KIRGIZİSTAN’DA DÜNDEN BUGÜNE EŞ SEÇİMİ PRENSİPLERİ

Yıl 2019, Sayı: 89, 187 - 214, 15.03.2019

Ali Ünal

Öz

İnsanoğlu yaşamı boyunca sosyal, psikolojik, ekonomik, siyasi ve dini yönden birçok alanda mutluluğa giden yolu arar. Şüphesiz bunun en önemli basamağını evlilik tercihi ve öncesindeki eş seçimi oluşturur. Zira evlilik insanı mutlu eden veya mutsuzluğa sebep olan kurumların başında gelir. Eş seçimi ise bu mutluluğun seviyesini tayin eden en önemli unsur olarak karşımıza çıkar. Nitekim hayatının büyük bölümünü birlikte, mutlu bir şekilde geçirebilmek için doğru eş seçiminde bulunmak önemlidir. Aksi takdirde mutluluk arayışları yerini mutsuzluktan kurtulma çabalarına bırakır ki toplumlarda buna bağlı olarak özellikle son yıllarda artan boşanma olayları örnek gösterilebilir. Dolayısıyla eş seçimi, insan yaşantısındaki en önemli kararlardan biri olduğu ve bireyin geri kalan yaşamını vereceği bu kararla birlikte birçok yönden olumlu veya olumsuz şekilde etkileyebileceğini ortaya koyar. Bu kararla birlikte kişinin bundan sonraki yaşamını kiminle sürdüreceğine, kiminle birlikte yol alıp, gelişip değişeceğine, nasıl bir yaşam sürdüreceğine ve hatta kimden çocuk sahibi olup, kiminle birlikte çocuk yetiştireceğine karar vermiş olur. Aile kurumuna büyük önem atfeden Kırgız toplumunda evlilik tercihi doğal olarak eş seçimi, babadan oğula, nesilden nesile uzayıp giden köklü bir gelenek olarak hayat bulur. Geleneksel Kırgız toplumunda aile yuvasını erkek planlandırır, kadın ise kurar. Kurma esnasında bir takım eksikliklerin olması halinde bunlar giderilebilir, fakat planın başında bir eksiklik ve yanlışlık olması halinde bunu düzeltme zor ve kimi zaman imkansızdır. Evlenecek gençlerin mutlu bir gelecek ve aile kurması için eş seçimi üzerinde titizlikle duran Kırgız ailesi, çocukları evlendirmeden önce eş seçimde geleneksel bir takım kıstasların belirlediği ve bu yönde seçim yaptığı tespit edilir. Bu çalışmada, Kırgız ailesinin eş seçiminde takip ettiği geleneksel uygulama ve kaideler sınıflandırılarak eş –soy durumu, eş-ekonomik durum, eş- akrabalık durumu, eş-millet durumu, eş- cenge durumu, eş özellikleri ve yasaklar hakkında bilgi verilmektedir. Ayrıca Çağdaş Kırgız Ailesinin Geleneksel ve Yeniliksel Meseleleri adlı araştırma çerçevesinde Kırgız ailesinin bugünkü eş seçimi esaslarında nelere dikkat ettiği sosyolojik veriler ışığında izah edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kırgız, eş seçimi, eş –soy, eş- akrabalık, eş özellikleri, yasaklar

Principles of Future Spouse Selection in Traditional Kyrgyz Families

Öz

A human seeks the ways of happiness through social, psychological, economic, political and religious aspects throughout his/her life. The choice of spouse is the most important element that determines the level of happiness. In fact, it is important to choose the right partner in order to spend most of your life in happiness. Hence, the choice of partner proves the fact that it is one of the most important decisions in individuals’ life that can influence many aspects positively or negatively. On the one hand along with this decision, one’s life with the chosen partner, future children and their upbringing are determined; on the other hand one’s fate is decided for the rest of his life. In Kyrgyz society pointing out great importance to the family institution, the marriage preference naturally endures as a long-lasting tradition that goes from father to son, from generation to generation. In the traditional Kyrgyz society, men plan their family and women establish it. If there is a deficiency during its construction, it can be improved, but if there is a deficiency in the start plan, it is difficult and sometimes impossible to repair. Kyrgyz families are meticulous to the choice of a future partner, so usually parents choose a spouse for their children according to a set criterion for the sake of their happiness. In this study the traditional practice and bases followed by Kyrgyz families in the selection of their future spouses have been categorized to provide information on co-current status, co-economic status, co-kinship status, co-national status, cohabitation status, peer characteristics and prohibitions. Especially in the framework of the research named “The Traditional and Innovative Issues of Contemporary Kyrgyz Families” the Kyrgyz families’ future spouse selection principles have been investigated

Anahtar Kelimeler

the Kyrgyz, a spouse selection, co-current status, co-kinship status, peer characteristics, prohibitions

Kaynakça

• Abramzon, Saul. (1968). “O Perejitkah Form Braka u Kirgizov (K Voprosu O Gene- zise İnstitutov Levirata i Sororata)”. İstoriya, Arheologiya Etnografiya Sredney Azii, (Sbornik), 282-291, Moskova.
• ____. (1990). Kirgizi i İh Etnogenetiçeskiye i İstoriko-Kulturnıye Svyazi. Frunze: İzdatelstvo Kırgızstan.
• ____. (2013). Kırgız cana Kırgızstan Tarıhı Boyunça Tandalma Emgekter. Bişkek: Turar.
• Abuzar, Celil. (2011). “Dinin Toplumsal Yaşam Üzerindeki Etkisi”. Harran Üniversi- tesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (26): 143-153.
• Akmataliev, Abdıldacan, vd. (2003). Kaada-Salt. Ak Batalar. El Adabiyatı Seriyası, Tom 19, Bişkek: Şam.
• Attokurov, Sabır. (1997). Kırgız Etnografiyası. Bişkek: Kırgız Mamlekettik Uluttuk Universiteti.
• Bener, Muhammet. (2011). “Dindarlık-Eş seçimi ilişkisi (SDÜ Örneği)”. Yayımlan- mamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
• Cumagulov, Acike. (1960). Semya i Brak u Kirgizov Çuyskoy Dolinı. Frunze: İzd-vo AN Kirg SSR.
• Cumalieva, A. (2012). “Kırgızstandagı Kız Ala Kaçuu: Saltpı ce Eskinin Kaldıgıbı?”. Şookum, (Yanvar): 13-14.
• Dırenkova, Nadejda. (1927). “Brak, Terminı Rodstva i Psihiçeskiye Zapretı u Kirgi- zov (Po materialu, Sobrannomu Letom 1926 g. V Narınskom Rayone Semire- çenskoy Obl). Sbornik Etnografiçeskih Materialov, (2): 7-25.
• Dor, Remi. (1993). Oogan Pamirindegi Kırgızdar, Bişkek.
• Grodekov, Nikolay. (1889). “Kirgizı i Karakirgizı Sır-Darıinsky Oblasti”. T. 1. Yuri- diçeskiy Bıt, Taşkent: Tipolitografiya S. İ. Lahtina.
• İbragimov, Muhamed. (2005). Kırgız Makal Lakap, Uçkul Sözdörü. Karabalta: Salam.
• İzraztsov, Nikolay. (1897). “Obıçnoye Pravo Kirgizov Semireçenskoy Oblasti”. Et- nografiçeskoye Obozreniye, (3-4): 67–95.
• Karimov, Mirzohalim. (2011). Ata babalar Taberigi: Kırgızdın Adep-Ahlak, Salt-Saa- na, Ürp-Adat, Irım-Cırım cana Cörölgölör Cıynagı. Bişkek: Biyiktik.
• Keskin, Mustafa. (2004). “Din ve Toplum İlişkileri Üzerine Bir Genelleme”. Dinbi- limleri Akademik Araştırma Dergisi IV (2): 7-21.
• Koçkonov, Aydarbek. (2014). Etniçeskiye Traditsii Kırgızskogo Naroda (Sotsiokultur- nıye Aspektı i Nekotorıye Voprosı Genezisa). Bişkek: Dissertatsiya Na Soiskani- ye Uçenoy Stepeni Doktora İstoriçeskih Nauk.
• Moldokulova, Dinara. (2016). Kırgızdardın Salttık Cürüm Turum Madaniyatı (XIX Kılımdın Ayagı –XX Kılımdın Başı). Bişkek.
• Polat, Fazlı. (2007). Kültürel Kimlikten Ulusal Kimliğe Kırgızistan Örneği. İstanbul: Aktif Yayınevi.
• Polat, Kemal. (2005). Beşikten Mezara Kırgız Türkleri’nde Gelenek ve İnanışlar. An- kara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Murzakmetov, Abdımitalip. (2011). “Kelindi Kelgende Kör”. Şookum, (Aprel): 9-10.
• Soorbekov, N. (2012). “Kırgız Koomundagı Üybülö Ordu”. M. R. Rıskulbekov atın- dagı Kırgız Ekonomikalık Universitetinin Kabarları, 3(22): 43-47.
• Sultanov, Akılbek. vd. (2018). Kırgızstan v Tsifrah Statistiçeskiy Sbornik. Bişkek: Natsstatkom Kırg. Resp.
• Şaydullaeva, Topçugül. (2009). “Cip Üzülsö Cük Kulayt”. Zamandaş, №:5 (70), May, Bişkek.
• Ünal, Ali. (2015). Üy-bülö Maseleleri Sotsiologiyanın Küzgüsündö. Bişkek: Maxp- rint.
• Ünal, Ali. (2016). “Kırgız Toplumunda Evlilik Türleri”. Hacettepe Üniversitesi Tür- kiyat Araştırmaları Dergisi (25): 229-259.
• Sezal, İhsan. (1997). Aile Nedir. Ankara: T. C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları.