DERVİŞ DİNDARLIĞINDA MİTLER VE ETİK

Yıl 2017, Sayı: 81, 69 - 88, 16.03.2017

Ali Demir

Öz

Mitler, Vilayetname‘de kültürel yaşamın her alanında ve hayatın tümünü kapsayarak karşımıza çıkıyorlar. Böylece, Hacı Bektaş Veli canlı bir varlık olarak yaşayanlar arasında, insan olarak tarihsel bir kişilik ve aşkınlık koşuluyla seçilmiş bir aziz şekliyle aynı anda ve çelişkiye düşmeksizin karşımıza çıkar. Bu nedenle öncelikle mitlerin Vilayetname‘de hangi yapısal, işlevsel ve iletişimsel rol üstelendiği inceliniyor. Ardından, hangi koşullarda modern toplumlarda mitlerin kurucu rol oynayabileceği sorusu soruluyor. Mitler Emile Durkheim‘a göre ve Max Weber‘in eylem teorisinin aksine, modern çağda da sosyalleşme unsuru olarak birey ve toplum arasında bir arabuluculuk rolünü üstlenebilirler. Bu aracılık işlevi empirik ve sosyolojik düzeyde Nesimi`nin öğretimiyle ve teorik düzeyde ise Jürgen Habermas’nin eylem teorisiyle gösteriliyor. Derviş dindarlığında sadece mitler ve efsaneler değil, ama aynı zamanda, biçimsel düşünce işlemleri de birbirleri ile entegre edildi ve kimlik edinimi için topluma sunuldu. Habermas’ın içtihat teorisinden yola çıkılarak yorumlanmış bir derviş etiğinin, modern sorumluluk etiğinin şartlarına uygun olduğu savunuluyor. Yazı da, modern toplumların kurumlarını, modern bireyinse hayatını Derviş etiğinden yola çıkarak yönlendirebileceği tezi geliştiriliyor.

Anahtar Kelimeler

Vilayetname, dervişler, mitler, Max Weber, Emile Durkheim, Jürgen Habermas, kimlik

Kaynakça

• Aktürk, Hamit und Tuğrul, Talip. (2014). “Alevi Bektaşi Kaynaklarinda İnsan Yetiştirme Modeli.” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 72: 211- 225. URL: http://www.hbvdergisi.gazi.edu.tr/index.php/TKHBVD/article/ view/1622.
• Arda, Zeki Cemal. (1999). “Anadolu ve Avrupa Mitolojisinde İçerik ve Motif Karşılaştırması.” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 9. URL: http://www.hbvdergisi.gazi.edu.tr/index.php/TKHBVD/article/view/249/0.
• Bashir, Shahzad. (2005). Fazlallah Astarabadi and the Hurufis. Oxford: Oneworld. Birge, John Kingsley (1937): The Bektashi Order of Dervishes. London: Luzac.
• Cantoni, Davide. (2015): “The Economic Effects of the Protestant Reformation: Testing the Weber Hypothesis in the German Lands”. Journal of the European Economic Association, 13 (4): 561-736. DOI: 10.1111/jeea.12117.
• Demir, Ali. (2016). Die Moderne. Von Muhammad zu Atatürk: eine Analyse des türkischen Pfades in die Moderne anhand der Theorie des kommunikativen Handelns von Jürgen Habermas. Berlin: Lit-Verlag.
• Durkheim, Emile. (1981). Die elementaren Formen des religiösen Lebens. Frankfurt am Main: Suhrkamp.
• Eyüboğlu, İsmet Zeki. (2010). Bütün yönleriyle Bektaşilik. İstanbul: Derin.
• Faroqhi, Suraiya. (1981). Der Bektaşi-Orden in Anatolien: Vom späten fünfzehnten Jahrhundert bis 1826. Wiener Zeitschrift für die Kunde des Morgenlandes. Sonderband 2. Wien: Verlag des Institutes für Orientalistik der Universität Wien.
• Godelier, Maurice. (1979). “On Infrastructures, Societies, and History: Reply.” Current Anthropology, 20 (1): 108-111. URL: http://www.jstor.org/ stable/2741867.
• Goffmann, Erving. (2002). Wir alle spielen Theater. Die Selbstdarstellung im Alltag. Piper: München.
• Gökbel, Ahmet. (1998). “Kangal Yöresinde Ziyaret Yerleri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 7: 116-138. URL: http://www.hbvdergisi.gazi.edu. tr/index.php/TKHBVD/article/view/111.
• Gölpınarlı, Abdülbaki. (1973). Hurûfîlik Metinleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Gross, Erich. (1927). Das Vilâjetn-Nâme des Hağği Bektaş. Ein türkisches Derwischevangelium. Leipzig: Meyer & Müller.
• Habermas, Jürgen. (1976). Zur Rekonstruktion des historischen Materialismus. Frankfurt am Main: Suhrkamp.
• —. (1981). Theorie des kommunikativen Handelns. Band I. Handlungsrationalität und gesellschaftliche Rationalisierung. Frankfurt am Main: Suhrkamp Verlag.
• —. (1983). Moralbewusstsein und kommunikatives Handeln. Frankfurt am Main: Suhrkamp.
• —. (1991). Erläuterungen zur Diskursethik. Suhrkamp: Frankfurt am Main.
• —. (1998). Faktizität und Geltung. Beiträge zur Diskurstheorie des Rechts und des demokratischen Rechtsstaates. Frankfurt am Main: Suhrkamp Verlag.
• Hanyu, Tatsuro (1993). “Max Webers Quellenbehandlung in der ‚Protestantischen Ethik‘. Der Begriff ‚Calling‘. ” Zeitschrift für Soziologie, 22 (2): 65-75. URL: https://www.jstor.org/stable/pdf/23845926.pdf.
• Hasanoğlu, Enver (1998). “Cumhuriyetimiz ve Hacı Bektaş Veli.” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. No. 7:10-12: URL: http://www.hbvdergisi. gazi.edu.tr/index.php/TKHBVD/article/view/99.
• Hess, Michael Reinhard. (2009). Die Sprache des Menschengottes: Untersuchungen zu Imad äd-Din Näsimis (fl. ca. 1400) türkischem Divan. Aachen: Shaker.
• Huff, Toby E. (2003). The Rise of Early Modern Science: Islam, China, and the West. Cambridge: Cambridge University Press.
• İhde, Don (1967). “Rationality and Myth.” Journal of Thought. 2(1): 10-18. URL: http://www.jstor.org/stable/42587996.
• Kafadar, Cemal. (1995). Between the Worlds: The construction of the Ottoman State. Berkeley: University of California Press.
• Lévi-Strauss, Claude. (1977). Strukturale Anthropologie. Frankfurt am Main: Suhrkamp
• Levtzion, Nehemia. (1987). “Aspekte der Islamisierung: Eine kritische Würdigung der Beobachtungen Max Webers.” Wolfgang Schluchter (Hrsg): Max Webers Sicht des Islams. Interpretation und Kritik, S. 142-155. Suhrkamp: Frankfurt am Main.
• Onat, Hasan. (2010). “Über die Bedeutung und Wichtigkeit des ‚Velayetname‘ in der Tradition von Ahmet Yesevi und Bektas Veli/ Ahmet Yesevi- Hacı Bektaş Veli Çizgisinde ‚Velayetname‘ nin Anlam ve Önemi Hakkında.”
• Forscehungszeitschriff über Alevitentum und Bektaschitentum / Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi. Nr. (3): 46-54.
• Pala, İskender. (1998). Ansiklopedik divân şiiri sözlüğü [Enzyklopädisches Wörterbuch der Divan-Dichtung]. İstanbul: Ötüken.
• Sevinç, Bayram. (2013). “Ontolojik Mekân Siyasası ve Mabet”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 67: 51-69. URL: http://www.hbvdergisi.gazi.edu.tr/index.php/TKHBVD/article/view/1389.
• Townsend, Dabney W. (1972). “Myth and Meaning.” The Centennial Review, 16 (2): 192-202. URL: www.jstor.org/stable/23738355.
• Trubek, David M. (1984). “Max Weber über das Recht und die Entstehung des Kapitalismus.” Stefan Breuer und Hubert Treiber (Hrsg.): Zur Rechtssoziologie Max Webers: Interpretationen, Kritik, Weiterentwicklung, S. 152-198. Opladen: Westdeutscher Verlag.
• Verene, Donald Philip. (1979). Symbol, myth and culture: essays and lectures of Ernst Cassirer 1935-1945. New Haven: Yale University Press.
• Weber, Max. (1904). “Die ‚Objektivität‘ sozialwissenschaftlicher und sozialpolitischer Erkenntnis“ Archiv für Sozialwissenschaft und Sozialpolitik. 19. Band, Heft 1: 22-87.
• —. (1980). Wirtschaft und Gesellschaft: Grundriss der verstehenden Soziologie. Herausgegeben von Johannes Winckelmann. Studienausgabe. Tübingen: Mohr Siebeck.
• —. (1986a). Gesammelte Aufsätze zur Religionssoziologie. Die Wirtschaftsethik der Weltreligionen. Vergleichende religionssoziologische Versuche. Band II. Mohr: Tübingen.
• —. (1986b). Gesammelte Aufsätze zur Religionssoziologie. Die protestantische Ethik und der Geist des Kapitalismus. Band I. Mohr: Tübingen.
• —. (1988). Gesammelte politische Schriften. Herausgegeben von Johannes Winckelmann. Mohr: Tübingen.
• Wise, Tigger. (1985). The Self-Made Anthropologist: a Life of A. P. Elkin. Syndey: George Allen and Unwin.