, 1. Baskı, Ankara: Akademisyen Yayınevi
• Gülmez, Gamze (2019), “Arapgir Semahlarının İnançsal ve Müzikal Analizi”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İnönü Üniversitesi SBE, Malatya
• Mahdı, Sarmad Ali (2015), “Anadolu Türk Aleviliği Bağlamında Irak Türkleri’nde Alevilik”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi SBE, Ankara
• Mustan Dönmez, Banu (2015), Alevi Müzik Uyanışı, 1. Baskı, Ankara: Gece Kitaplığı
• Özdemir, Ahmet (2019), Âşık Sıtkı Baba Devriyesi’nin Anlamı, Erişim Tarihi: 19.02.2020, http://www.istanbulgazetesi.com.tr/sik-sitki-baba-devriyesi-nin- anlami-1-makale,75240.html,
• Özkırımlı, Atilla (1996), Alevilik Bektasilik Toplumsal Bir Baskaldırının İdeolojisi, İstanbul: Cem Yayınevi
• Sülünoğlu, Ümit (2018), “TRT Repertuarındaki Semah Notalarının Tavır Yönünden Analizi ve Bağlama Düzenine Uyarlanması”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi GSE, Ankara
• Yazıcı, Mehmet (2011), “Aleviliği Anlamanın İmkânı: Alevi Deyişlerinin ve Gülbanglarının Kavalcık Köyü Örneğinde Sosyolojik Analizi”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi SBE, Elazığ
• TRT THM Rep. No: 11, 1502, 2189, 3193
• http://www.kimkimdir.net.tr/kisiler/ali-ekber-cicek Erişim Tarihi: 10.08.2019
• https://www.uludivan.de/G.ue.ruh_u-Naci-toplulu%26%23287%3Bu.htm, Erişim Tarihi: 19.02.2020