TURGAY NAR’IN CAN ATEŞİNDE KANATLAR MEVLÂNÂ OYUNUNDA VAHDET-İ VÜCÛD DÜŞÜNCESİ

Yıl 2017, Sayı: 81, 193 - 217, 16.03.2017

Nurullah Ulutaş

Öz

Temeli, “varlık” felsefesine dayanan vahdet-i vücûd düşüncesi, tasavvuf anlayışının önemli kavramlarından biridir. Mutasavvıflar, mutlak güzelliğe hüsn-i mutlak erişmek için varlıkta yok olmanın sırlarını ararlar. Tecelli veya fakr olarak da adlandırılan bu hali, Hacı Bektaş-ı Veli; Allah’tan başkasını istememe, O’ndan başkasına muhtaç olmama şeklinde tanımlar; “işte ihtiyaçsızlık olgunluğu budur” diyerek bu makamı yüceltir. Buna göre, kâinatta gördüğümüz her şey Allah’ın isim ve sıfatlarının gölgesidir. Bunların gerçek varlıkları bulunmadığı için hakikatte var olan sadece Allah’tır. Nefsin mertebelerini aşarak fenafillâh makamına erişen insan-ı kâmil, Hakk’ın aynasıdır. Allah, bütün isim ve sıfatları ile ona yansır. Modern Türk Edebiyatının usta isimlerinden şair, yazar, tiyatrocu, senarist Turgay Nar, Can Ateşinde Kanatlar Mevlânâ adlı eserinde evrensel değerleri savunan farklı kültürden insanları ortak bir felsefe ekseninde Mevlana aracılığıyla buluşturur. Yazarın bunu yaparken asıl amacı da “vahdet / birlik” fikrini ortaya koymaktır. Oyunun kurgusu, Mevlana’nın Şems’i arama macerasından Allah’a ulaşmasını semboller üzerinden vermeye dayanır. Bu çalışmanın eksenini oluşturan vahdet-i vücûd düşüncesi, “ene’l hakk” dediği için asılan, yakılan Hallac-ı Mansur’un sözleri üzerinden işlenir. Feridüddin Attar, Mevlânâ, Yunus Emre, Nesimî, Hacı Bektaş-ı Veli, Pir Sultan Abdal ve Kaygusuz Abdal onun bu düşüncesinden etkilenen isimlerden birkaçıdır. Bu çalışmada, Can Ateşinde Kanatlar Mevlânâ adlı oyununda Turgay Nar’ın vahdet-i v

Anahtar Kelimeler

Vahdet-i vücûd, Turgay Nar, Mevlânâ, devir (seyr-i sülûk), Hacı Bektaş-ı Veli, Hallac-ı Mansûr, ene’l-hak, tiyatro

PERCEPTION OF THE UNITY OF EXISTENCE IN TURGAY NAR’S PLAY TITLED CAN ATEŞİNDE KANATLAR MEVLÂNÂ

Öz

Perception of the unity of existence, which is based on “ontology”, is one of the significant concepts of mysticism. Sufis search for the secrets of disappearing within the body of Existence with the purpose of reaching absolute beauty husn-i mutlak . This way, called as fate or fakr, is defined by Hacı Bektaş-ı Veli as not to ask for anything but Allah, not to be in need of anyone but Allah; and he upholds this position as “this is the maturity of not being in need”. Accordingly, everything we see in the universe is just shadow of names and adjectives of Allah. Since they do not have real existence, the only truth is Allah. Perfect human being insan-ı kâmil who reaches fenafillah by passing through stages of self nefs is the mirror of Allah that reflects all names and adjectives upon that person. One of the prominent names of Modern Turkish literature; poet, author, theatre play writer and scenarist Turgat Nar merges people having various global values ad cultures on a common philosophy ground via Mevlana in his theatre play titled Can Ateşinde Kanatlar Mevlânâ . The main purpose of the author is to reveal the perception of “vahdet / unity”. The plot of the play is based on Mevlana’s search for Şems, which reaches Allah in the end, through symbols. The perception of unity of existence, which is the main axis of this play, is treated through the statements of Hallac-ı Mansur who was burned for having said “ene’l hak”. Feridüddin Attar, Mevlânâ, Yunus Emre, Nesimî, Hacı Bektaş-ı Veli, Pir Sultan Abdal and Kaygusuz Abdal are only few who were inspired by this thought of Hallac-ı Mansur. This study touches upon Turgay Nar’s approach to perception of unity and existence in his play titledCan Ateşinde Kanatlar Mevlânâ and repercussions of this perception in Islamic worldücûd düşüncesine yaklaşımı ve bu düşüncenin İslam dünyasındaki yankıları üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

vahdet-i vücûd, Turgay Nar, Mevlânâ, devir (seyr-i sülûk), Hacı Bektaş-ı Veli, Hallac-ı Mansûr, ene’l-hak, theatre

Kaynakça

• Akgül, Tülay Yıldız. (2013/1). “Bertolt Brecht: Toplumsal Olan Değiştirilip Dönüştürülebilendir. (Social is the One That Can be Changed and Transformed)”, Tiyatro Araştırmaları Dergisi. S.35: • ISSN: 1300-1523, s. 19-20.
• Altıntaş, Hayrani. (1981).“Tasavvuf”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. Cilt: XXIV. 414.
• Aşkar, Mustafa. (2012). “Feridüddin-i Attâr’ın Tasavvuf Anlayışı”. Araşan Sosyal Bilimler Enstitüsü İlmî Dergisi. Sayı: 13, Bişkek.
• Ateş, Süleyman. (1992). İslâm Tasavvufu. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat. s. 486– 487.
• Atış, Naciye. (2012). “Descartes Felsefesinde Bilgelik”. FLSF (Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi). Sayı: 14. s. 123.
• Ayan, Gönül. (1990). “Attâr, Esrarnâme’si ve Mevlana”. Selçuk Üniversitesi II. Milletlerarası Mevlânâ Kongresi. Konya, 3-5 Mayıs 1990. Konya: Selçuk Üniversitesi Basımevi, s. 185 - 199.
• Bakınç, Bilgin. (2014). “Asaf Halet Çelebi’nin Şiirinin Kaynakları”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Kültür Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı. İstanbul.
• Bardakçı, Mehmet Necmettin. (2005). Sosyo Kültürel Hayatta Tasavvuf. İstanbul: Rağbet Yayınları. s.137.
• Baş, Selma. (2008). “Birlik Denizinde Kaybolmanın Zamanı: Can Ateşinde Kanatlar (Mevlânâ)”. Erdem, Atatürk Kültür Merkezi Dergisi. Journal of Atatürk Culture Center. Sayı: 50. s.20.
• Blackham, H.J. (2005). Altı Varoluşçu Düşünür. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• Campbell, Joseph. (2010). Kahramanın Sonsuz Yolculuğu. Çev. Sabri Gürses. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Carlson, Marvin. (2007). Tiyatro Teorileri (Yunanlılardan Bugüne Tarihsel ve Eleştirel Bir İnceleme). Çev: Eren Buğlalılar, Barış Yıldırım. Ankara: De Ki Yayınları.
• Çelebi, Asaf Hâlet. (2003a). Seçme Rubâiler. Ankara: Hece Yayınları.
• —. (2003b). Eşrefoğlu Divanı, (Lûgatçe). Ankara: Hece Yayınları.
• —. (2006). Mevlânâ ve Mevlevîlik. Ankara: Hece Yayınları.
• Çelebi, Celâleddin B. (1990).“Hz. Mevlânâ’da Düşünce ve Akıl”. Selçuk Üniversitesi, 2. Millî Mevlâna Kongresi (Tebliğler/ 12-13 Aralık 1989). Konya: Selçuk Üniversitesi Basımevi. s. 21-35.
• Çift, Salih. (2004). “İlk Dönem Tasavvuf Düşüncesinde Nûr Kavramı”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. Cilt: 13, Sayı:1, s. 143-144.
• Demirci, Mehmet. (1990).“Mesnevi’de Akıl –Aşk Karşılaştırılması”. Selçuk Üniversitesi, 2. Millî Mevlâna Kongresi (Tebliğler/ 12-13 Aralık 1989). Konya: Selçuk Üniversitesi Basımevi. 1990. s. 150-168.
• Demirhan, Ahmet. (2004). Heidegger ve Din. İstanbul: Gelenek Yayınları.
• Demirli, Ekrem. (2012).“Vahdet-i Vücûd”. TDV İslam Ansiklopedisi. Cilt: 42. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. s. 431.
• Demirtaş, Ahmet Tunç. (2004). “İbn Arabi’de Varlığın Birliği (Vahdet-i Vücut) Felsefesi”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Felsefe Ana Bilim Dalı, Ankara.
• Eşrefoğlu Rumi. (1996). Müzekkin-Nüfus. İstanbul: Merve Yayınları.
• Feridüddin Attar. (1985). Tezkiretü’l-Evliyâ (Giriş Bölümü). Çev: Süleyman Uludağ. İstanbul: İlim Kültür Yayınları.
• Ginzburg, Carlo. (1992). The Cheese and the Worms, Baltimore,Maryland: The Johns Hopkins University Press.
• Hacı Bektaş Veli. (2004). Makalat’ı Gaybiyye ve Kelimat-ı Ayniye. Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş-ı Veli Araştırma Merkezi Yayınları. Ankara, 2004.
• Hallac-ı Mansur, (2002). Tavasin “Enel Hak”. Çev: Yaşar Günenç. İstanbul: Yaba Yayınları.
• Hucvirî. (1338). Keşfu’l – Mahcûb. Tahran,
• İmam-ı Gazzali. (1968). Abidler Yolu. İstanbul: Yaylacık Matbaası. s. 73.
• Kara, Mustafa. “Bursa Tekkeleri ve Tasavvufi Hayat Üzerine Genel Bir Değerlendirme”. Uludağ Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi. Sayı: 2. Cilt: 2. Yıl: 2. s. 78.
• Kassas Süresi, 88. Ayet, Kuran-ı Kerim Meali, Türkiye Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, (http://mushaf.diyanet.gov.tr/). Erişim Tarihi: 04.11.2016.
• Kemikli, Bilal. (2007a). Sûfi Aşk ve Ölüm. İstanbul: Sütun Yayınları.
• —. (2007b). “Tasavvuf Edebiyatında Hulûl ve İttihâda Dâir Risâle”. Dost İlinden Gelen Ses, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Köprülü, Fuad. (1981). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Küçük, Serhat. (2013). “Feridüddin Attâr’ın Hayatı ve Eserleri”. Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi (Journal of History Culture and ArtResearch). Vol:2, No:1, March, DOI: 10,7596/taksad.v2i1.49.
• Levend, Agâh Sırrı. (1984). Türk Edebiyatı Tarihi. Cilt – 1. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. s. 34.
• Nar, Turgay. (2006). Can Ateşinde Kanatlar (Mevlânâ). İstanbul: Mitos Boyut Yayınları.
• TURGAY NAR’IN CAN ATEŞİNDE KANATLAR (MEVLÂNÂ) OYUNUNDA VAHDET-İ VÜCÛD DÜŞÜNCESİ
• Saruhan, Emeti. (2007).“Yunus’un Dil Rengiyle Divane Ağaç”. www.yenisafak. com.tr.
• Schimmel, Annemarie. (2001). İslam’ın Mistik Boyutları. Çev: Ergun Kocabıyık. İstanbul: Kabalcı Yayınevi. s. 92.
• Sérouva, Henri. (1967). Mistisizm Gizemcilik Tasavvuf. Çev: Nihal Önül. İstanbul: Varlık Yayınları.
• Sunar, Cavit. (1966). Mistisizmin Ana Hatları. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Topcu. Ömer Naci. (2004). “Turgay Nar’ın Can Ateşinde Kanatlar İsimli Oyununun Dramaturgi ve Reji Çalışması”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sahne Sanatları Ana Bilim Dalı Rejisörlük Bilim Dalı, Konya.
• Topçu, Nureddin. “Tasavvufun Merhaleleri ve Mevlana”. Türk İslam Medeniyeti, Akademik Araştırmalar Dergisi. Mevlânâ Özel Sayısı. 2007/3.. s. 240.
• Tosun, Necdet. (2009). “İmam-ı Rabbani’ye göre, vahdet-i vücûd ve vahdet-i şühûd”. Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi (İbnü’l – Arabî Özel Sayısı-2). Yıl:10, Sayı:23, s. 181-192.
• Uludağ, Süleyman. (1993). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Marifet Yayınları.
• —. (1997). “Hallâc-ı Mansûr”. TDV İslam Ansiklopedisi. c.15, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 379.
• Ulutaş, Nurullah. (2008). “Asaf Halet’in Şiirlerinde Tasavvufi Tema”, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi.Sayı: 2. DOI: 1302-2423, s. 495.
• Yakıt, İsmail. (1987).“Mevlâna’ya Göre Hayatın Evrimi”. Selçuk Üniversitesi, 2. Millî Mevlâna Kongresi (Tebliğler/ 3-5 Mayıs 1986). Konya: Selçuk Üniversitesi Basımevi. s. 45-46.
• Yavuz, Hilmi. (1987). “Â. Hâlet Çelebi’nin, “Semâ-ı Mevlânâ” şiirini Yeniden Okuma Denemesi”. Yazın Üzerine. İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Yetkin, Saffet Kemalüddin. (1952). “Tasavvuf ve Istılahları”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. Cilt: 4. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. s. 3.