HACI BEKTAŞ VELÎ’NİN MAKÂLÂT-I GAYBİYYE VE KELİMÂT-I AYNİYYE ADLI ESERİNDE ARINMA

Yıl 2011, Sayı: 58, 11 - 20, 08.06.2011

Pervin Ergun

Öz

Halk muhayyilesi her sevilen insan gibi Hacı Bektaş hakkında da pek çok menakıpname üretmiştir. İslam öncesi Türk inanç sistemi ile örülü bu anlatılar yarı mukaddes bir konumda günümüze kadar anlatılagelmiştir. Hacı Bektaş bu eserlerde geçmişten günümüze biriktirilen Türk inanç yumağı içinde örülmüştür. Bu nedenle halk muhayyilesinin ortak ürünü olan menakıpnamelerde İslam öncesi arınma ritüelleri baskın olarak görülmektedir. Oysa kendi kaleminden çıktığı tahmin edilen Makâlât ve bu makaleye konu olan Makâlât-ı Gaybiyye ve Kelimât-ı Ayniyye adlı eserinde Hacı Bektaş, İslamî arınma felsefesini dile getirmiştir. Eserde, yaratıcı ile yaratılan arasındaki fark betimlenmiş; nefis, ateş ve şeytan ile özdeşleştirilmiştir. Nasihatlerle “iyi kulları gayrete getirmek ve günahkârlara doğru yolu göstermek için ilahî âlemden ilham edilen” arınma yolları gösterilmiştir. Onun arınma yöntemi bağnaz ve sofu bir karakterde değildir, Maturidi geleneğinin getirdiği akla dayanmaktadır. Makâlât’ta olduğu gibi akıl, edep ve takva ile desteklenmektedir. Bu makalede Makâlât-ı Gaybiyye ve Kelimât-ı Ayniyye adlı eser, Hacı Bektaş Velî’nin arınma felsefesi bağlamında betimsel kültür analizi yöntemiyle incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Derviş, akıl, edep, takva, nefis

PURIFICATION IN MAKÂLÂT-I GAYBİYYE VE KELİMÂT-I AYNİYYE BY HACI BEKTAŞ VELÎ

Öz

People’s imagination has produced many menakıpname about Hacı Bekts Similar to those beloved leaders in almost every culture. The narratives which are interwoven with pre-Islamic Turkish are described in a position semi-sacred belief system up to present. Haci Bektas are built in a mass of Turkish faith is accumulated from past to present in these works.Therefore, menakıpnames which are joint products of the public thought are seen as the dominant preIslamic rituals of purification. However, the pen out of his estimated Makalat and his book are the subject of this article in which Hacı Bektash’s philosophy of Islamic purification is expressed. Hacı Bektash’s book depicts the difference between the Creator and created; soul is identified with fever and the devil. With advice, the way of purification is “good effort to bring slaves and sinners to show the way toward the divine realm of inspiration.” His * Yrd. Doç.Dr., Gazi Üniversitesi, [e-mail] method is not a character bigoted and pious; tradition of Maturidi who was brought is based to mind. Intellect is supported with decency and piety as Makalat. In this article, Makalat-ı Gaybiyye and Kelimat-ı Ayniyye, the philosophy of Hacı Bektas Veli in the context of purification are determined by descriptive analysis of the culture

Anahtar Kelimeler

Dervish, intellect, decency, piety, soul

Kaynakça

• AYTAŞ Gıyasettin.(hzl.) Hacı Bektaş Veli Makâlât-ı Gaybiyye ve Kelimât-ı Ayniyye. (2009). Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları.
• BAYAT, Fuzuli. (2009). “Geçiş Ritüeli Bağlamında Arınma”, Uluslar arası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2/9 Güz. www.sosyalarastirmalar.com/cilt2/sayi9pdf/bayat_fuzuli.pdf
• CAFEROĞLU, Ahmed. (1968). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: TDK Yayınları.
• COŞAN Esat.(hzl.) Makâlât (1971). Ankara: Seha Neşriyat.
• ERGUN, Pervin. (2004). Türk Kültüründe Ağaç Kültü. Ankara: AKM Yayınları.
• GÖLPINARLI. Abdülbâki (hzl.) Menakıb-ı Hacı Bektaş Velî Vilayetname. (1958). İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• GÜZEL, Abdurrahman. (2002). Hacı Bektaş Velî ve Makâlât. Ankara: Akçağ Yayınları.
• KAYA, Muharrem. (2001/1). “Eski Türk İnanışlarının Türkiye’deki Halk Hekimliğinde İzleri”. Folklor/ Edebiyat, C. VII, S.XXV: 207
• OCAK, Ahmet Yaşar. Bektaşi Menakıpnamelerinde İslam Öncesi İnanç Motifleri.(1983). İstanbul: Enderun Kitabevi.
• http://www.haberkapadokya.com/haber/2962-Delikli-Ta%C5%9Ftan-Ge%C3%A7en- G%C3%BCnahs%C4%B1z.html.