MUHABBETTEN HINCA: BEKTAŞİ AYNASINDA YAKUP KADRİ KARAOSMANOĞLU

Yıl 2019, Sayı: 89, 119 - 146, 15.03.2019

Yalçın Çakmak

Öz

Bu makalede, Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun Bektaşiliğe bakışını şekillendiren etkenlerin, yaşamı ve çalışmaları bağlamında ele alınması amaçlanmaktadır. Bahse konu amaç doğrultusunda, Karaosmanoğlu’nun romanları ve özellikle Nur Baba olmak üzere çalışmalarındaki belirli simalar ve hadiselerin hayat öyküsünden kesitler içerdiği öne sürülmektedir. Bu bakımdan Yakup Kadri’nin Bektaşilik algısı ve tasviriyle kendi gerçek yaşamına ışık tuttuğu anlaşılacaktır. Nur Baba, Yakup Kadri’nin bir edebiyatçı olarak Bektaşiliğe dair tecrübeleri ve bu düşüncelerini romanlaştırdığı öncü çalışmasıdır. Romanın kaleme alınmasında halkın Kızılbaş/Alevi ve Bektaşilere yönelik merakının etkisi de vardır. Kızılbaş/Alevi ve Bektaşiler, çoğu zaman kendileri dışındaki topluluklarca bir merak konusu oldu. Yapılan araştırmalar da göstermektedir ki onlar ile aynı inancı paylaşmayanlar, tarih boyunca söz konusu topluluklar aleyhine birtakım iftira ve ithamlar üretti. Cinsel içerikli suçlamalar bunların başlıcalarıdır. Söz konusu durumu besleyen nedenlerin başındaysa, Kızılbaş/Alevi ve Bektaşilerin tarihsel tecrübeleri ve inançlarının bir gereği olarak, ibadetlerini dışa kapalı gerçekleştirmeleri gelmiştir. Bu da özellikle cem törenleri merkezli dile getirilen “mum söndü” metaforu üzerinden, aleyhlerine yöneltilen çeşitli dedikoduların üretilmesine vesile oldu. Bu nedenle Yakup Kadri’nin, merkezinde bir Bektaşi tekkesi ve şeyhinin olduğu Nur Baba romanıyla mevcut tartışmaları yeniden alevlendirdiği ve aynı zamanda birçok eleştirinin de muhatabı olduğu görülür. Çalışmada ilk olarak, Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun eserlerindeki belirli temalar ortaya konulmaktadır. Bunu, dönem ve zamanı bağlamında Nur Baba’nın içten bir analizi takip edecektir. Akabinde, bu genel çerçeve içerisinde, Yakup Kadri’nin romanını hangi motivasyon ve etkilerle kaleme aldığı ve romanın tefrikalar halinde yayımlanmasından sonra meydana gelen tartışma ve eleştiriler ortaya konulmaktadır. Takip edilen yöntem uyarınca da bir bütün olarak Yakup Kadri Karaosmanoğ- lu edebiyatında Bektaşilik kurgusu ve bu kurgunun gerçekle olan ilişkisi irdelenecektir

Anahtar Kelimeler

Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Nur Baba, Bektaşilik, Kızılbaş, Alevi

From Affection to Grudge: Yakup Kadri Karaosmanoğlu in Bektashi Mirror

Öz

The aim of this paper is to explore the factors that shaped Yakup Kadri Karaosmanoğlu’s approach towards Bektashism in the context of his life and his works. In line, it is put forward that in Karaosmanoğlu’s novels and works, especially in Nur Baba, certain characters and events bear biographical traces. In this respect, it is well understood that through his perception and representation of Bektashism, Yakup Kadri casts a light upon his own life. Nur Baba is Yakup Kadri’s major work in which he fictionalized his thoughts and experiences as to Bektashism. People’s curiosity about the Qizilbash/the Alevi and the Bektashi also motivated him to write the novel. The Qizilbash/the Alevi and the Bektashi has most of the time been an object of curiosity. Studies have shown that those who do not share their belief system have asserted malicious prosecutions and inculpation against them throughout history, the primary ones of which are sexual. The main reason has been that they conduct their religious rituals, owing to their historical experiences and as a requirement of their beliefs, in a self-enclosed way, which results in gossips directed at them, drawing on the metaphor of mum söndü the-candle-blown-out based on the cem the service rituals. Consequently, it is seen that Yakup Kadri in his Nur Baba centered on a Bektashi lodge and a Bektashi sheikh aggravated the disputes already existing and became an addressee of many criticisms at the same time. This study first reveals certain themes in Yakup Kadri Karaosmanoğlu’s works, followed by a detailed analysis of Nur Baba in the context of the age and the time he wrote it in. Thereafter, in this frame, what kind of motives and factors made him write the novel and the discussions and criticisms upon the publishing the novel in periodicals are presented. In this light, the fictionalization of Bektashism and its relevancy to reality is scrutinized in its wholeness in Yakup Kadri Karaosmanoğlu’s literature

Anahtar Kelimeler

Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Nur Baba, Bektashism, Kizilbash/Qizilbash, Alevi

Kaynakça

• Ağuiçenoğlu, Hüseyin. (2004). “Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun Nur Baba Roma- nında Bektaşiler”. Alevi Akademisi Bülten, 5, ss. 33-36.
• Ahmet Cemâleddin Efendi. (1328 [1912]). Bektâşî Sırrı Nâm Risâleye Müdâfaa. Der- saâdet (İstanbul): Manzûme-i Efkâr Matbaası.
• Ahmet Haşim. (1338 [1922]). “Nur Baba Münasebetiyle”. Akşam, (9 Mayıs 1338- 1922, 11 Ramazan 1340), No: 1305, s. 3.
• Ahmet Rıfkı. (1325 [1909]). Bektâşî Sırrı. Cilt 1. Dersaâdet (İstanbul): Bekir Efendi Matbaası.
• ___. (1327 [1911]). Bektâşî Sırrı Müdâfaasına Mukâbele. Cilt 4. Dersaâdet (İstanbul): Asır Matbaası.
• ___. (1328 [1912]). Bektâşî Sırrı. Cilt 2. Dersaâdet (İstanbul): Manzûme-i Efkâr Mat- baası.
• Akı, Niyazi. (1960). Yakup Kadri Karaosmanoğlu, İnsan-Eser-Fikir-Üslûp. İstanbul.
• Atalay, Besim. (1991). Bektaşilik ve Edebiyatı. İstanbul: Ant Yayınları.
• Ayda, Adile. (1974). “Yakup Kadri ile Mülâkat ”. Türk Edebiyatı, Aylık Fikir ve Sanat Dergisi, 3/32, ss. 26-27.
• Ayvazoğlu, Beşir. (2008). Yahya Kemal, ‘Eve Dönen Adam’ Ansiklopedik Biyografi. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Baydar, Mustafa. (20 Aralık 1974). “Karaosmanoğlu, «Nur Baba», Rıza Nur ve «Ata- türk» Üzerine Açıklamalar Yapıyor”. Milliyet Sanat, 111, s. 30.
• Birge, John Kingsley. (1991). Bektaşilik Tarihi. Çev: Reha Çamuroğlu. İstanbul: Ant Yayınları.
• Demir, Ahmet. (2016). “Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun Nur Baba’sı İçin Döne- minde Bir Reddiye: Nur Baba Masalı”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araş- tırma Dergisi, 80, 51-78.
• Eliade, Mircea. (2007). Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi: Taş Devrinden Eleusis Mysteria’larına. Cilt 1. Çev: Ali Berktay. 2. Baskı. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Eröz, Mehmet. (2014). Türkiye’de Alevîlik Bektâşîlik. 3. Baskı. İstanbul. Ötüken Ya- yınları.
• Ersever, İlhan Cem. (2005). Çağdaş Türk Romanı ve Öyküsünde Aleviler. İstanbul: Alev Yayınevi.
• Falih Rıfkı [Atay]. (1338 [1922]). “Vatan Siyaseti, Fırka Politikası”. Akşam, No: 1381, (26 Temmuz 1338-1922), 29 Zilkade 1340, s. 3.
• Fevzî Lütfî. (1338 [1922]). “İstanbul’un Beş Günü, Kitaplar: ‘Ruhlar’ ve ‘Nur Baba’”. Dergâh, No. 26 (5 Mayıs 1338), ss. 27-28.
• Gariper, Cafer ve Yasemin Küçükcoşkun. (2008). “II. Meşrutiyet Döneminde Yayım- lanan Nur Baba Romanı ve Yarattığı Akisler”. Bilig, 47, ss. 45-78.
• Gariper, Cafer. (2005). “Işık ve Arayış Metaforu Çerçevesinde Yahya Kemal’in İthâf Şiiri ile Yakup Kadri’nin Nur Baba Romanında İnsanın Yitimi ve Süreksizlik” Uluslar Arası Bektaşilik ve Alevilik Sempozyumu I. Isparta: SDÜ İlahiyat Fakül- tesi Yayınları.
• ___. (2009). Dionizyak Coşkunun İhtişam ve Sefaleti. İstanbul: Akademik Kitaplar.
• ___. (2014). “Edebiyat Eleştirisinin Uzağına Düşmüş Bir Eleştiri Anlayışı”. Kurgan, 20, ss. 30-34.
• Güntekin, Reşat Nuri. (1986). “Türk Edebiyatında «Yaban»”. Yaban. 20. Baskı. İstan- bul: İletişim Yayınları, ss. 233-235.
• Halide Edîb. [ADIVAR]. (1338 [1922]). “Nur Baba”. İkdâm, No: 9096, 17 Zilkade 1340, 13 Temmuz 1338-1922, s. 3.
• Hayber, Abdülkadir. (1989). “Halide Edib, Yakup Kadri ve Reşat Nuri’nin Romanla- rında Nesil Çatışması”. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversi- tesi.
• İkdâm. (30 Şaban 1340 [28 Nisan 1922]). No. 9022, s. 4.
• Kabaklı, Ahmet. (1978). Türk Edebiyatı, 3. Cilt. 4. Baskı. İstanbul: Türk Edebiyatı Yayınları.
• Karaosmanoğlu, Yakup Kadri. (1338-1922). Nur Baba. İstanbul: Akşam Matbaası.
• ___. (1961). “Bir Bektaşi babasının sergüzeşti”. Ulus, 27 Nisan 1961.
• ___. (1969). Gençlik ve Edebiyat Hatıraları. Ankara: Bilgi Yayınları.
• ___. (1980). Anamın Kitabı. 3. Baskı. İstanbul: Birikim Yayınları.
• ___. (1981). Sodom ve Gomore. İstanbul: Birikim Yayınları.
• ___. (1985). Erenlerin Bağından. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• ___. (1986). Yaban. 20. Baskı. İstanbul: İletişim Yayınları.
• ___. (2000) “İkinci İzah”. Nur Baba. 6. Baskı. İstanbul: İletişim Yayınları.
• ___. (2009). Hep O Şarkı. 16. Baskı. İstanbul: İletişim Yayınları.
• ___. (2013). Kiralık Konak. 49. Baskı. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Karakaya, Abbas. (2018). “Yakup Kadri’nin Nur Baba Romanında Alevi-Bekta- şiler ve 1980 Sonrası Akademik Eleştirinin Körlüğü”, artizan. http://www. art-izan.org/ulke-gundem/yakup-kadrinin-nur-baba-romaninda-alevi-bekta si- ler-ve-1980-sonrasi-akademik-elestirinin-korlugu (Erişim tarihi: 5.11.2018).
• Kaygusuz, Bezmi Nusret. (1338 [1922]). Nur Baba Mâsâlı. İzmir: Ahenk Matbaası.
• Kök, Kemal. (2018). “Şeyh Bedreddin’in Düşünceleri İzinde Bir Roman: Lâmekân”, Sanat Cephesi, Sosyalist Gerçekçi Sanat Dergisi, sayı 8. http://www.sanat cep- hesi.org/SC/293/seyh_bedreddin%E2%80%99in_dusunceleri_izinde_bir_ro- man_l%C3%A2mek%C3%A2n_/ (Erişim tarihi: 19.05.2018)
• Kudret, Cevdet. ( 1978). Türk Edebiyatında Hikâye ve Roman, 1859-1959. Cilt 2-3. Baskı. İstanbul: Varlık Yayınları.
• Necîb. (1338a [1922]). “Nur Baba Romanı Münasebetiyle Bir Cevap”. İlerî, No: 1536, 11 Mayıs 1338-13 Ramazan 1340, s. 2-3.
• ___. (1338b [1922]). “ ‘Nur Baba’ Romanı”. İlerî, No: 1539, 16 Mayıs 1338-18 Ra- mazan 1340, s. 2.
• ___. (1338c [1922]). “Nur Baba’ya Cevap” İlerî, No: 1542, 19 Mayıs 1338-21 Ra- mazan 1340, s. 2.
• ___. (1338d [1922]). “Nur Baba’ya Cevap” İlerî, No: 1547, 24 Mayıs 1338-26 Ra- mazan 1340, s. 2.
• Özkırımlı, Atilla. (1986). “Yaban Üzerine”. Yaban. 20. Baskı. İstanbul: İletişim Ya- yınları.
• ___. (2000). “Nur Baba Üzerine”. Nur Baba. 6. Baskı. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Polat, Nazım H. (2001). “Yakup Kadri Karaosmanoğlu”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Cilt 24: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Schimmel, Annemarie. (2001). İslam’ın Mistik Boyutları. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Soysal, İlhami. (15 Ekim 1983). “Tarikattan Edebiyata Yakup Kadri Karaosmanoğlu”. Milliyet, s. 9.
• Tanilli, Server. (1996). “Le roman Nur Baba de Yakup Kadri Karaosmanoğlu (1921- 1922) et la Réalité du Bektachisme”. Bectachiyya: Études sur l’ordre mystique des Bektachis et les groupes relevant de Hadji Bektach. Der: Alexandre Popovic ve Gilles Veinstein. İstanbul: ISIS.
• Tevrat. (2011). İstanbul: Yeni Yaşam Yayınları.
• TDK Güncel Türkçe Sözlük. (2018). “Katakomp”. http://www.tdk.gov.tr/index. php?option=com_gts&kelime=KATAKOMP (Erişim tarihi: 20. 04. 2018).
• Uç, Himmet. (2005). Hikaye ve Romancı Yakup Kadri Karaosmanoğlu. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi.
• Wikizeroo. (2018). “Boğaziçi Esrarı” http://www.wikizeroo.net/index.php?q=aHR- 0cHM6Ly90ci53aWtpcGVkaWEub3JnL3dpa2kvQm_En2F6acOnaV9Fc3Jh- csSx (Erişim Tarihi: 03.06.2018)
• Wilson, M. Brett. (2017). “The Twilight of Ottoman Sufizm: Antiquity, Immorality, and Nation in Yakup Kadri Karaosmanoğlu’s Nur Baba”. International Journal of Middle East Studies, 49, ss. 233-253.