TÜRK DÜNYASININ ORTAK KAYNAĞI: “YAZICIOĞLU ALİ’NİN SELÇUK-NÂME’Sİ”

Yıl 2011, Sayı: 58, 49 - 68, 08.06.2011

Necati Demir

Öz

Türk dili, tarihi ve kültürünü anlatmak üzere pek çok eser kaleme alınmıştır. Köktürk Yazıtları, Divânü Lügâti’t Türk, Danişmend-name, Dede Korkut Hikâyeleri, Saltık-name … bunlardan bazılarıdır. Bu eserlerin en büyük özelliği, Türk dünyasının ortak kaynağı olmasıdır. Yazıcıoğlu Ali tarafından Türkçe olarak kaleme alınan Selçuk-nâme, diğer adlarıyla Tevârih-i Âl-i Selçuk, Târih-i Âl-i Selçuk ve Oğuz-nâme adlı eser, Türk dünyasının ortak kaynağı olmak bakımından büyük bir önem taşımaktadır. Eser, 1436’da II. Murat zamanında Yazıcıoğlu Ali tarafından kaleme alınmıştır. Selçuk-nâme, muhtevası çok geniştir. İslamiyet öncesi Türk kavimleri, Moğol kavimleri, diğer Türk boyları Uygurlar, Kıpçaklar, Kanklılar, Karluklar, Kalaçlar, Ağaçeriler Tahtacılar , ... , Türklerin bir kolu olan Oğuzların dip tarihini içermektedir. Oğuz boylarının adlarının kaynağı, damgaları, ongunları tek tek gösterilmiştir. Ayrıca Oğuz damgalarının altın mürekkeple yazıldığını özellikle belirtmekte fayda vardır. Yazıcıoğlu, farklı kaynaklardan yararlanarak Dede Korkut, Akkoyunlu Beyi Kara Osman, Selçuk’un babası Lokman Dokak Han, Selçuklu Devleti’nin kurucucu Selçuk Bey ?-1009 , Gazne Hükümdarı Sultan Mahmud 998-1030 , Sultan Tuğrul 1037-1063 , Sultan Alparslan 1063-1072 , Melik Şah 1072-1092 , Berkyaruk 1094-1105 , Sultan Muhammed 1105-1118 , II. Mahmud 1118-1131 , Sultan Mesud 1134-1152 , Gıyaseddin Keyhusrev, Alaüddin Keykubad, Osman Gazi ve onların dönemleri ile ilgili çok önemli bilgiler vermektedir. Bunlara ek olarak Oğuz Türklerinin Anadolu’yu vatan yapmaları ve Anadolu’daki şehirler ayrıntılı denebilecek şekilde ele alınmıştır. Bu çalışmada Tevârih-i Âl-i Selçuk Selçuk-nâme adlı eser değerlendirilecek; Türk dili, tarihi ve kültürü açısından taşıdığı değer üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türk tarihi, Türk kültürü, Oğuzlar, Ağaçeriler (Tahtacılar), Selçuklular, Kırşehir

COMMON SOURCES OF TURKIC WORLD: “SELCUK-NAME BY YAZICIOĞLU ALİ”

Öz

There have been lots of written works for depicting Turkish language, history and culture. Orkhon Inscriptions, Divânü Lügâti’t Türk, Dede Qorqud Epics have been some of these important works. One of the important features of these materials is that there are common sources of Turkish World. Selcuk-nâme, in other words, Tevârih-i Âl-i Selcuk, Târih-i Âl-i Selcuk ve Oghuzs-name has been one of the important common sources of Turkic World. This material was written by Yazıcıoğlu Ali in 1436 under II. Murat. Selcuk-name has been included lots of information about Turkic world. For example, Turkish races in preİslamic periods, Mongolians, other Turkish tribes, Uighurs, Kipczaks, Qarluks, Qalachs and Tahtacis are some of these branches. Also, historical sources of Oghuz worlds, their stamps and totems have been identified in this book. These stamps have written with golden ink. Yazıcıoğlu had been given information about Dede Qorkud, Kara Osman, Lokman Dokak Khan father of Selcuk , founders of Seljuks Selcuk Bey ?-1009 , Sultan Mahmud –ruler of Gazne- 998-1030 , Sultan Tuğrul 1037-1063 , Sultan Alparslan 1063-1072 , Melik Shah 1072-1092 , Berkyaruk 1094-1105 , Sultan Muhammed 1105-1118 , II. Mahmud 1118-1131 , Sultan Mesud 1134-1152 , Gıyaseddin Keyhusrev, Alaüddin Keykubad, Osman Gazi and their periods in historical process. Also, struggles of Oghuz Turks for making a home to Anatolia and cities in Anatolia have been identified in this article. In this study, Tevârih-i Âl-i Selçjuk written by Yazıcıoğlu Ali will be evaluated in terms of Turkish language, history and culture.

Anahtar Kelimeler

Turkish historical process, Turkish culture, Oghuzs, Tahtacı, Selcuks, Kırşehir

Kaynakça

• AHMED BİN MAHMUD. (1977). Selçık-Nâme I, Hazırlayan: Erdoğan Merçil, İstanbul.
• AHMED BİN MAHMUD. (1977). Selçuk-Nâme II, Hazırlayan: Erdoğan Merçil, İstanbul.
• AYDOĞDU, Özkan. (2009). Divanü Lügati’t Türk’te Geçen Türk Boyları ve Boylara Ait Dil Özellikleri, Zeitschrift für die Welt der Türken / Journal of World of Turks, Vol. 1, No. 1, s. 5-19.
• AZİZ B. ERDEŞİR-İ ESTERÂBADÎ. (1990). Bezm u Rezm, Çeviren: Mürsel Öztürk. Ankara.
• AGACANOV, S.G., Oğuzlar, (Türkçeye çevirenler: Ekber N. Necef-Ahmet Annaberdiyev). İstanbul.
• BAKIR, Abdullah. (2002). Yazıcıoğlu Ali, Selçuk-nâme, Târih-i Âl-i Selçuk, Oğuzname’si”, Turkish Studies, Volume 3/7, s. 163-199.
• BAKIR, Abdullah. (2009). Yazıcızâde Ali, Tevârih-i Âl-i Selçuk, İstanbul.
• CUMBUR, M. (2007). “Yazıcıoğlu Mehmed”, Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi, C. 8, Ankara.
• ÇELİK, Rıfat İlhan.(2005). Tevârih-i Al-i Selçuk’un Transkribi ve Değerlendirilmesi, (Yüksek lisans tezi), Gazi Üniversitesi, Ankara.
• DEMİR, Necati. (2002). Dânişmend-nâme, Part One, (Critical Edition), The Department of Near Eastern Languages and Civilizations Harvard University, Harvard.
• DEMİR, Necati. (2002). Dânişmend-nâme, Part Two,(Turkish Translation), Published at The Department of Near Eastern Languages and Civilizations Harvard University, Harvard.
• DEMİR, Necati. (2002). Dânişmend-nâme, Part Three, (Linguistic Analysis and Glossary), Published at The Department of Near Eastern Languages and Civilizations Harvard University, Harvard.
• DEMİR, Necati. (2002). Dânişmend-nâme, Part Four, (Facsimile), Published at The Department of Near Eastern Languages and Civilizations Harvard University, Harvard.
• EBU Bekr-i Tiranî. (2001). Kitab-ı Diyarbekiriyye, Çeviren: Mürsel Öztürk, Ankara.
• ERCİLASUN, Ahmet Bican. (2004). Türk Dili Tarihi, Ankara.
• ERGİN, Muharrem. (1986). Türk Dil Bilgisi, İstanbul.
• İBN BİBi. (1996). El Evamirü’l-Ala’iye Fi’l-Umuri’l Ala’iye (Selçuk-nâme) I, Hazırlayan: Mürsel Öztürk, Ankara.
• HOUTSMA, M. Th.. (1886). Tevârih-i Al-i Selçuk, Leiden.
• HOUTSMA, M. Th.. (1902). Histoire des Seldjoucides d’Asie Mineur, Leiden.
• LAGUS, J.J.W. (1854). Seid Locmani ex Libro Turcico pui Oghusname inscrititur excerpta primus edidat latine versit explicativ, 1854.
• MİRZÂ MUHAMMED İBRÂHÎM HABÎSÎ. (1373/1994). Selçukiyân ve Guzz der Kirmân, (Hazırlayan: Bâstânî-yi Pârîzî), Tahran.
• RAVENDÎ, (1921). Râhatü’s-sudûr ve Ayetü’s-Surur, (Hazırlayan: M. Iqbal), Lahore.
• SADRU’D-DÎN ŞEYHOĞLU. (1973). Marzubân-nâme, Hazırlayan: Zeynep Korkmaz, Ank. TİMURTAŞ, Faruk K. (1977). Eski Türkiye Türkçesi, İstanbul.
• Urfalı Mateos Vekayi-nâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162). (1987). Türkçeye çeviren: Hrant D. Andreasyan, Ankara.
• YAVUZ, Kemal. (1991). Şeyhoğlu-Kenzü’l-Küberâ ve Mehekkü’l-Ulemâ, Ankara.
• YAZICIOĞLU ALi, Selçuk-nâme (Tevârih-i Âl-i Selçuk), Topkapı Sarayı, Revan Bölümü, nu: 1391.
• ZAHİREDDİN NÎŞÂPÛRÎ. (1332). Selçuk-nâme, (Hazırlayan: İ. Afşar), Tahran.