KIBRIS AKSAKALLI EFSANESİ’NDE ALEVİ-TÜRKMEN İNANÇ MOTİFLERİ

Yıl 2015, Sayı: 75, 77 - 96, 12.10.2015

Ejdan Sadrazam Şevket Öznur

Öz

Bu makalenin başlıca amacı günümüzde derlenmiş olan ‘Ak Sakallı Efsanesi’ içerisinde şamanizmve animizm gibi eski Türk inançlarının simge ve kavramlarının sürekliliğini ve taşınmasınıkeşfetmek ve irdelemektir. Dini semboller belirli bir yaşam tarzı ile belirli bir metafizikarasında temel bağlantıları formüle etmekte ve bunu yaparken bir diğerinin yetkisini ödünçalmaktadır. Aleviler tarafından taşınan Eski Türk inançlarının simge ve kavramları ikincil veresmi dine karşıydı. Bu nedenle yeni kuşakların geleneksel Türk dinlerini, düşünme tarzlarınıve yaşambiçimleri konusunda eğitilmeleri için efsaneler içerisine gizlenmişlerdi. Tavşantotemi, kutsal dağ motifi, kutsanan göç olgusu, üç ve yedi gibi eski Türk inançlarında önemliolan kutsal sayılar, don değiştirme, şamanın ateşe hükmentmesi ve şamanın kendisi gibi çeşitlisemboller içerisine yerleşmiş inançlar bu araştırma boyunca tespit edilmiştir. Şimdiyekadar kültür kalıpları, sistemleri veya semboller kompleksleri gibi, dini simgeler bilgi dışsalkaynaklı bilgiler olarak düşünülüyordu. Oysa, onların içselleştirdiği bilgi, toplumla bütünleşmiştir.Bunu, bir efsanenin başarısının aile ve toplum içerisinde düzenli tekrarlanmasınabağlı olmasından anlıyoruz. Fakat gerçek başarı toplumun maruz kaldığı pek çok açıklanamayanhastalık, keder ve diğer felaketlere toplum için yaratıcı ve özgün yanıtlar sunabilmesive geçmiş ile bugün veya ölülerle yeni kuşaklar arasında bir süreklilik temeli kurabilmesidir.Efsanenin dokusunun yapısökümü, Kıbrıs Türklerinin bu gizli kalmış gerçekliğini görünürkılacağı gibi inançların değişimini anlamaya çalışan kuramsal ve yöntemsel çalışmalar için deyararlı olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kıbrıs’ta Alevi/Türkmen inançları, yapısöküm, ulusçuluk, söylece, dini simgeler-motifler

ALEVISM-TURKMEN BELIEF PATTERNS IN CYPRUS WHITE BEARDED LEGEND

Öz

The main aim of the paper is to examine and to discover the continuity and handling of the symbols and concepts of antique Turkish beliefs such as shamanism and animism etc. in ‘The White Bearded Legend’ that have been compiled at present time. The religious symbols formulate a basic congruence between a particular style of life and a specific metaphysic, and in so doing sustain each other with the borrowed authority of the other. The symbols and concepts of antique Turkish beliefs carried by Turkmen-Alevism were against the official religion and subsidiary and therefore were kept secret in legends to train new generations in order to adopt traditional Turkish religions, modes of thought and lifestyles. The beliefs embodied in the various symbols such as the rabbit totem, the holy mountain motifs, the consecrated migration phenomenon, the sacred numbers three and seven that were very important at the ancient Turkish beliefs, the holy tree cult, the soul in disguise, fire control ability of shaman and shaman himself have been detected throughout the research. Culture patterns, systems or complexes of symbols that are concerned have been regarded as extrinsic sources of information so far. However, the knowledge they internalize was integrated into society. We can understand the link from the success of a legend that strictly depends on constantly repeated in family and community. But the real success is to be able to provide creative and specific responses for community suffering from many unexplained diseases, grief, and the other disasters etc. and establishing a base of continuity between past and present or deaths and the new generations. The deconstruction of the legend context will contribute to make the invisible reality of Cyprus Turkish Society visible and can be useful for theoretical as well as methodological questions understanding the alteration of beliefs in Cyprus Turkish Society.

Anahtar Kelimeler

The beliefs of Alevi/Turkman in Cyprus, deconstruction, nationalism, legend, religious symbols-motifs

Kaynakça

• ANDERSON, B. (2006). Imagined Communities, Verso, Londra.
• ARSLAN, H.E. (2002). Tabu (Taboo) ve Kelimelerin Anlam Alanlarına Etkisi, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 2, Ankara.
• BARKAN, Ö.L. (1942). Kolonizatör Türk Dervişleri Ve Zaviyeler,Vakıflar Dergisi, s. II, Anka- ra, s. 279-304.
• BAYAT, F. (2005). Mitolojiye Giriş, Karam Yayınları, Çorum.
• BONNEFOY, Y. (2000). Mitoloji Sözlüğü, Yayına Hazırlayan: Levent Yılmaz, Dost Kitapevi, Ankara.
• BORATAV, P.N. (1978). 100 Soruda Türk Halk Edebîyatı, Gerçek Yayınları, İstanbul.
• BORATAV, P.N.(2000). Halk Edebiyatı Dersleri, Tarih Vakfı Yayını, İstanbul.
• BOZKURT, F. (2005). Toplumsal Boyutlarıyla Alevilik, Kapı Yayınları, İstanbul.
• ÇELEBİ, E. (1995). Menâkıbu ‘l-Kudsiyye, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• DELEUZE, G. ve GUATTARİ, F. (2004). Felsefe Nedir?, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• ERGUN, M. ve İBRAHİMOV, G. (2000). Başkurt Halk Destanları, Türksoy, Ankara.
• ELİADE, M. (1992). İmgeler ve Simgeler, Çev. M.A.Kılıçbay, İmge, Ankara.
• ELİADE, M.( 1999). Şamanizm, Çev. İsmet Birkan, İmge, Ankara.
• ERÖZ, M.(1977). Türkiye’de Alevilik ve Bektaşilik, İstanbul.
• FİSCHER, E. (1985). Sanatın Gerekliliği, Ankara.
• FREUD, S. (1998). Totem ve Tabu, Çev. Niyazi Berkes, Çağdaş Matbaacılık, İstanbul.
• GAZİOĞLU, A.C. (1990). The Turks in Cyprus (1571-1878), Rustem, Lefkoşa.
• GEERTZ, C. (1973d). Religion As a Cultural System. In The Interpretation of Cultures. Pp. 87-125. New York: Basic Books.
• GELLNER, E. (1983). Nations and Nationalism, Ithaca, New York.
• GÜRKAN, H.M. (2006). Kıbrıs Tarihinden Sayfalar, Galeri Kültür, Lefkoşa.
• HAVİLAND, W. (2002). Kültürel Antropoloji, Kaknüs, İstanbul
• HOFFMAN, J. (1995). Beyond The State, Polity Press, Cambridge.
• İNAN, A. (1954). Tarihte ve Bugün Şamanizm, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• İNAN, A. (1976). Eski Türk Dini Tarihi, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
• İNAN, A. (1995). Tarihte ve Bugün Şamanizm, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• KIZILYÜREK, N. ve diğerleri. (1990). Turkish Cypriot Identity in Litarature, Fatal, Londra.
• KİTAPÇI, Z. (1988). Türkistan’da İslâmiyet ve Türkler, Konya.
• KÖSE, T. (2015). Etno-dinsel kimliklerin psiko-kültürel dinamikleri: türkiye’de alevi kimliği uyanişinin duygusal boyutlari, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 74, Ankara.
• NADEL, S.F. (1951) The Foundations of Social Anthropology. Free Press: New York.
• MALİNOWSKİ, B. (1998). İlkel Toplum, İstanbul.
• MİCHELET, J. (1982). Oeuvres Completé, Flammarion, Paris.
• OCAK, A.Y. (1983). Bektaşi Menkıbelerinde İslam Öncesi İnanç Motifleri, İstanbul.
• OCAK, A.Y. (1996). Babailer İsyanı, İstanbul.
• OCAK, A.Y. (2002a). Alevi ve Bektaşi İnançlarının İslam Öncesi Temelleri, İletişim, İstanbul.
• OCAK, A.Y. (2002b). Türk Sufiliğine Bakışlar, İletişim, İstanbul.
• ÖGEL, B. (1971). Türk Mitoloji I, Ankara.
• ROUX, J.P. (1994). Türklerin ve Moğolların Eski Dini, İstanbul.
• SADRAZAM, E. (1993). Kıbrıs Toplumsal Kuruluşunun Tarihsel Gelişimi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi 1993, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• SAKİN, O. (2010). 16.Yüzyıl Arşiv Kayıtlarına Göre Anadolu’da Türkmen ve Yörükler, Boylar, Kabileler, Cemaatler, Ekim Yayınları, İstanbul.
• SCHİMMEL, A. (2000).Sayıların Gizemi, Çev. Mustafa Küpeşoğlu, Kabalcı Yayınevi, İstan- bul.
• VEYİS, S. (1988). 100 Soruda İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane, Gerçek Yayınları, İstanbul. Kaynak Kişi:
• K.1. Bahaddin Ünveren, Doğum Tarihi 1941, Susuz-Baf, Kaynak Kişinin Efsaneyi Öğrendiği Kaynak: Dede Mulla Mustafa (1878-1968)