Makrîzî’nin El-Hıtat Adlı Eserinde Mısır ve İfrîkıyye’de Mezheplerin Ortaya Çıkışı

Yıl 2019, Sayı: 89, 43 - 54, 15.03.2019

Mehmet Şeker

Öz

Kendine özgü edebî bir üslubu, etkili bir tarih anlatımı olan ve tarihçi kimliği ile karşımıza çıkan Takiyyüddîn Ahmed b. Alî b. Abdilkâdir b. Muhammed el-Makrîzî 1364-1442 , İslâm tarihinin en büyük tarihçilerinden birisidir. Memlûk Dönemi’nin başarılı müellifi birçok alanda farklı eser kaleme almıştır. Makrîzî’nin bu önemli eserlerinden birisi el-Mevâ‘iz ve el-İ‘tibâr bi Zikr el-Hıtat ve elÂsâr adlı meşhur kitabıdır. Makrîzî’nin bu eseri; tarih, coğrafya, dinler tarihi, biyografi ve kurumlar tarihi açısından son derece öneme sahip olup İslâmî devir Mısır tarihi hüviyetindedir. Bunun yanı sıra el-Hıtat, Mısır’ın şehir tarihini ve coğrafyasını ele almakta olup büyük şahısların hal tercümeleri hakkında önemli bilgiler ihtiva etmektedir. Eserde birçok konu hakkında ve mezhepler tarihi hususunda da çok önemli bilgiler yer almaktadır. Mısır ve İfrîkıyye’de Sünni ve Şiî düşüncenin ne zaman yaygınlaşmaya başladığı ve ne derece etkili oldukları hakkında dikkat çekici bilgiler nakletmekte olan eser, bu bölgelerin mezhepler tarihinin anlaşılması hususunda müracaat edilmesi gereken bir kaynaktır. Bu çalışmamızda el-Hıtat’ta Mısır ve İfrîkıyye’de mezheplerin ortaya çıkışı ve etkileri hususunda önemli birtakım bilgiler tespit edilmiş, müellifin bu meseleleri anlatırken konuya yaklaşım tarzı ile nasıl bir usul ve yöntem takip ettiği hususları değerlendirilmiştir. Bunun yanı sıra Mısır ve İfrîkıyye’de mezhep disiplininin oluşmasında etkin rol oynayan mezhepler ve temsilcileri üzerinde durulmuştur

Anahtar Kelimeler

Makrîzî, el-Hıtat, mezhepler tarihi, Kuzey Afrika, Mısır, İfrîkıyye

The Emergence of Madhhab in Egypt and North Africa in Makrîzî’s Work Al-Hitat

Öz

Takiyyüddīn Ahmed b. Alī b. Abdilkādir b. Muhammed el-Maqrīzī 1364-1442 , who had a unique literary style and an effective history narration, and who is known for his historian identity, is one of the greatest historians of Islamic history. The successful writer of the Mamluk period wrote many different works on the field. One of Maqrīzī’s important works is his famous book Kitāb al-mawāʻiẓ wa l-iʿtibār bi-ḏikr al-ḫiṭaṭ wa l-āṯār. This work is extremely important in terms of history, geography, religion history, biography, and institutional history; and it is like identity document of Islamic Period Egyptian History. In addition, al-Hiṭaṭ deals with the city history and geography of Egypt, and conta- ins important information about the lives of individuals. The work also contains very important infor- mation about many subjects and the history of the madhhabs. The book, which conveys remarkable information about when the Sunni and Shiite thought in Egypt and North Africa began to spread and to what extent these thoughts were effective, is a resource to be consulted about the understanding of the madhhabs history of the region. The study identified a number of important facts about the emergence and effects of the madhhabs in Egypt and North Africa in al-Hitat. The author’s approach to addressing these issues and the methods he followed when describing them were assessed. In addition, madhhabs which played an active role in the formation of sectarian discipline in Egypt and North Africa, and their representatives were addressed.

Anahtar Kelimeler

Maqrīzī, al-Hiṭaṭ, history of madhhabs, North Africa, Egytp, İfrîkıyye

Kaynakça

• Bardakoğlu, Ali. (1997). “Hanefî Mezhebi”. TDV İslâm Ansiklopedisi, c.16, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s. 1-21.
• Becker, C. H. (1979). “Mısır”. İslâm Ansiklopedisi (MEB), C. III, İstanbul, s. 217- 242.
• Brockelman,C., “Makrîzî”. MEB İslâm Ansiklopedisi, c. 7, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, s. 206-208.
• Çağatay, Neşet ve Çubukçu, İbrahim Agâh. (1985). İslâm Mezhepleri Tarihi, ...
• ............Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Çavuşoğlu, Ali Hakan. (2010). “Şebtûn”. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 38, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s. 398-400.
• Doğaner, Suna. (2004). “Mısır”. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 29, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s. 553-555.
• Erol, Burak Gani. (2018). “Memlûklerde Dört Mezhep Başkadılıklarının Kuruluşu ve İşleyişi”, Ankara: Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 87, 73-87.
• Günaltay, M. Şemseddin. (1991). İslam Tarihinin Kaynakları -Tarih ve Müverrihler, İstanbul.
• Günay, Hacı Mehmet. (2012). “Vakıf”. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 42, Türkiye Diya net Vakfı Yay., s. 475-479.
• Gürsoy, Cevat Rüştü. (1988). “Afrika”. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 1, İstanbul: Tür
• kiye Diyanet Vakfı Yay., s. 413-418.
• el-Hamevî, Şihâbüddîn Ebî Abdillâh Yâkût b. Abdillâh. (1977). Mucemü’l-Büldân, c. 1, Beyrut: Dâr Sâdır.
• Humphreys, R. Stephen (2004). İslam Tarih Metodolojisi-Bir Sosyal Tarih Uygula ması, Çev. Murtaza Bedir, Fuat Aydın, İstanbul: Litera Yayıncılık.
• Hanay, Necattin. (2013). “XV. Yüzyıl Dinler Tarihçisi Olarak Makrîzî”, Tarih Okulu Dergisi, Aralık, S. 16, s. 289-308.
• Huart, Clément. (t.y.). Arab ve İslâm Edebiyatı Tarihi. Çev. Cemal Sezgin. Ankara: Tisa Matbaacılık.
• Kaya, Eyyüb Said. (2003). “Mâlikî Mezhebi”. İslâm Ansiklopedisi (TDV), c. 27, An kara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s. 519-535.
• Little, Donald Presgrave. (1970). An Introduction to Mamlûk Historiography, Franz Steiner Verlag GMBH-, Wiesbaden. el-Makdisî, el-Allâme Merî’ el-Keremî el-Hanbelî Merî’ bin Yusuf el-Kerumî. (2012). Nüzhetü’n-Nâzirîn fî Târih min Veliyy Mısra min Hülefâ ve es-Selâtîn, Tah: Abdullah Muhammed el-Kenderî, Kuveyt. el-Makrîzî, Takıyyüddîn Ahmed b. ‘Ali. (1998). el-Mevâ‘iz ve el-İ‘tibâr bi Zikr el- Hıtat ve el-Âsâr, Tah. Muhammed Zeynuhum-Medîha eş-Şerkâvî, Kâhire: Mektebe Medbûlâ.
• Öz, Mustafa. (2007). “Râfizîler” İslâm Ansiklopedisi (TDV), İstanbul, C. XXXIV, s. 396-397.
• Özkuyumcu, Nadir. (2007). Mısır ve Kuzey Afrika’nın Müslümanlar Tarafından Fethi, Manisa: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü/ Kültür Eserleri.
• Seyyid, Eymen Fuâd, “Makrîzî”. İslâm Ansiklopedisi (TDV), 2003, Ankara, C. XX VII, s. 448-451.
• Şeker, Mehmet. (2017). “Fâtımîler’de ve Memlûklerde Dört Mezhep Başkadılarının Tayini”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, S. 82. s. 163- 170.
• Şeşen, Ramazan. (1998). Müslümanlarda Tarih-Coğrafya Yazıcılığı. İstanbul: İSAR
• Tomar, Cengiz. (2004). “Mısır”. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 29, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s. 575-577.
• Yaltkaya, M. Şerefüddin. (2000). Baybars Tarihi-Al-Melik-Zahir (Baybars) Hakkın daki Tarihin İkinci Cildi, Ankara: TTK.
• Ebu Zehra, Muhammed. (1983). İslâmda Fıkhî Mezhepler Tarihi, Çev. Abdülkadir Şener, İstanbul: Hisar Yayınevi.
• Zeydan, Corci. (1329). Medeniyyet-i İslâmiyye Târihî . Trc. Zeki Meğamız, c. 3, Der seâdet.
• Ziyâde, Muhammed Mustafa. (1949). el-Müerrihûn fî Mısr fî el-Karn el-Hâmis Aşr el-Mîlâdî (el-Karn et-Tâsi’ el-Hicrî), Kahire.