MENKABET-İ PENC KEŞTÎ

Yıl 2011, Sayı: 58, 21 - 48, 08.06.2011

Fatma Sabiha Kutlar

Öz

Hz. Ali’nin mitolojik kimliği etrafında şekillenen edebî metinlerden biri de Menkabet-i Penc Keştî’dir. Muhtemelen XVIII. yüzyılda Bağdat ve civarında yaşamış olan Şeyhoğlu mahlaslı bir şair tarafından kaleme alınmıştır. Seksen beş beyitlik bu mesnevî, örnekleri Orta Asya, Kafkaslar, Hindistan, İran gibi Anadolu dışındaki edebiyatlarda tespit edilen ve bir varyantı XVIII. yüzyılda Türkmen şairi Şeydayı tarafından da yazıya geçirilen Gül-Senuber hikâyesinin yeniden yazımıdır. Gül-Senuber, Çin şahı Hurşid’in oğlu Senuber’le Şehr-i Şebistan kralı Ferruh Şah’ın kızı Gül’ün aşkını konu edinen fantastik bir aşk hikâyesidir. Şeyhoğlu, bu manzum-mensur karışık anlatıyı yeniden yazarken Hz. Ali’nin kerametlerini dile getirmek ve onu yüceltmek amacıyla şekil ve içerik bakımından önemli ölçüde değiştirmiştir. Dolayısıyla Menkabet-i Penc Keştî şairin, Şiî kültüründeki motiflerle kimi fantastik unsurlara yer verdiği bir Hz. Ali hikâyesi hâline dönüşmüştür. Bu çalışmada önce Şeyhoğlu’nun kimliği üzerinde durulmuş, daha sonra Menkabet-i Penc Keştî şekil ve içerik bakımından incelenerek manzumenin tespit edilen beş nüshasından dördünün karşılaştırılmasıyla hazırlanan metni verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Şeyhoğlu, Mesnevî, Menkıbe, Hz. Ali, Klasik Türk edebiyatı, GülSenuber, Yeniden yazma

MANKIBAT-I PENC KESHTI

Öz

Mankıbat-i Penc Keshti is yet another work that is shaped around the legendary stories about fourth caliph of Islam Ali. It is argued that it was composed by Sheyhoglu, an 18th century poet who lived around Baghdad. This 85-couplet long work is written in the masnavi form. It contains a retelling of the Gül-Senuber story, which had been very popular around central Asia, Caucassia, India and Iran and which was also told by Turkoman poet Sheydayı in the same century. The story carries fantastical elements and tells the love story between Senuber, the son of the emperor of China Hurshid and Gül, daughter of Ferruh Shah, the king of Shabistan. Sheyhoglu, while retelling this story in his verse and prose of mixed style, has made many changes concerning the form and content in order to mention Ali’s miracles and panegyrize him. Consequently Mankıbat-i Penc Keshti ends up belonging to Ali-story cycles, embellished by Shiite cultural characteristics. In this article, after a discussion about the author of the work, Mankıbat-i Penc Keshti is analyzed and a critical edition of the text that considers four out of the five manuscript copies is presented.

Anahtar Kelimeler

Sheyhoglu, masnavi, mankıba, Hz. Ali, classical Turkish literature, Gül-Senuber, re-write

Kaynakça

• AKTULUM, Kubilay. (2004). Parçalılık/Metinlerarasılık. Ankara: Öteki Yayınevi.
• ÇORUHLU, Yaşar. (2010). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• DERDİYOK, Çetin. (1988). Cemâlî Dîvânı İnceleme-Metin. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Adana: ÇÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• EREN, Nehir. (2009). Türkmen Gül-Senuber Destanı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İzmir: EÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• GÖKALP ALPASLAN, Gonca. (2002). XIX. Yüzyıl Yazılı Anlatılarında Sözlü Kültür Etkileri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• GÖLPINARLI, Abdülbaki. (2004). Tasavvuftan Dilimize Geçen Deyimler ve Atasözleri. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• GÜNŞEN, Ahmet. (2007). “Gizli Dil Açısından Alevilik-Bektaşilik Erkân ve Deyimlerine Bir Bakış” Turkish Studies/Türkoloji Araştırmaları, 2(2): 328-350.
• İNAL, İbnü’l-Emin Mahmud Kemal. (2000): Son Asır Türk Şairleri (Kemâlü’ş-Şu’arâ) III. haz: Hidayet ÖZCAN. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• KAFKASYALI, Ali. (2009). İran Türk Âşıkları ve Millî Kimlik. Erzurum: Salkımsöğüt Yayınları.
• KÖPRÜLÜ, Fuad. (1966). “Türkler’de Halk Hikâyeciliğine Âit Bâzı Maddeler: Meddahlar”. Edebiyat Araştırmaları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• KÖSE, Nerin. (1994). “Türkmenistan’dan Gül Senüber Hikâyesi” Milli Folklor Uluslar Arası Halkbilimi Dergisi, 3 (6): 52-56.
• Kur’an-ı Kerim Meali. (1994). çev. Yaşar Nuri ÖZTÜRK. İstanbul: Hürriyet Ofset.
• KUTLAR, Fatma Sabiha. (2010). “Seher Abdal’ın Helvâ vü Nân’ı”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 56: 269-298.
• KUZGUN, Şaban. (1996). Dört İncil Farklılıkları ve Çelişkileri. http://kitap.ihya.org/dort- incil/index.html. Erişim tarihi: 17. 04. 2011.
• OCAK, Ahmet Yaşar. (1990). İslâm-Türk İnançlarında Hızır Yahut Hızır-İlyas Kültü. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• OCAK, Ahmet Yaşar. (2005). “Sunuş”. Tarihten Teolojiye İslam İnançlarında Hz. Ali. der. Ahmet Yaşar OCAK, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• OCAK, Ahmet Yaşar. (2008). Alevî ve Bektaşî İnançlarının İslâm Öncesi Temelleri. İstanbul: