Bosna-Hersek’te Ocaklar: Živčić-Vukeljıći ve Mesudije Tekkeleri

Yıl 2012, Sayı: 63, 191 - 206, 15.01.2013

Fatih İyiyol

Öz

Türk kültüründe ocak kavramı etrafında geniş bir anlam ve muhteva yığını oluşmuştur. Ocak ifadesi, Türk edebiyatının ilk metinlerinden itibaren görülmektedir. Ateş ile doğrudan ilgili olan ocağın, Atalar Kültü ile de bir ilişkisi bulunmaktadır. Türk mitolojisinde ve inanışlarında ocakla ilgili bir dizi âdet ve uygulama görülmektedir. Ocak kavramı, Türk tasavvuf geleneğinde Alevi dedelerinin soy sistemini düzenleyen bir kurum olmuştur. Bunun yanında, tasavvuf geleneği ile bağlantılı olarak hastalara şifa verdiğine inanılan ocaklılar bulunmaktadır. Bosna-Hersek’teki Živčić-Vukeljići Tekkesi ve devamı konumundaki Mesudije Tekkesinde Alevi dedelerinin soy sistemine benzeyen ocak/ocakzâdelik yapısı görülmektedir. Mejlî Baba’nın soyundan gelen Hadžimejlić ailesi, Bosna-Hersek’te ocak/ocakzâde olarak kabul edilmektedir. Živčić Tekkesi ve devamı Mesudije Tekkesi halk hekimliği anlamında da bir ocak konumundadır. Günümüzde Şeyh Ćazim Hadžimejlić ocaklık geleneğini devam ettirmektedir. Mesudije Tekkesi, bir tekke olmanın yanında bir bölümünde hasta bakılan bir mekân konumundadır. Tekkenin Şeyhî Ćazim Efendi ise, bir ocak olarak maddî/manevi hastalara şifa olması için çeşitli uygulama ve pratikler yapmaktadır. Bu makalede, ocak kavramı Bosna-Hersek coğrafyası açısından birbirlerine bağlantılı olarak iki anlamda ele alınmıştır. Birincisi, ocakzâdelik; ikincisi ise, halk hekimi anlamındaki ocaklık kavramıdır. Çalışmada, Başbakanlık Osmanlı Arşivleri’nden yararlanılmış, aynı zamanda saha araştırması derleme yapılmıştır. Çalışmada elde edilen malzeme işlevsel metot ile değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Živčić ve Mesudije Tekkesi, Ocaklar, Alevilik, Bosna-Hersek

OCAKS IN BOSNIA-HERZOGOVINA: ŽİVČİĆ-VUKELJIĆİ AND MESUDİJE DERVISH LODGES

Öz

A wide meaning and a great deal of content are formed around the concept of ocak in Turkish culture. The expression of ocak is seen in the first texts of Turkish literature and has since been used. Ocak, which is directly related to the fire, is also associated with the cult of ancestors. Plenty of customs and practices about ocak are seen in Turkish mythology and belief system s . Ocak as a concept, has become a regulatory body/ authority organizing the descent system of Alevi dedes Saints in Turkish mystic tradition. In addition, there are ocaklık s who are believed to heal the diseases in connection with mystic tradition. In Bos-nia-Herzegovina, in Živčić-Vukeljići and Mesudije Dervish Lodges, which is a continuation of the former two lodges, the ocak/ocakzedelik structure, similar to the Alevi Saints’ descent system, is seen. The Hadžimejlić Family who descended from Mejlî Baba is considered as the ocak/Ocakzâde in Bosnia-Herzegovina. Živčić and Mesudije Dervish Lodges are ocaks in terms of folk medicine. Sheikh Ćazim Hadžimejlić is continuing the ocak tradition nowadays. Besides being a dervish lodge, Mesudije Lodge is a place where patients are taken care of in a part of the building. Being an ocak, the Sheikh of the lodge, Ćazim Efendi performs broad variety of practices and techniques to heal material/spiritual diseases. As a concept, ocak is discussed in two contexts related to each other with regard to Bosnia-Herzegovina region: First Ocakzâdelik; and the second, ocaklık in the meaning of folk healer. During this study Prime Ministry Ottoman Archives were utilized, and field research was done as well. The material obtained in this study has been evaluated by using functional method.

Anahtar Kelimeler

Živčić and Mesudije Dervish Lodges, Ocaks, Alewism, Bosnia-Herzegovina

Kaynakça

• ÂŞIK PAŞAZÂDE. (2007). Tevârih-i Âl-i Osmân. Hazırlayan: Kemal Yavuz-Yekta Saraç. İstanbul: Gökkubbe Yayınları.
• ALGAR, Ayla Esen. (2008). “Bektaşilikte Yemeğin Yeri”. Tasavvuf Kitabı. Hazırlayan: Ce- mil Çiftçi. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• ALGAR, Hamid. (2007). Nakşibendilik. İstanbul: İnsan Yayınları.
• AYVERDİ, İlhan. (2006). Asırlar Boyu Tarihi Seyri İçinde Misalli Türkçe Sözlük. II. Baskı. Redaksiyon-etimoloji: Ahmet Topaloğlu. İstanbul: c. 3. Kubbealtı Yayınları.
• BARKAN, Ömer Lütfi. (2008). İstila Devri Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler. Hazır- layan: Cemil Çiftçi. Tasavvuf Kitabı. İstanbul. Kitabevi Yayınları.
• BOA, Cevdet Tasnif, 16217-I, 1251, R.30.
• BOA, Cevdet Tasnif, 16217-II, 1251, R.30.
• BORATAV, Pertev Naili. (1997). 100 Soruda Türk Folkloru, III. Baskı. İstanbul: Gerçek Yayınları.
• CEBECİOĞLU, Ethem. (2005). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. III. Baskı. İstan- bul: Anka Yayınları.
• ĆEHAJIĆ, Dzemal. (1986). Derviški Redovi u Jugoslovenskim Zemljama sa Posebnim Osvrtom Na Bosnu i Hercegovinu. Sarajevo: Orijentalni Institut u Sarajevu.
• ÇORUHLU, Yaşar. (2010). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: 3. Baskı. Kabalcı Ya- yınları.
• DEVELLİOĞLU, Ferit. (2008). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgât. 25. Baskı, İstan- bul: Aydın Kitabevi.
• DOĞAN, Mehmet (2008). Büyük Türkçe Sözlük. IV. Baskı. İstanbul: Pınar Yayınları.
• Kongresi Bildirileri. c. IV, ss. 287-292.
• Türkçe Sözlük; 2005. 10. baskı, Ankara Türk Dil Kurumu Yayınları.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı. (1988). Osmanlı Devleti Teşkilatından Kapıkulu Ocakları: Acemi Ocağı ve Yeniçeri Ocağı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• YAMAN, Ali. (2011). “Alevilikte Ocak Kavramı: Anlam ve Tarihsel Arka Plan”. Türk Kültü- rü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi. 60: 43-64.
• ________ (2004). Alevilikte Dedelik ve Ocaklar, İstanbul: Karacaahmet Sultan Derneği Yayınları. Sözlü Kaynaklar
• Kaynak kişi 1: Ćazim Hadžimejlić, Mesudije Tekkesinin şeyhi, 1962 doğumlu, üniversite mezunu, Saraybosna ve Kacuni’de yaşıyor.
• Kaynak kişi 2: Hüsein Hadžimejlić, Živčić Tekkesinin şeyhi, 1943 doğumlu, üniversite me- zunu, Busovaça’da yaşıyor.
• Kaynak kişi 3: Seid Strik, Potok Tekkesinin şeyhi, 1933 doğumlu, üniversite mezunu, Saraybosna’da yaşıyordu. (Kendisiyle görüşmemizden kısa bir süre sonra vefat etti.)
• Kaynak kişi 4: Mükrem Kamber, Mejtaş Tekkesinin dervişi, 1969 doğumlu, medrese mezu- nu, Olovo’da yaşıyor.
• Kaynak kişi 5: Halil Brzina, Mejtaş Tekkesinin şeyhi, 1953 doğumlu, üniversite mezunu, Saraybosna’da yaşıyor.
• Kaynak kişi 6: Nijaz Džindo, Olovo Tekkesinin şeyhi, 1964 doğumlu, lise mezunu, Saraybosna’da yaşıyor.