BULGARİSTAN’DA BEKTAŞİLİK- ELMALI BABA DERGAHI’NA AİT 16. YY TARİHLİ BİR VESİKANIN NEŞRİ

Yıl 2017, Sayı: 81, 9 - 26, 16.03.2017

Nurullah Koltaş

Öz

Anadolu’dan gelen mânâ önderleri yoluyla Balkanlarda gerçekleşen manevî dönüşüm, Batı ve Doğu’nun engin tarihsel ve kültürel mirasını birbirine bağlayan derin bir idrakin de göstergesidir. Tarihle alakala risaleler ve menâkıblardan söz konusu dönüşümün Anadolu’dan gelip yerleşenlerin kimi uzak bölgelerde kendi topluluklarını kurmalarına ve kendi düsturlarında içkin olan hikmetin bir süreği olarak kendi ritüellerini icra etmeye sevk ettiği çıkarımında bulunulabilir. Bulgaristan’ın güneyinde yer alan müslüman toplulukların manevî kalkınmalarına katkıda bulunan mânâ önderlerinden biri de Elmalı Elmalu Baba’dır. Elmalı Baba’nın hayatına ilişkin sınırlı bir bilgiye karşın, Dergâhı sadece sûfîlerin bir araya geldikleri bir yer olmanın yanı sıra aynı yerde yer alan medrese ve cami ile birlikte Târîk-i Bektâşiyye müntesiplerinin dinî eğitimlerini sağlayan bir merkez işlevi de görmüştür. Makalede Güney Bulgaristan’da Bektâşiyye’nin yayılımına ilişkin kısa bir bilgi verilecektir. Ardından Momçilgrad’da yer alan Elmalı Baba Dergâhı tanıtılmaya çalışılacaktır. Daha sonra Elmalı Baba’yı orada bulunan müntesiplerin ihtiyaç ve hizmetlerini görme konusunda yetkilendiren vesikânın Türkçe transliterasyonu ve İngilizce çevirisi verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Bektâşiyye, Elmalı Baba, dergâh, sır, gâzi

THE BEKTASHI ORDER IN BULGARIA- A 16TH CENTURY DOCUMENT ON ELMALI ELMALU BABA DARGĀH

Öz

The spiritual transformation in the Balkans through the efforts of the spiritual masters from Anatolia is also an indication of a profound realisation that bridges the vast historical and cultural heritage of the East and the West. It can be concluded from the historical treatises and the hagiographical accounts that the mentioned transformation led the new settlers of Anatolian origin to establish their own communities even in some remote areas and to practice their own rituals as a continuation of the wisdom innate in their rites. One of those spiritual masters who helped the spiritual well-being of the muslim community in the Southern Bulgaria is Elmali Elmalu Baba. Despite the limited information concerning Elmali Baba’s life, his Dargāh served not only as a sufi gathering place but also as a center that fulfilled the religious education for the followers of Bektāshī Order together with the madrasa and the mosque built within the same area. In this article, we will try to give a brief information on the dissemination of Bektāshī Order in the Southern Bulgaria. Then, we will introduce Elmali Baba Dargāh located in the Momchilgrad Province. Finally, we will give the Turkish transliteration and the English translation of the document that authorises Elmali Baba in fulfilling the needs and the service of the initiates thereof.

Anahtar Kelimeler

Bektāshiyya, Elmali Baba, dargāh, secret (sirr), ghāzi

Kaynakça

• Ahmed Bādi Efendi. (2014). Riyāz-i Belde-i Edirne, ed. Niyazi Adıgüzel and Raşit Gündoğdu, vol. 3. Edirne: Trakya Üniversitesi Yayınları.
• Algar, Hamid. (1971) “Some Notes on the Naqshabandi Tariqat in Bosnia”. Die Welt des Islams, XIII/ 3-4, 168-203.
• Ayar, Mesut. (2009). Bektaşilikte Son Nefes, İstanbul: Giza Yayınları.
• Aydın, Ayhan. (2015). “Bulgaristan’da Yaşanan Alevilik-Bektaşilik Üzerine Gözlemler”. Balkanlarda Alevilik Bektaşilik, ed. Mehmet Ersal, Çorlu: Çorlu Belediyesi Yayınları, 335-341
• Bal, Hüseyin. (2014). Aleviliğin Tasavvufi Boyutu. İstanbul: Sentez Yayıncılık.
• Barkan, Ömer. Lütfi. (1942). “Osmanlı İmparatorluğu’nda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler-I İstilâ Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zâviyeler”. Vakıflar Dergisi 2, 293.
• Birge, J.K. (1994). The Bektāshī Order of Dervishes. London: Luzac. BOA, MAD, 9774/178-1
• Dedebaba, Bedri Noyan. (2010). Bütün Yönleriyle Bektâşîlik ve Alevîlik, v.1, Ankara: Ardıç Yayınları.
• Evliyâ Çelebi. (2006). Seyahatnâme, ed. Seyyit Ali Kahraman and Yücel Dağlı, v. III. İstanbul: YKY Yayınları.
• Hasluck, F.W. (1929). Christianity and Islam Under the Sultans, London: Oxford Press.
• Hoca Ahmet Yesevi. (2016). Divan-ı Hikmet, ed. Mustafa Tatçı, Ankara: Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınları.
• İlhan, Avni. “Atebât”. (1991). TDV İslâm Ansiklopedisi, v. 4, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., pp.49-50.
• Kökel, Coşkun. (2007). “Bulgaristan’da Yaşayan Alevilik ve Bektaşilik Üzerine”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 43, 15.
• Küçük, Murat. (2010). “Günümüz Balkan Bektaşiliği, Güncel Durum, Gelişmeler, Sorunlar”. Hacı Bektaş Veli-Güneşte Zerresinden, Deryada Katresinden, ed. Pınar Ecevitoğlu et al. İstanbul: Dipnot Yayınları, 319.
• Maden, Fahri. (2012). Bektaşilerin Serencamı, İstanbul: Kapı Yayınları.
• Markoff, Irene. (2015). “Bulgaristan’ın Deliorman ve Doğu Rodop Dağlarında Zâkirlik ve Nefesler: Etnomüzikolojiden Bir Bakış”. Balkanlarda Alevilik Bektaşilik, ed. Mehmet Ersal. Çorlu: Çorlu Belediyesi Yayınları.
• Mikov, Lyubomir. (2008). Bulgaristan’da Alevi-Bektaşi Kültürü. Çev. Orlin Sabev. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Ocak, Ahmet Yaşar. (1983). Bektaşî Menâkıbnâmelerinde İslam Öncesi İnanç Motifleri. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Ögel, Bahaeddin. (1971). Türk Mitolojisi, v. I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Şeyh Baba Mehmed Süreyya. (2012). Bektaşîlik ve Bektaşîler, ed. Dursun Gümüşoğlu and Jülide Tokçiftçi. İstanbul: Hoşgörü Yayınları.
• Taş, Aziz N Şakir. (1999). “Doğu Rodoplarda Osmanlı Döneminden Kalma Bazı Mezar Kitabeleri”. Osmanlı Ansiklopedisi, ed. Güler Eren, v. 9, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 333.
• Venedikova, Katerina. (2015). “Baştino (Hasan Babalar) Köyü ve Yöresiyle ilgili Kaynaklar”. Balkanlarda Alevilik Bektaşilik, ed. Mehmet Ersal. Çorlu: Çorlu Belediyesi Yayınları.
• Yıldırım, Rıza. (2007). Seyyid Ali Sultan (Kızıldeli) ve Velâyetnâmesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Yılmaz, Hacı ve Gıyasettin Aytaş (2004). Makâlât-ı Gaybiyye ve Kelimât-ı Ayniye (Hacı Bektaş Velî), Ankara: G.Ü. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yay