Arnavutluk-Kruja’daki Sarı Saltık Makamı Etrafında Gelişen İnanç ve Ritüeller

Yıl 2017, Sayı: 81, 27 - 46, 16.03.2017

Hilal Otyakmaz Metin İzeti

Öz

Balkanlar, Osmanlı Devleti öncesinde Anadolu’dan gelen alperen-dervişlere ev sahipliği yapmıştır. Ayvaz Dedeler, Küçük-Büyük Abdallar, Derviş İsmail’ler gibi birçok “Horasan Ereni” Balkanlar’ın fethinin öncüsü olmuştur. Bu horasan erenlerinden birisi de Sarı Saltık’tır. Sarı Saltık Balkanlar’da sevilen, barışçıl, fetihçi, bir alperendir. Sarı Saltık’ın Balkanlar’ın yedi ülkesinde yakın zamana kadar makamı bulunmaktaydı. Günümüzde bu makamların hepsi bulunmamaktadır. Sarı Saltık’ın günümüzde var olan makamlarından birisi de, Arnavutluk-Kruja’dadır. Halk tarafından ziyaret edilen ve kutsal kabul edilen türbe, makam, ziyaretgâh yerleri insanların inandıklarını uygulama alanlarıdır. Arnavutluk-Kruja’daki dağda yer alan Sarı Saltık Makamı, Kruja’nın merkezine yakın yerde bulunan Sarı Saltık Ziyaretgâh’ı Arnavutluk ve diğer ülkelerin yoğun olarak ziyaret ettikleri mekanlardır. Bu mekanlara farklı dine ve inanışa sahip insanlar ziyarete gelmekte ve kendi inançlarına uygun olan ritüellerini gerçekleştirmektedirler.Makalenin giriş kısmında, Arnavutluk-Kruja’da Sarı Saltık’ın Makamı’nın bulunması ile ilgili genel yazılı kaynaklara yer verilmiştir. Makale, halkbilimi alan çalışmasının “Yönlendirilmiş Röportaj ve Gözlem Tekniği” ile birlikte, kaynak kişilerin alanda aktardıkları bilgileri anlatıcı, dinleyici ve ortamın bütün olarak değerlendirilmesi kapsamında “Performans İcra Yöntemi”ne göre yorumlanmıştır. Bu şekilde yazılı kaynaklar, sözlü kaynaklarla desteklenmiştir. Makalede Sarı Saltık ile ilgili Kruja’da yer alan efsane, menkabe, inanış ve ritüeller gibi ürünler halkbilimi yöntem ve metodlarıyla aktarılmıştır. Makalenin devamında, Sarı Saltık’ın Makamı’nda ve Ayak İzi Ziyaretgâh’ında gerçekleştirilen inanca bağlı ritüeller verilmiştir. Kaynak kişiler tarafından aktarılan olaylar, Sarı Saltık’ın diğer ülkelerdeki makamlarında gerçekleştirilen benzer örneklerle pekiştirilmiştir. Bu makalenin sonucunda, Kruja halkı tarafından ‘evliya’ olarak tavsif edilen Sarı Saltık’ın, makamları vasıtasıyla unutulmadığı, yaşatılmaya devam edildiği gözlemlenmiştir. Kruja halkının Sarı Saltık’a duydukları inanç karşılığında yaptıkları ritüeller, halkın dinleri ile buluşmalarınabir köprü olduğu görülmüştür. Bu kapsamda Sarı Saltık etrafında gelişen inanç ve ritüeller hakkında aktarılan bilgiler, Kruja’nın kültürüne zengin bir birikim sağlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sarı Saltık, Arnavutluk-Kruja, makam, inanç, ritüel

THE BELIEFS AND RITUALS RISING AROUND MAUSOLEUM OF SARI SALTIK IN KRUJË-ALBANIA

Öz

Balkans have hosted alperen-dervishes from Anatolia before the Ottomans. Various “Khorasan Saints” like Ayvaz Dede, Küçük-Büyük Abdal, Derviş İsmail, have been pioneers of conquest of Balkans. Also, one of these Khorasan Saints is Sarı Saltık. Sarı Saltık is alperen who that is loved in Balkans and knows and peaceful victorious. Until recently, Sarı Saltık has had different mausoleums in seven different Balkan countries until recently. One of the existing Sarı Saltık’s mausoleums at the present is the one in Krujë-Albania. Turbes tombs and maqams mausoleums are visited and considered sacred by people and they perform their spiritual rituals in these areas. Tomb of Sarı Saltık is located on mountain in Krujë-Albania and place of pilgrimage of Sarı Saltık is located on near the centre of Krujë, these places are intensely visited by people from Albania and other countries. People with different religions and beliefs are coming to these places, and practicing their rituals in accordance with their beliefs

Anahtar Kelimeler

Sarı Saltık, Krujë-Albania, maqam (mausoleum), belief, ritual

Kaynakça

• KK-1: Baki Dolma, Kruja, 1938, Üniversite, Yazar. (19.08.2015)
• KK-2: EdmondBrahimaj,  Tiran, 1960, Dünya Bektaşi Merkezi’nin Başkanı. (20.08.2015)
• KK-3: Arjan Gjikola, Tiran, 1983, Master, Öğretmen. (17.08.2015)
• KK-4: Aykuna Hoppe, Tiran, 1982, Doktora, Akademisyen. (17.08.2015)
• KK-5: Baba Halil Curri, Fushe Kruja, 1948, Lise, Kruja’daki makam sorumlusu. (17.05.2015)
• KK-6: Sadıg Balla, Kruja-Vjec, 1951, Üniversite, Ekonomist. (17.05.2015)
• KK-7: Shpetim Sela, 1975, Mamurras-Kruja, Lise, Esnaf. (18.05.2015)
• KK-8: Olsi Pengili, Kruja, 1979, Üniversite, Kruja Belediyesi’nde çalışıyor. (15.04.2016)
• KK-9: Lindita Herri, Vjec-Kruja, 1967, Lise, Esnaf. (19.08.2015)
• KK-10: Arbis Herri, Vjec-Kruja, 1993, Üniversite, Öğrenci. (19.08.2015)
• KK-11: Genc Çitozi, Kruja, 1969, Lise, Telekom’da çalışıyor. (17.08.2015)
• KK-12: Avni Lala, Arnavutluk, 1985, Üniversite-Doktora, Araştırmacı. (12.07.2016)
• KK-13:Nurten Mahmudi, Tulça-Romanya, 1982, Üniversite-Master, Tulça Türk Birliği’nde çalışıyor. (26.05.2016)
• KK-14: Hyrije Hysa, Vjeco-Kruja, 1955, Lise, Esnaf. (21.08.2015)
• KK-15: Hyrije Veseli, Kruja, 1960, Lise, Esnaf. (21.08.2015)
• KK-16: Kujitim Hysa, Vjeco-Kruja, 1951, Lise, Esnaf-Muhib. (21.08.2015)
• KK-17: Neki Emini, Erseka-Kruja, 1946, Ortaokul, Türbedar. (20.08.2015)
• KK-18: Artan Kullaj, Karca-Kruja, 1972, Lise, Teknisyen. (20.08.2015)
• Alptekin, A. Berat. (2012). Efsane ve Motifleri Üzerine. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ayverdi, İlhan v.d. (2011). “İnanç”. Misalli Büyük Türkçe Sözlük, c.2. Yay. Haz. Kerim Can Bayar, İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
• —. (2011). “Ritüel”. Misalli Büyük Türkçe Sözlük, c.3. Yay. Haz. Kerim Can Bayar, İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
• Babinger, Franz. (1986). “Sarı Saltık Dede”. MEB İslâm Ansiklopedisi, c.2, İstanbul: MEB. Yay., s. 220-221.
• Bartl, Peter. (1998). 1878-1912 Milli Bağımsızlık Hareketleri Esnasında Arnavutluk Müslümanları. Çev. Ali Taner. İstanbul: Bedir Yayıncılık.
• Boratav, Pertev.Naili. (2013). 100 Soruda Türk Folklorü. Ankara: BilgeSu Yayınları.
• Çağlayan, Bünyamin. (2014). “Alexandre Degrand Tarafından Kruja’da (Arnavutluk) Derlenen Sarı Saltuk Efsanesi”. Balkanlara Gidişinin 750. Yılında Uluslarası Sarı Saltuk Gazi Sempozyumu Bildiriler Kitabı. Köstence, Romanya: Trakya Üniversitesi Balkan Araştırma Enstitüsü Yayınları, 101-112.
• Çelebi, Evliyâ b. Derviş Mehemmed Zıllî. (2008). Evliyâ Çelebi Seyahatnamesi. c.2, Haz. Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı, Robert Dankoff, Zekeriya Kurşun, İbrahim Sezgin. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• —. (2008). Evliyâ Çelebi Seyahatnamesi. c.3, Haz. Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı, Robert Dankoff. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• —. (2011). Evliyâ Çelebi Seyahatnamesi. c.8, Haz. Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı, Robert Dankoff. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Degrand, J. A. Theodore. (1901). Souvenirs De La Haute-Albanie. Paris: Rue- Bernard Palissy Yayınları.
• Demir, Necati ve M. Dursun Erdem. (2013). Saltıknâme. İstanbul: UKID-Alioğlu Yayınları.
• Demir, Necati. (2015). Sarı Saltık Gazi. İstanbul: Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Duran, Hamiye. (2007). Vilayetname. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Hadžıjahić, Muhamed. (2010). Zbornik Radova, Tri Etape U Historijatu Tekija Na Vrelu Bune U Blagaju (Bogomilska, Bektašijska i Halvetijska). Mostar: Muftijstvo Mostarsko Medžlis Iz Mostar Yayınları.
• Harapi, Z. M. (1933), “Sarı Saltık”. LEKA Dergisi, 5, 1-3.
• Hasluck, F. William. (2000). Bektaşilik Tetkikleri. Çev. Ragıp Hulusi. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• —. (2012). Sultanlar Zamanında Hıristiyanlık ve İslam, C.I. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• —. (2013). Sultanlar Zamanında Hıristiyanlık ve İslam, C.II. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• İsen, Mustafa. (2001). “Hasan Kaleşhi”. Erişim Tarihi: 10.07.2016. https://www. islamansiklopedisi.info/dia/ayrmetin.php?idno=d240258
• Kaleşi, Hasan. (1967). “Arnavut Söylentilerinde Sarı Saltuk”. Sesler Aylık Toplum Sanat Dergisi 3, 43-60.
• Karakaş, Rezan. (2014). “Siirt Halk Kültüründe Kutsal Ağaç ve Türbeler”. Erişim Tarihi: 14.07.2016. http://www.millifolklor.com/Pdf Viewer. aspx?Sayi=102&Sayfa=153.
• Kiel, Michael. (1978). “Babadağ-Dobruca’daki Sarı Saltık Türbesi Tarihi ve Mimari Kısa Notlar”. GDAAD 6-7, 205-227.
• —. (1980). “Sarı Saltık ve Erken Bektaşilik Üzerine Notlar”. Çev. Fikret Elpe. TDAD 2, 25-36.
• —. (2000). “Bektaşi Ocağı’nın Arnavutluk’taki Kuruluş Tarihine Dair Not (1567- 1568’de Kaydedilen Kruja’daki Sarı Saltuk Dede Ocağı”. Çev. Cemal Çakır. Erişim Tarihi: 13.07.2016. http://atif.sobiad.com/sobiadfiles/sobiadarsiv2/TBTKK/ TKHBVAD/320.pdf.
• —.(2002).“Sarı Saltuk”. Erişim Tarihi: 28.06.2016. http://www.tdvia.org/dia/ ayrmetin.php?idno=360150.
• —.(2002).“Kruya”.ErişimTarihi:12.07.2015. http://www.tdvia.org/dia/maddesnc. php?MaddeAdi=kruya.
• Lala, Avni. (2015). “Arnavutluk’taki Bektaşi İnanç ve Ritüellerinin Sosyolojik Analizi”. Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı Din Sosyolojisi Bilim Dalı, Bursa.
• Michel, Robert. (1909). Mostar. Prag: Bellman Yayınları.
• Mićijević, Senad. (2004). Blagaj, Mostar: Slovo-Mostar Yayınları.
• Ocak, A. Yaşar. (2005). “Alevi ve Bektaşi İnançlarının İslam Öncesi Temelleri”. Erişim Tarihi: 13.07.2016.http://www.slideshare.net/enentelektuel/alevi-vebektai-nanlarnn-slam-ncesi-temelleri-ahmet-yaar-ocak.
• —. (2011). Popüler İslâm’ın Balkanlar’daki Destani Öncüsü Sarı Saltık. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Okiç, Tayip. (1952). “Sarı Saltuk’a Ait Bir Fetva”. Erişim Tarihi: 31.08.2016. http:// dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/37/1684/17952.pdf.
• Popovic, Aleksandre. (1995). Balkanlarda İslam. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Uludağ, Süleyman.(2002).“Keramet”. Erişim Tarihi: 26.08.2016. http://www.tdvia. org/dia/ayrmetin.php?idno=250267.
• Veinstein, Gilles. (2011). Osmanlılar ve Ölüm. İstanbul: İletişim Yayınları.