THE FOUNDATION OF CHEPNI TURCOMANS AND GUVENC ABDAL OCAK IN THE MIDDLE AND EASTERN BLACK SEA REGIONS

Yıl 2012, Sayı: 63, 77 - 110, 15.01.2013

Necati Demir

Öz

Chepnis are one of 24 tribes of Oghuz Turks. Dominated after the Battle of Malazgirt Manzikert in 1071, Danishmends, predominantly Chepni Turcomans who have taken over the conquest of the northern region of Anatolia, and made the first capital of the Sivas. After than, Niksar had been accepted as the capital city. Related to the multiplicity of place names around Niksar and Sivas are remarkable. When Danismends Principality had been demolished, Chepni Turcomans established Haciemirogulları Principality in Mesudiye, Kale Village. After that, central of principality had been moved to Eskipazar located 4 km north of the province of the Ordu. Common on the rocks around Mesudiye Chepni stamps are worth noting. Historical sources principality managers were referred to as “Mir-i Çepniyan”. Kürtün and other surrounding area had been recorded as “Vilayet-i Cepni” in tax registers. Haci Bektash Veli, to help in this area, and religious issues in order to clarify the settlement of Turkmen Chepni charged Guvenc Abdal and sent him to Kürtün, Taslica Village. Alawis in the region still depended on Guvenc Abdal family and this family is still located in the Gurgentepe. Chepni Turcomans had settled permanently on this region-from west of Unye to Vakfıkebir at this time. Hacıemirogullari Principality was founded by Chepni Turcomans, connected to the Ottoman Empire in 1427, and left the stage of history. Chepni Turcomans in 1461 with the conquest of Trabzon moved from place to place as in Artvin. After a while they settled there. Chepni culture of the region is still alive. Connected to the east of Trabzon and Giresun Salpazari is still living in the townships of Besikduzu Chepnis as is called. This style of dress and the oral culture of the region are known as the Chepni culture. Chepni rugs on the rocks, and stamps can be added to the Chepni culture

Anahtar Kelimeler

Chepni Turcomans, Alawism, Guvenc Abdal, Guvenc Abdal Family

ORTA VE DOĞU KARADENİZ BÖLGESİNDE ÇEPNİ TÜRKMENLERİ İLE GÜVENÇ ABDAL OCAĞI’NIN KURULUŞU

Öz

Çepniler, Oğuz Türklerinin 24 boyundan birisidir. 1071’de yapılan Malazgirt Savaşı’ndan sonra Çepni Türkmenlerinin ağırlıkta olduğu Dânişmendliler, Anadolu’nun kuzey bölgesinin fethini üzerine almış ve ilk olarak Sivas’ı başkent yapmışlardır. Başkent, daha sonra Niksar’a taşınmıştır. Sivas ve Niksar çevresinde Çepniler ile ilgili yer isimlerinin çokluğu dikkat çekici durumdadır. Dânişmendliler yıkıldıktan sonra Çepni Türkmenleri Mesudiye’nin Kale köyü merkez olmak üzere Hacıemiroğulları Beyliği’ni kurmuştur. Beylik merkezi daha sonra Ordu ilinin 4 km kuzeyinde bulunan Eskipazar’a taşınmıştır. Mesudiye çevresinde kayaların üzerinde sık rastlanılan Çepni damgaları dikkate değerdir. Tarihî kaynaklarda beyliğin yöneticileri “Mir-i Çepniyan” olarak anılmaktadır. Fethettikleri Kürtün ve çevresi tahrir defterlerinde Vilayet-i Çepni olarak kaydedilmiştir. Hacı Bektaş Velî, bu bölgedeki Çepni Türkmenlerinin yerleşmesine yardımcı olmak ve onları dinî konularda aydınlatmak amacıyla Güvenç Abdal’ı, Kürtün’de bulunan Süme Kalesi’nin batısındaki Taşlıca köyüne göndermiştir. Bölgedeki Aleviler, hâlâ merkezi Ordu’nun Gürgentepe ilçesinde bulunan Güvenç Abdal Ocağı’na bağlıdır. Çepni Türkmenleri Ünye’nin batısından Vakfıkebir’e kadar olan bölgeye Hacıemiroğulları Beyliği zamanında yerleşmişlerdir. Çepni Türkmenlerinin kurduğu Hacıemiroğulları Beyliği, 1427’de Osmanlı Devleti’ne bağlanmış ve tarih sahnesinden çekilmiştir. Çepni Türkmenleri; 1461’de Trabzon’un fethi ile daha doğulara göçmüşler, Artvin sınırlarına kadar yer yer iskân etmişlerdir. Bölgede Çepni kültürü hâlâ canlıdır. Giresun’un doğusu ile Trabzon’a bağlı Şalpazarı ve Beşikdüzü ilçelerinde yaşayanlara hâlâ Çepniler denilmektedir. Bu yörenin giyiniş tarzı ve sözlü kültürü de Çepni kültürü olarak adlandırılmaktadır. Kayaların üzerindeki Çepni damgaları ve Çepni kilimleri bunlara ilave edilebilir.

Anahtar Kelimeler

Çepni Türkmenleri, Alevilik, Güvenç Abdal, Güvenç Abdal Ocağı

Kaynakça

• Aşık Paşazade. (2003). Osmanlıoğulları’nın Tarihi. haz. Kemal YAVUZ-M.A.Yekta SA- RAÇ. İstanbul: K. Kitaplığı Yayınları.
• Aziz B. Erdeşir-i Esterâbadî. (1990). Bezm u Rezm. çev. Mürsel ÖZTÜRK. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• BİLGİN, Mehmet ve YILDIRIM, Ömer. (1990). Sürmene. İstanbul: Sürmene Belediyesi Yayınları.
• BİLGİN, Mehmet. (1996). “Giresun Bölgesinde Türkmen Beylikleri ve İskân Hareketleri”, Giresun Tarihi Sempozyumu Bildirileri. Giresun: Giresun Valiliği Yayınları.
• ÖZAYDIN, Abdülkerim. (1992). “Dânişmendliler”. TDV İslâm Ansiklopedisi. C. 8: 470. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• STOKES, Martin. (1988). “Doğu Karadeniz’de Türkler’in Varlığı ve Kültürel Etkinlikleri”. Konuşan Karadeniz. S. 3: 22. İstanbul:
• SÜMER, Faruk. (1992a). Oğuzlar. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• SÜMER, Faruk. (1992b). Tirebolu Tarihi. İstanbul: Tirebolu Kültür ve Dayanışma Derneği Yayınları.
• SÜMER, Faruk. (1991a). “Çepniler -I-”. Türk Dünyası Tarih Dergisi. 55: 3-11.
• SÜMER, Faruk. (1991b). “Çepniler -III-”. Türk Dünyası Tarih Dergisi. 57: 5-18.
• Şâkir Şevket. (2001). Trabzon Tarihi. haz. İsmail Hacıfettahoğlu. Ankara: Trabzon Beledi- yesi yayınları.
• TELLİOĞLU, İbrahim. (2003). “Panaretos Kroniğinin Türklerle İlgili Bölümleri”. Türk Dünyası Araştırmaları. 143: 63-68.
• Trabzon Sancağı Defteri. (1515). Başbakanlık Arşivi. nr. 52, tarih: 921 / 1515: 596-694.
• TURAN, Osman. (1993). Selçuklular Zamanında Türkiye. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• TÜRKAY, Cevdet. (1979). Başbakanlık Arşivi Belgelerine Göre Osmanlı İmparatorluğu’nda Oymak, Aşiret ve Cemaatler. İstanbul: Tercüman Yayınları.
• UMUR, Hasan. (1949). Of ve Of Muharebeleri. İstanbul: Güven Basımevi Yayınları.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı. (1988). Anadolu Beylikleri. Ankara: TTK Yayınları.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı. (1995). Osmanlı Tarihi. C. I. Ankara: TTK Yayınları.
• YEDİYILDIZ, Bahaeddin ve ÜSTÜN, Ünal. (1992). Ordu Yöresi Tarihinin Kaynakları I (1455 Tarihli Tahrir Defteri). Ankara: TTK Yayınları.
• YEDİYILDIZ, Bahaeddin. (2000). Ordu Tarihinden İzler. İstanbul:
• YEDİYILDIZ, Bahaeddin vd. (2002). Ordu Yöresinin Tarihî Kaynakları III. Ankara: TTK Yayınları.
• YÜCEL, Yaşar. (1983). Kadı Burhaneddin Ahmed ve Devleti (1344-1398)-Mutahharten ve Erzincan Emîrliği. Ankara: Sevinç Matbaası Yayınları.
• Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Karaman ve Rum Defteri (937 / 1530). (1997). Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Yayınları.