AZERBAYCAN TÜRK KÜLTÜRÜNDE İLKBAHAR BAYRAMI

Yıl 2019, Sayı: 89, 169 - 186, 15.03.2019

Türkan Arık

Öz

Bu makale; Azerbaycan Türkleri arasında her sene büyük bir coşku ile kutlanan ilkbahar bayramını konu edinmektedir. Bayram kışın bitmesi, doğanın uyanması ile alakalı olarak düzenlenmektedir. Makalenin esas amacı; bayram ayında doğada olan değişiklikler, bayrama hazırlık, celimeler adı ile bilinen çerşembeler hakkında bilgi vermek ve bayram günlerinde yapılan uygulamaları belirtmektir. Aynı zamanda Türk halklarının yaşamış oldukları coğrafyalarda düzenlenen ilkbahar şenliklerinin benzer ve farklı yönlerini incelemek, merasimler arasında kültürel bağlantıların olup olmadığını tes- pit etmektir.Yöntem olarak konu ile ilgili olan ana kaynaklara ve kaynak kişilerden derlenmiş olan bilgilere istinaden araştırma yapılmıştır. Kaynak kişilerden derlenmiş olan bilgiler kaynaklarla muka- yese edilerek incelenmiş, bayram günlerinde düzenlenen merasimlerin uzun yıllardan beri Azerbay- can Türkleri arasında uygulandığı tesbit edilmiştir. Nahçıvan bölgesinde yapılan bayram hazırlıkları, semeni ile ilgili inanışlar, semeni helvasının yapılması hakkında bilgiler verilmiş, aynı zamanda İlk- bahar bayramı, “Bayram Toyu”, “Han Bezeme”, “Köse-Köse”, “Godu-Godu” merasimlerinin düzen- lenmesi açıklanmıştır. Bahsedilen bayram ve merasimler yılın bereketli olması ve insanların sağlıklı, huzurlu olması için kutlanmıştır. Özellikle semeni helvasının yapılması ve onunla ilgili inanışlar halk arasında halen varlığını korumaktadır. Araştırma sonucunda Nevruz adı ile bilinen bayramın çok eski zamanlardan beri Türkler arasında İlkbahar bayramı olarak kutlandığını ve benliğinde saklamış olduğu bin yıllık inanışları günümüze kadar ulaştırdığı anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

semeni, celimeler, çerşembeler, Köse-Köse, Godu-Godu

The Spring Festival in Azerbaijani Turkish Culture

Öz

This study deals with the spring festival which is celebrated with great excitement among Azerbaijani Turks. This festival is organised for celebrating the end of winter and the renewal of nature. The main purpose of this article is to give information about changes in nature during the festival month, various preparations for the festival and about the concept of “cerşenbe” which is generally known as “celime;” and to elaborate on the celebrations organised for the festival. In addition, this study will also examine the similar and different characteristics of spring festivals organised by Turkish people in regions or geographies upon which they have lived and will investigate whether there are cultural ties between the ceremonies. As a method, this research is based on the information obtained from the primary sources and people related to the subject. Information collected from those who have first-hand knowledge is examined through making a comparison with other resources and ceremonies which were organized in the Bairams are found to have been organized by Azerbaijani Turks for years. This study provide information about preparations for the festival, “semeni” belief and its practices and the “Semeni halvah”. It also explains organization processes of various ceremonies such as “Bayram Toyu,” “Han Bezeme,” “Köse-Köse,” and “Godu-Godu”. Celebrations organized during the aforementioned bairams and ceremonies aims at wishing for a fertile year and for a healthy and peaceful life. Particularly, the “Semeni halvah” and the beliefs about it still exist among the people. As a result it is concluded that the festival known as Newroz has been celebrated by the Turks as a spring festival since ancient times and it has maintained its inherent beliefs up to the present

Anahtar Kelimeler

semeni, celime, cerşenbe, Köse-Köse, Godu-Godu

Kaynakça

• KK-1 Abbasova Selbican, Nahçıvan Ordubat ilçesi Pezmergi köyü, 1914 doğumlu, okuma yazması yok. Ev hanımı (Görüşme 14.05.2007)
• KK-2 Aliyеv Bayram, Nahçıvan Culfa ilçesi Leketağ köyü, 1938 doğumlu, çiftçi, okuma yazması yok. Çiftçi, (Görüşme 17.06.2007)
• KK-3 Babayеva Hebibe, Nahçıvan Ordubat ilçesi Deste köyü, 1930 doğumlu, okuma yazması var. Ev hanımı, (Görüşme 17.05.2007)
• KK-4 Babayеva Gülnaz, Nahçıvan Babek ilçesi Cehri köyü, 1940 doğumlu, okuma yazması yok. Ev hanımı, (Görüşme 12.04.2006)
• KK-5 Bağırоva Refige, Nahçıvan Ordubat ilçesi Ordubat Şehri, 1929 doğumlu, okuma yazması var. Ev hanımı, (Görüşme 22.05.2007)
• KK-6 Hasanova Zöhrebanu, Nahçıvan Şahbuz ilçesi Külüs köyü, 1924 doğumlu, okuma yazması yok. Ev hanımı, (Ç örüşme 23.06.2007)
• KK-7 Hasanоva Sakine, Nahçıvan Şerur ilçesi, Yukarı Yaycı köyü, 1936 doğumlu, okuma yazması var. Ev hanımı, (Görüşme 27.06.2008)
• KK-8 Hasanaliyеv Kоrоğlu, Nahçıvan Babek ilçesi Payız köyü, 1931 doğumlu, okuma yazması var. Avcı, (Görüşme 23.05. 2008)
• KK-9 Оrucоva Zеyneb, Nahçıvan Şahbuz ilçesi Şahbuz köyü, 1945 doğumlu, okuma yazması var. Ev hanımı, (Görüşme 03.06.2006)
• KK-10 Piriyеva Zеyneb, Nahçıvan Culfa ilçesi Ebregunuz köyü, 1931 doğumlu, okuması var. Ev hanımı, (Görüşme 11.07.2008)
• KK- 11 Refiyеva Şеyda, Nahçıvan Ordubat ilçesi, Sabir Dize köyü, 1930 doğumlu, okuma yazması var. Ev hanımı, (Görüşme 17.05.2005)
• KK-12 Salmanova Atike, Nahçıvan Ordubat ilçesi Düylün köyü, 1923 doğumlu, okuma yazması yok. Ev hanımı, (Görüşme 20.05.2007)
• KK-13 Sadigova Verri, Nahçıvan Culfa ilçesi Erefse köyü, 1920 doğumlu, okuma yazması yok. Çiftçi, (Görüşme 06.07.2008)
• KK- 14 Tеymurоva Sоlmaz, Nahçıvan Babek ilçesi Nehrem köyü, 1940 doğumlu, okuma yazması var. Ev hanımı, (Görüşme 06.05.2005)
• KK- 15 Usubоva Ballı, Nahçıvan Ordubat ilçesi Keleki köyü, 1918 doğumlu, okuma yazması yok. Ev hanımı, (Görüşme 15.05. 2007)
• KK- 16 Veliyеva Durna, Nahçıvan Kengerli ilçesi Çalhangala köyü, 1939 doğumlu, okuma yazması var. Ev hanımı, (Görüşme 27.06.2008)
• KK- 17 Veliyеva Mеhriban, Nahçıvan Şerur ilçesi Оğlangala köyü, 1952 doğumlu, okuma yazması var. Ev hanımı, (Görüşme 25.06.2008)
• KK-18 Veliyеva Sehne, Nahçıvan Ordubat ilçesi Yukarı Eylis köyü, 1938 doğumlu, okuma yazması var. Ev hanımı, (Görüşme 24.04.2006)
• Azerbaycan Fоlklоru Antоlоgiyası. (1968): I cilt, Bakı: Kоmmunist Yayınları.
• Alekseev, N.A. (1998). Rannıe Formı Religii Tyukoyazıçnıx Narodov Sibiri. Novocibirsk: Nauka.
• Babayеv, Tofig. (1988). Еl Оcak Başına Yığışar. Bakü: Azerneşr Yayınları.
• Bоzyеl, İbrahim. (1996). “Iğdır, Nahçıvan vе Tеbriz Üçgеnindе Nеvruz Gеlеnеklеri”. V Millerlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Gеlеnеk, Görеnеk, İnamlar Sеksiyоnu Bildirilеri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. 205- 206,
• Çağlayan, Handan. (1997). “Anadolu’nun Bazı Yörelerinde Yas Görenekleri”. V Millerlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Gеlеnеk, Görеnеk, İnamlar Sеksiyоnu Bildirilеri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. 217- 222.
• Durdiyeva, Amangül. (1999). “Türkmen Halk Edebiyatında Nevruz İzleri”. Türk Dünyasında Nevruz Üçüncü Uluslararası Bilgi Şöleni, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 105-109.
• Dеliömеrоğlu, Yakup. (1996). “Saha Türklеrindе bir Nеvruz Vеrsiyоnu: Isıakh Bayramı”. Nevruz ve Renkler Kitabı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 131-137.
• Gadirzade, Hacı Gadir. (2003). Aile ve Meişetle Bağlı Âdetler, İnamlar, Еtnоgеnеtik Elageler. Bakı: Еlm Yayınları.
• Gadirzade, Türkan. (2006). İslamagederki Âdetler, İnamlar ve Merasimler (Naхçıvan matеriallari esasinda). Bakü: Nafta- Prеs Yayınları.
• Gülen, Abdulla. (1997). “Rоman ve Türk Halkları’nın İlkyaz Şеnliklеri”. V Millerlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Gеlеnеk, Görеnеk, İnamlar Sеksiyоnu Bildirilеri, Gеlеnеk, Görеnеk, İnamlar Sеksiyоnu Bildirilеri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 9- 12.
• Hacıyеv, Maksut. (1996). İnançlar, İnamlar. Bakı: Genclik Yayınları.
• Kafesoğlu, İbrahim. (2009). Türk Milli Kültürü. İstanbul: Öküken Yayınları.
• Kalafat, Yaşar. (2007). Balkanlardan Uluğ Türküstana Türk Halk İnançları (Kaşkay, Karapapah, Şahsеven / Еlsеvеn, Karakоyunlu, Kirеsunlu, Afşar, İsmaili / Hazara, Cafrilеr, Kеngеrli, Karamanlı / Çelebi / Nigari, Ayrım, Kеkai, Şеbеk, Mavıllı- Mavilli, Sarılı / Sarıllı). II cilt, İkinci baskı. Ankara: Bеrikan Yayınları.
• Kitabi Dede Korkut. (1998). Bakı: Yazıçı Yayınları.
• Lobaçeva, N. P. (1986). “К İstorii Kalendarnıx Obryadov u Zemledelçev Sredney Azii. Drevnıe Obryadı Verovaniya i Kultı Narodov” Sredney Azii. Moskova: Nauka, s.6-30.
• Nebiyеv, Azad. (1992). İlaхır Çerşenbeleri. Bakı: Azerneşr Yayınları.
• Ögel, Bahaeddin. (1988). Dünden Bugüne Türk Kültürü’nün Gelişme Çağları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Sarabski, Hüseyinbala. (1982). Köhne Bakı. Bakı: Yazıçı Yayınları.
• Sepetçioğlu, Necati. (1995). Karşılaştırmalı Türk Destanları, İstanbul: İrfan Yayınevi.
• Sеyidоv, Mirali. (1990). Yaz Bayramı. Bakı: Genclik Yayınları.
• Şehriyar, Muhammet Hüseyin. (1981). Aman Ayrılık. Bakı: YazıcıYayınları.
• Şişman, Bekir. (2014). “Performans Teori Bağlamında Türk Dünyasının Stratejik Bayramı: Nevruz”. Prof. Dr. Ali Çelik Armağanı, Ankara: Akçağ Yayınları.