SAFEVİ TARİKATI’NIN SEYİDLİĞİ VE ŞİİLİĞİ MESELESİ

Yıl 2015, Sayı: 75, 15 - 28, 12.10.2015

Yılmaz Karadeniz

Öz

Şeyh Safiyüddin Erdebili Safevilerin Erdebil tarikatı kurucusu olarak bilinmektedir ve seyyid ve Şii olduğu meselesi günümüze kadar açık bir şekilde ortaya konulamamıştır. Bazı tarihçiler Sünni ve Şafi olduğunu söylerken, bazıları da seyyid ve Şii olduğunu iddia etmişlerdir. Safiyüddin Erdebili’den sonra tarikatın başına geçen oğlu Sadreddin döneminde İbn-i Bezzaz tarafından yazılan Safvetü’s-safa isimli eserde düzenlenen bir şecerede tarikatın kurucuları seyyid olarak gösterilmişlerdir. Sünni ve Şafi olduklarını söyleyen tarihçiler, Arap olmadıkları için bunların seyyidliğinin iddia edilemeyeceğini, Türk veya Kürt olabileceklerini söylemişlerdir. Ahmed Kesrevi, seyyidlik meselesinin tarikatın ikinci lideri Sadreddin ile birlikte başladığını, bunun da siyasi hedefler için kullanıldığını söylemiştir. Bu çalışmada tarikatın kurucularının seyyid olduğunu kabul edenlerin dayandığı temel gerekçeler ile seyyidlik meselesine karşı çıkanların gerekçeleri karşılaştırılmıştır. Şia mezhebinin cari olduğu İran coğrafyasında iktidara gelen Safevi Tarikatı’nın amacı, Safiyüddin Erdebili’den başlayarak Şah İsmail’e kadar irdelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Safevi, Şii, Safiyüddin Erdebili, Seyyit, tarikat

ISSUE OF SHIISM AND SAYYIDISM OF SAFAVID SECT

Öz

Sheikh Safiyuddin Erdebili is the founder of Erdebil sect in Safavid period and the issue of being a sayyid and Shiite for him has not been explained clearly until today. Some historians suppose that he is a Sunni and Shafi, some others have claimed that he is a Sayyid and Shiites. The founders of the sect have been argued to be Sayyid in one genealogy included in the book named Savetü’s-safa written by Ibn-i Bezzaz during the period of Sadreddin, the son of founder and the leader of the sect after Safiyüddin Erdebili’s period. According to historians, the founder of the sect as Sunni and Shafi, it is impossible to agree the idea of their being Sayyid as they are not Arabian. According to them, founders of the sect could be Turkish or Kurdish. According to Ahmed Kesrevi, the issue of being Sayyid began in the period of Sadreddin, the second leader of the sect, and this issue was used for political objectives. In this study, it was tried to compare the main reasons of accepting them to be as Sayyid and rejecting the founders of the sect as to be Sayyid. The purposes of Safavid sect in Iran geography in which the Shiites sect was on the power beginning from Safiyüddin Erdebili to the period of Shah Ismail were tried to be explained

Anahtar Kelimeler

Safavid, Shiites, Safiyüddin Erdebili, Sayyid, sect

Kaynakça

• BROWNE, E. (1316). Tarih-i Edebiyat-ı İran IV. terc: Reşid Yasemi. Tehran. İntişarat-ı İbn-i Sina
• CAMİ, A. (1337). Nefahatü’l-enis min hazeratü’l-kuddus. tash: Mehdi Tevhidipor. Tehran. İntişarat-ı Sadi
• DRAHŞAN, M. (1353). “Piramun-u Kelime-i Şeyh ve Seyyid.” Mecelle-i Danişikde-i Ulum-u İnsani Daneşgah-ı Tehran, Sal: XXI, Şumare: 4, Tehran.
• HAKİKAT, A. (1377). Tarih-i Cenbeşha-yı Mezhebi der İran III. Tehran. İntişarat-ı Lumes.
• HAYDARİ, A. -BAKİRİ BİDEHENDİ, N. (1390), “Nigahi-yi be Mevzu-u Siyadet-i Şeyh Sa- fiyüddin Erdebili,” Tarih-i der Ayine-i Pejoheş, Sal: 8, Şümare: 2, Tabistan 2011, s. 59-82
• HEMEDANİ, Ş.F. (1364). Mekatibat-ı Reşidi. tash: Muhammed Şefi. Lahor. Binâ
• HUNCİ İSFAHANİ, F.R. (bita). Âlem-i Ara-yı Emini. bica (yersiz).
• HANDEMİR, G. (1333). Habibü’s-siyer fi Ahbar-ı Efradü’l-beşer IV. tash: Celaleddin Hüma- yi. Tehran. İntişarat-ı Hayyam
• HANDEMİR, E.M. (1370). Tarih-i Şah İsmail ve Şah Tahmasb Safevi. tash: Muhammed Ali Cerrahi. Tehran. İntişarat-ı Gostare
• HİNZ, W. (1362). Teşkil-i Devlet-i Milli der İran. çev: Keykavus Cihandari. Tehran. İntişarat-ı Harezmi.
• kaveti Karagözlü. Tehran. İntişarat-ı Emir-i Kebir.
• TABATABAİ, M.M. (1354). Safeviye ez Taht-ı Post-u Dervişi ta Taht-ı Şehriyari. Mahname-i Vahid, Sal: III, Şumare: 9.
• TEVEKEL b. İSMAİL b. BEZZAZ ERDEBİLİ. (1376). Safvetü’s-safa. tash: Gulam Rıza Ta- batabai Mecid. Tehran. İntişarat-ı Zeryab.
• TÜRKMEN, İ.B. (1350). Âlem-i Ara-yı Abbasi I. tash: İrec Afşar. Tehran. Emir-i Kebir
• ZERİNKOOB, A. (1362). Denbale-i Custçu der Tasavvuf-u İran. Tehran. İntişarat-ı Emir-i Kebir.
• ZERİNKOOB, A. (1375). Ruzigaran-ı Diğer (ez Safeviye ta Asr-ı Hazır). Tehran. İntişarat-ı Sohn.