DEMİR BABA TEKKESİNİN STATÜSÜ HAKKINDA BULGARİSTAN BASININDA YAPILAN TARTIŞMALAR: ANANİE YAVAŞOV VE MEHMET CELİL ARASINDAKİ YAZIŞMALAR ÜZERİNE BAZI NOTLAR

Yıl 2020, Sayı: 95, 101 - 142, 12.09.2020

Memish Syuleyman Merdan

Öz

Bu çalışma, Bulgaristan’da yayınlanan Mir, Zname, Rehber gazetelerinde Demir Baba Tekke, Türbe ve Köyü hakkında ileri sürülen görüşleri ve bu görüşler etrafındaki tartışmaları konu edinen yayınları ele almaktadır. Bu yayınlar, Mir, Zname’de Ananie Yavaşov ve Rehber’de de Mehmet Celil tarafından karşılıklı sürdürüldü. Yavaşov ve Celil, Demir Baba Tekke, Türbe ve Köyü hakkında kendi görüşlerini basın yoluyla paylaştı ve karşılıklı tartışma olurak bir süre devam etti. Bu çalışma bu kişi ve gazetelerde yapılan tartışmayı konu edindi. Çalışma, bu şahıs ve gazetelerde verilen bilgi ve ileri sürülen görüşlerle sınırlı tutuldu. Demir Baba Tekke, Türbe ve Köyünün statüsü hakkında yirminci yüzyılın başlarında yapılan tartışma etrafında gerçekleştiğinden araştırma yazılı kaynaklara başvurdu. 1928 yılında Bulgaristan’da çıkan Mir, Zname ile Rehber gazetelerinde karşılıklı yazışma niteliğinde olan bir kaç yazı yayınlandı ve bu yayın, ardından da tartışma başlattı. Bu gazetelerde yayınlanan yazılarda tartışma konusu, Demir Baba Tekkesi arazi ve yapı kadrosu içerisinde bulunan türbesi, Bulgar Protobulgar hükümdarı Han Omurtag’ın mı, yoksa Demir Baba’nın mezarı mı görüşü hakkındaydı. Ayrıca bu tartışmaya bağlı olarak sürdürülen tartışmanın ikinci başlığı ise tekkenin mülkiyeti hakkında gerçekleşti. Gazetelere iki farklı görüş yansıdı ve her iki görüşün tarafı ellerinde bulunan delilleri bu yayınlarla birlikte sundu ve iddia ettikleri görüşlerini beyan etti. Tartışmayı da başlatan bu görüşlerden ilki, 1922 yılında kurulan Razgrad Arkeoloji Cemiyetinin başkanı da olan Ananie Yavaşov’un Mir ve Zname gazetelerinde yayınlandı. Yaşvaşov ileri sürdüğü görüş ve iddialarına delil ve gerekçe olarak Tırnova’da “Aziz Kırk Fedai” Kilisesi’nde bulunan Rumca bir kitabeye dayandırdı. Bu kitabeden yola çıkarak Demir Baba Tekkesi’ndeki türbenin aslında IX. yüzyılda Han Omurtag’ın mezarı olarak kurulduğu fakat sonraları bu mezarın Demir Baba adında “sahte” bir dervişin mezarına dönüştürüldüğü görüş ve ileri sürülen iddialara dayandı. İkinci görüş ise Mehmet Celil’in Rehber gazetesinde kaleme aldığı yazılarında ileri sürüldü. Mehmet Celil de Yavaşov’un Demir Baba Tekkesindeki türbenin Han Omurtag’ın mezarı olduğu iddiasının arkasında esasen tekke ve mülkiyetine el koymak maksadının yattığı görüşünün bulunduğunu ileri sürdü. Sonuç olarak bu çalışmamızın dikkate değer bulduğumuz yanı, Demir Baba Tekke, türbe ve arazisi hakkında Razgrad Arkeoloji Cemiyeti Başkanı Ananie Yavaşov ile Başmüftülüğün sabık Vakıflar Müdürü Mehmet Celil’in görüşleri bir arada verildi. Bu tartışmalarda konu bütün açıklığıyla ortaya konulmaya çalışılırken bazı meselelerin daha belirgin hale gelip anlaşılmasını sağladı ve ortaya çıkan meseleler hakkında boşluk veya izahı zor hususlara yönelik yeni sorular da oluştu. Konu ve yapılan tartışma, güncelliğini korumakta ve Demir Baba Tekke, Türbe ve arazisi hakkında yapılan tartışmalarda tekkenin statüsü hakkındaki fikirlere yer verildi. Bunların yankıları bugün bile, yani yaklaşık olarak 100 yıl sonra, hissedilmekte olduğunu söyleyebiliriz.

Anahtar Kelimeler

Han Omurtag, Demir Baba, Ananie Yavaşov, Mehmet Celil, Deliorman

Debates in the Bulgarian Press About the Status of Demir Baba Tekke: Some Notes on Correspondence Between Ananie Yavashov and Mehmet Celil

Öz

This study deals with the opinions put forward about Demir Baba Tekke, Mausoleum and Village in Mir, Zname and Rehber newspapers published in Bulgaria and focuses on the publications about the discussions around these views. These broadcasts were carried out mutually by Ananie Yavashov in Mir and Zname and by Mehmet Celil in Rehber. Yavaşov and Celil shared their views about Demir Baba Tekke, Mausoleum and Village through the press and these views continued for a while as mutual discussion. This study is about the discussion in these people and newspapers. Thus, it is limited to the information and opinions put forward in these individuals and newspapers. The research resorted to written sources, as it took place around the debate on the status of Demir Baba Tekke, Mausoleum and Village at the beginning of the twentieth century. A few correspondence articles were published in Mir, Zname and Rehber newspapers published in Bulgaria in 1928 and this publication started a discussion later. The subject of discussion in the articles published in these newspapers was about whether Demir Baba Tekke’s land and the tomb in the building staff were the tomb of the Bulgarian Protobulgar ruler Han Omurtag or the tomb of Demir Baba. In addition, the second title of the discussion, which was held in connection with this discussion, was about the ownership of the lodge. Two different opinions were reflected in the newspapers and they presented the evidence they had on both sides with these publications and declared the opinions they claimed. The first of these views, which also started the discussion, was published in the newspapers Mir and Zname by Ananie Yavashov, who was also the head of the Razgrad Archeology Society founded in 1922. Yavashov cited the source of the Greek inscription in the Holy Forty Martyrs Church Sveti Chetirideset Machenitsi in Tarnovo as evidence and justification for his opinions and claims. Based on this inscription, the tomb in the Demir Baba Tekke was originally built as the tomb of Han Omurtag in the ninth century, but later it was based on the views and allegations that this tomb was turned into a tomb of a “fake” dervish named Demir Baba. The second opinion was put forward in the articles written by Mehmet Celil in the newspaper Rehber. Mehmet Celil also argued that Yavaşov’s claim that the tomb in the Demir Baba Tekke was the tomb of Han Omurtag was essentially the purpose of seizing his lodge and property. Consequently, the part of this study that we find remarkable is that the opinions of Demir Baba Tekke, Mausoleum and its land are given together by Ananie Yavashov, President of the Razgrad Archeology Society, and Mehmet Celil, the Chief of the Chief Mufti’s Office. In these discussions, the subject was tried to be put forward with full clarity. In addition, some issues were made more clear and understandable and new questions emerged about the emerging issues regarding gaps or difficult to explain. The subject and the discussions are up to date and discussions about Demir Baba Tekke, Mausoleum and its land included ideas about the status of the lodge. We can say that the echoes of these views are felt even today, approximately 100 years later.

Anahtar Kelimeler

Han Omurtag, Demir Baba, Ananie Yavashov, Mehmet Celil, Deliorman

Kaynakça

• Dırjaven vestnik (1906), XXVIII. 21 dekemvri 1906, No. 281. Sofiya.
• Dırjaven vestnik (1927), XLIX. 29 yuni 1927, No. 69. Sofiya.
• Bılgarsko Knyajestvo. Statistiçesko byuro. (1881). Predvaritelni rezultati ot prebroyavaneto na naselenieto na 1 yanuari 1881 G. İzdava Statistiçeskoto byuro (1881). Sofiya: Dırjavna peçatnitsa.
• Bılgarsko Knyajestvo. Statistiçesko byuro (1888). Rezultati ot prebroyavaneto na naselenieto v Severna i Yujna Bılgariya na 1 yanuari 1888 godina. Kn. X. Razgradski okrıg. Sofiya: Peçatnitsa na K. T. Kuşlev.
• Bılgarsko Knyajestvo. Statistiçesko byuro (1893). Rezultati ot prebroyavaneto na naselenieto v Bılgariya na 1 yanuari 1893 godina. Kn. X. Razgradski okrıg. Sofiya: Peçatnitsa na İ. P. Daskalov i Sie
• Knyajestvo Bılgariya. Direktsiya na statistikata (1898). Dvijenie na naselenieto v Bılgarskoto Knyajestvo prez 1895. Sofiya: Dırjavna peçatnitsa.
• Knyajestvo Bılgariya. Direktsiya na statistikata (1903). Rezultati ot prebroyavane na naselenieto na Knyajestvo Bılgariya na 31 dekemvri 1900 god. Kn. VIII. Okrıg Ruse. Sofiya: Dırjavna peçatnitsa.
• Spisık na gradskite i selski obştini v Knyajestvoto (Utvırden ot G-da Regentite s Ukaz ot 15 may 1887 godina pod No. 157) (1887). Sofiya: Dırjavna peçatnitsa.
• 29-30 Temmuz 1927.
• 7 Ağustos 1927.
• 23 Ocak 1928, Sayı 8268.
• 3 Şubat 1928, Sayı 3.
• 6 Nisan 1928, Sayı 12.
• 12 Nisan 1928, Sayı 13.
• 12 Mayıs 1928, Sayı 17.
• 22 Nisan 1933, Sayı 275.
• 2 Nisan 1928, Sayı 75.
• 3 Nisan 1928, Sayı 76.
• Arheologiçeski muzey Varna. https://www.archaeo.museumvarna.com/ - 8 Haziran 2020.
• Beşevliev, Veselin. (1979). Pırvobılgarski nadpisi. Sofiya: İzdatelstvo na Bılgarskata akademiya na naukite.
• Bogomirova, Radina. (2007). “Sızdavane i deynost na Razgradskoto arheologiçesko drujestvo”. İzsledvaniya v pamet na akad. Ananie Yavaşov. Sbornik statii ot nauçna konferentsiya, posvetena na 150-godişninata ot negovoto rojdenie, Razgrad, 25 oktomvri 2005 g. Sofiya: Akademiçno izdatelstvo “Prof. Marin Drinov”, 20-33.
• Cambazov, İsmail. (2013). Bulgaristan’da Başmüftülük Tarihi (1878-1944). Birinci Kitap. Sofya: Başmüftülük Yayınları.
• Feher, Geza. (1925). “Pametnitsi na prabılgarskata kultura”. İBAİ. III. Sofiya: Pridvorna peçatnitsa, 1-90.
• Gergova, Diana – Venedikova, Katerina. (2007). Demir baba teke – bılgarskiyat Erusalim. Pıtevoditel. Sofiya: İzdatelstvo Agato.
• İliev, Boris. (2005). “Teketo Demir baba – predi i sled Osvobojdenieto”. Demir baba –Jelezniyat başta. Sbornik legendi i nauçni izsledvaniya. Sofiya: Kulturno – prosvetno drujestvo “Rodno Ludogorie”. 71-83.
• İliev, G. – Yordanov, İl. (1931). Deli-ormana v kartini. Fotografiçeski snimki. Kemanlar: İzdanie na Knijarnitsa İl. Yordanov.
• İvanov, Totyu. (1987). “Zemya na drevni kulturi”. Novo Ludogorie, 112, 13 Mayıs 1987.
• Kerim, Yusuf. (2006). Hayatı ve Eserleri. Hazırlayan: Nimetullah Hafız. Prizren: BAL-TAM Yayınları: 10.
• Keskioğlu, Osman. (1985). Bulgaristan’da Türkler. Ankara: Başbakanlık Basımevi.
• Lazova, Tsvete. (2013). “Antiçnosti, arheologiya i natsionalna identiçnost: sluçayat “Sboryanovo””. Sbornik po sluçay 30 godişninata ot sızdavaneto na spetsialnostta “Etnologiya” v SU. Universitetsko izdatelstvo “Sv. Kliment Ohridski”. (In Press). http://eprints.nbu.bg/1707/ - 8 Ağustos 2020.
• Margos, Ara. (1978). “Pırvi arheologiçeski izsledvaniya”. Novo Ludogorie. S. 98. 19 Ağustos 1978.
• Marinov, Vasil. (1974). “Anani İvanov Yavaşev”. Muzei i pametnitsi na kulturata. IV/1, 61-64.
• Memişoğlu, Hüseyin. (1995). “Bulgaristan’da Cemaat-ı İslamiye ve Vakıf Kurumları”. Vakıflar Dergisi, Sayı 25. Ankara. 297-309.
• Miçev, Nikolay – Koledarov, Petır. (1989). Reçnik na seliştata i seliştnite imena v Bılgariya 1878-1987. Sofiya: Nauka i izkustvo.
• ——. (2005). Reçnik na imenata i statuta na naselenite mesta v Bılgariya (1878- 2004). Sofiya : İzdatelska kışta “Petır Beron”, İzdatelstvo “İztok-Zapad”.
• Mikov, Lyubomir. (2005). İzkustvoto na heterodoksnite myusyulmani v Bılgariya (XVI-XX Vek). Bektaşi i kızılbaşi/alevii. Sofiya: Akademiçno izdatelstvo “Marin Drinov”.
• Nazırska, Jorjeta. (1999). Bılgarskata dırjava i neynite maltsinstva (1879-1885). Sofiya: İzdatelstvo “LİK”.
• Nedkov, Simeon. (2006). İstoriya na muzeynoto delo v Bılgariya. Agentsiya Evropres. https://museite.com/index.php/library/museum-science-bulgaria - 8 Haziran 2020.
• Ovçarov, Dimitır. (2005). “Za myastoto na groba na han Omurtag – dogadki i hipotezi”. Helis IV. İzsledvaniya, rezultati i problemi v “Sboryanovo”. Sofiya. 200-207.
• Peti otçet na Razgradskoto arheologiçesko drujesvo za 1927 godina. Razgrad: Peçatnitsa P. Antonov.
• Stefanov, Yordan. (2004). Zagadkite na istoriko-arheologiçeskiya rezervat Sboryanovo i Stomogilieto. Veliko Tırnovo : İzdatelstvo “PİK”.
• Şimşir, Bilal N. (2012). Bulgaristan Türkleri (1878-2008). 3. Basım, Ankara : Bilgi Yayınevi.
• Şkorpil, Karel. (1924). V zaştita na bılgarskata starina.
• Uspenskago, Fyodor. (1901). “O drevnostyah goroda Tırnova”. İRAİK. VII. Sofiya: Dırjavna Peçatnitsa, 1-24.
• Uspenskiy, Fyodor – Şkorpil, Karel. (1905). “Vnovy otkriytaya nadpis Omortaga. Stolitsy (auly, stanovişta) drevnyh bolgar”. İRAİK. X. Sofiya: Dırjavna peçatnitsa, 544-554.
• Vasileva, Teodora. (2007). “Kemanlarskoto arheologiçesko drujestvo “Han Omortag” (“Han Omurtag”) i prinosıt mu za razvitieto na muyzeynoto delo v İsperih”. İzsledvaniya v pamet na akad. Ananie Yavaşov. Sbornik statii ot nauçna konferentsiya, posvetena na 150-godişninata ot negovoto rojdenie, Razgrad, 25 oktomvri 2005 g. Sofiya: Akademiçno izdatelstvo “Prof. Marin Drinov”, 289- 293.
• Yavaşov, Anani. (1930). Razgrad – negovoto arheologiçesko i istoriçesko minalo – I. İzdava razgradskoto çitalişte “Razvitie”. Sofiya: Pridvorna peçatnitsa.
• ——. (1934). Teketo Demir Baba – “Bılgarska starina – svetinya”. İzdava Razgradskoto arheologiçesko drujestvo. Razgrad: Peçatnitsa “Hudojnik”.
• Zlatarski, Vasil (1970). İstoriya na Bılgarskata dırjava prez srednite vekove. Tom 1 – Pırvo bılgarsko tsarstvo. Çast 1 – Epoha na huno-bılgarskoto nadmoştie. Sofiya: İzdatelstvo Nauka i izkustvo.