ALEVÎ/KIZILBAŞLIK’TA OCAK KÜLTÜ

Yıl 2017, Sayı: 81, 115 - 132, 16.03.2017

Hasan Çelik Seda Kırteke

Öz

Türk kültürünün önemli inanışlarından sayılan ‟ocağın kutsallığıˮ anlayışı, tarihsel miras olarak günümüze kadar yaşatılmıştır. ‟Ocakˮ var olmanın ve hayatın temsilcisi durumundadır. Türk tarihinde bir çok anlamları beraberinde taşımakta olan ‟ocakˮ kavramı, eski Türk inanışlarının izlerini taşıyan Alevî/Kızılbaş toplumlarında da önemli teolojik ve sosyolojik karşılıklar bulmaktadır. Kendi inanç önderlerinin oluşturduğu yapılanmalar ‟ocakˮ kavramıyla ifade edilmekle birlikte, ‟seyyîd-i sâdâtˮ evlatları olarak kabul edilen ‟inanç önderleriˮ mutlak surede bir ocağa bağlı olmak durumundadırlar. Ocakların Alevî/Kızılbaş toplumlarında ‟kutsallıklarıˮ tartışılmaz bir konumdadır. Bu sebeple Alevî/Kızılbaş toplumuna mensup bireyler talipler bir ocağa bağlı intisap etmiş olmak ve erkânlarını bağlı bulundukları ocağın temsilcisi olan ‟dedeˮler aracılığıyla yürütmekle yükümlüdürler. ‟Ocaklarˮ, sosyal hayatın dizaynı açısından da son derece işlevsel konumlara sahip olan dini yapılanmalardır. Çalışmamızda; Alevîlikteki ‟ocak kültüˮnü, Alevî/Kızılbaş toplumunun Dersim menşeli ve ‟mürşîd ocağıˮ olarak kabul edilen Ağuiçen Ocağı hakkında ki genel bilgileri ve gerek Cumhuriyet tarihinin gerekse de Alevîliğin toplumsal hafızasının en önemli ‟inanç önderiˮ konumunda bulunmuş olan merhum Mürşîd-i Kâmil Seyyîd Hüseyin Doğan Dedeʼnin hayatını siz araştırmacıların dikkatlerine sunacağız.

Anahtar Kelimeler

Ocak, Alevîlik / Kızılbaşlık, kurum, işlev, din

ASSOCIATION CULT IN ALAWISM/ QIZILBASH

Öz

The understanding of the “Holiness of Association”, which is considered to be one of the important beliefs of Turkish culture, has been kept alive till today as a historical heritage. “Association’’ is the representative of presence and life. The concept of “Association” which carries many meanings with it in Turkish history, also finds important theological and sociological responses in Alawi / Qizilbash societies bearing the traces of old Turkish beliefs. Beside the structuring formed by the leaders of their faith are expressed by the concept of “Association”, “ the leaders of faith” who are accepted as “seyyîd-i sâdât” sons have to be absolutely bound to an association. The “sanctity” of the associations in the Alawi / Qizilbash societies is in an indisputable position. For this reason, the individuals candidates belonging to the Alawi / Qizilbash society are obliged to be bound up with an association engaged and to carry out their activities through the “Dede”, who are the representatives of association that these individuals depend on. “The associations” are religious structures that have also very functional positions in terms of the design of social life. In our study; we will present the generally accepted information about “the cult of association” in Alawism, the values carried by “the associations” in Alawi/Quzilbash society and the naming of associations according to their spiritual structuring to the attention of you researchers

Anahtar Kelimeler

Association, Alawism / Qizilbash, foundation, function, religion

Kaynakça

• Atalay, Adil Ali. (2011). İmam Câfer-î Sâdık Buyruğu. İstanbul: Can Yayınları.
• Bal, Hüseyin. (2002). Alevî Bektaşî Kültürü. Isparta: Fakülte Kitabevi.
• —. (2004). Alevî İslâm Yolu. İstanbul: Cem Vakfı Yayınları.
• —. (2014). Alevîliğin Tasavvufi Boyutu. Bursa: Sentez Yayınları.
• Bozkurt, Fuat. (2013). Buyruk -İmam Câfer-î Sâdık Buyruğu-. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Boratav, Pertev Naili. (1984). Türk Halk Bilimi II 100 Soruda Türk Folkloru (İnanışlar, Töre ve Törenler, Oyunlar). İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Birdoğan, Nejat. (1995). Anadolu ve Balkanlarda Alevî Yerleşmesi. İstanbul: Mozaik Yayınları.
• —. (2013). Alevîlik -Anadolu’nun Gizli Kültürü-. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Çem, Munzur. (1999). Dersim’de Alevîlik . İstanbul: Peri Yayınları.
• Dedekargınoğlu, Hüseyin. (2012). Dede Gargın Süreğinde Cem. Ankara: Yurt Kitap Yayıncılık.
• Erdoğan, Kutluay. (1993). Alevîlik Bektaşîlik. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Eğri, Osman. (2013). Alevî Bektaşî Yolu: Hak Muhammed Ali. İstanbul: Ufuk Yayınları.
• Er, Piri. (1998). Geleneksel Anadolu Alevîliği. Ankara: Ervak Yayınları.
• —. (2014). Yaşayan Alevîlik. Ankara: Barış Yayınları.
• Eröz, Mehmet. (1992). Eski Türk Dini (Gök Tanrı İnancı) ve Alevîlik-Bektaşîlik. İstanbul: Türk Dünyası Araştırma Vakfı Yayınları.
• —. (2014). Türkiye’de Alevîlik-Bektaşîlik. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Fığlalı, Ethem Rûhi. (2006). Türkiye’de Alevîlik-Bektaşîlik.. İzmir: İzmir İlâhiyat Vakfı Yayınları.
• Kalafat, Yaşar. (1990). Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Kaplan, Doğan. (2012). Yazılı Kaynaklarına Göre Alevîlik. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Keleş, Ali. (2008). “Ortak Kimlik ve Müzik / 1980 Sonrası Alevî-Bektaş Uyanışı”. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kumartaşlıoğlu, Satı. (2012). “Türk Kültüründe Ateş ve Ocak Kültü”. Doktora Tezi. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
• Onarlı, İsmail. (2000). “Dersim’de Bazı Gelenek ve İnanç Motifleri”. Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi. Sayı 15, ss. 150- 190.
• Öztürk, Sezai. (1972). “Tunceli’de Alevîlik Üzerine Sosyolojik Bir Deneme”. Yayımlanmamış Mezuniyet Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümü .
• Özgül, Vatan. (2001). “Kiştim Marı (Evliyası) ve Tarik-Pençe Kavgası”. Ankara: Gazi Bilal DEDEYEV Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi. 33-44. Sayı 18,
• Saltık, Veli. (2009). “Tunceli’de Alevî Ocakları”. Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi. Sayı 52, 145-176.
• —. (2011). İz Bırakan Erenler ve Alevî Ocakları. İstanbul: Kuloğlu Matbaacılık.
• Sarıkaya, Mehmet Saffet. (2012). Anadolu Alevîliğinin Tarihi Arka Planı (XI-XIII. Asırlar). İstanbul: Frida Yayınları.
• Şahin, Haşim. (2007). “Ocak”. TDVİA. Cilt 33, 316. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Tanyu, Hikmet. (1991). “Ateş”. TDVİA. Cilt IV, 52-55. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Tuğrul, Talip (2006). “Tunceli Alevîliğinde İnanç ve İbadet (Sarı Saltık Ocağı Örneği)”. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
• Yaman, Ali. (1998a). Kızılbaş Alevî Dedeleri. İstanbul: Şâhkulu Sultan Külliyesi Mehmet Ali Hilmi Dedebaba Araştırma Eğitim ve Kültür Vakfı Yayınları.
• —. (1998b). Alevîlikte Dedeler-Ocaklar. İstanbul: Uğur Matbaacılık.
• —. (2004). Alevîlikte Dedelik ve Ocaklar. İstanbul: Karacaahmet Sultan Derneği Yayınları.
• —. (2006). Kızılbaş Alevî Ocakları. Ankara: Elips Kitap.
• —. (2012). Alevîlik ve Kızılbaşlık Tarihi. İstanbul:Nokta Kitap Yayınları.
• Yörükan, Yusuf Ziya. (2005). Müslümanlıktan Evvel Türk Dinleri Şamanizm. Hazırlayan Turhan Yörükan. İstanbul: Yol Yayınları.