ŞÜCAEDDİN VELİ OCAĞI: BALKAN ALEVİLİĞİNDEKİ YERİ, ROLÜ VE ÖNEMİ

Yıl 2012, Sayı: 63, 207 - 230, 15.01.2013

Mehmet Ersal

Öz

Bu makalede, Batı Anadolu ve Balkan Aleviliğinin şekillenmesinde önemli bir yeri olan Şücaeddin Veli Ocağı’nın, geçmişte ve günümüzdeki inanç örgütlenmesi üzerinde durulacaktır. Ocağın Türkiye’de ve Balkan coğrafyasındaki hiyerarşik örgütlenmesi ve inançsal hinterlandı ortaya konularak talip ve dede topluklarının dağılımı verilecektir. İnançsal teşkilatlanma Türkiye ve Bulgaristan merkezli olmak üzere iki bölümde incelenecektir. Birinci bölümde Şücaeddin Veli Ocağı’nın Anadolu coğrafyasında Alevi inanç zümresi içindeki geçmişten bugüne gelinceye kadar üstlendiği rollere değinilerek hiyerarşik ve inançsal hinterlandı verilecektir. İkinci bölümde ise Bulgaristan’da “Otman Babalı” , “Babaî” olarak adlandırılan ve Şücaeddin Veli Ocağı’na bağlı topluluğun 1912 ve 1924 yıllarında Şücaeddin Veli Ocaklı Dedelerin bölgedeki gezilerinde tuttukları defter ve alan araştırmalarımızda elde ettiğimiz verilerden hareketle Balkan Aleviğindeki yeri ortaya konulmaya çalışılacaktır. Bunun yanında Balkanlardan Anadolu’ya göç hareketleri, inançsal değişim, talip ve baba topluluğunun iskânı tablolar halinde gösterilecektir. Çalışmada Şücaeddin Veli Ocağı ve Balkanlardaki Alevi varlığı üzerine yapılan yayınlardan yararlanılmakla birlikte bu yayınlardaki veriler, alan araştırmalarımız sonucunda elde ettiğimiz verilerle karşılaştırılarak bir sonuca ulaşılacaktır. Böylece Alevi ocakları üzerine yapılan çalışmalarda çoğu zaman ihmal edilen ocak sistemi bir bütün olarak incelecek, sistem içindeki farklılıklar ve değişimler sözlü ve tarihsel bağlamda değerlendirecektir.

Anahtar Kelimeler

Şücaeddin Veli Ocağı, Otman Baba, Babai, Balkan Aleviliği, Bulgaristan

THE OCAK OF SUCAEDDIN VELI: ITS PLACE, ROLE AND IMPORTANCE IN BALKAN ALEWISM

Öz

In this article, past and present belief organization of Şücaeddin Veli Ocak which has significant roll in embodiment of Western Anatolia and Balkan Alewism will be discussed Introducing hierarchical organization and belief domain of the “Ocak” in Turkey and the Balkans, it will be given the distribution of aspirant and spiritual leader “Dede” communities. The belief organization will be analyzed under two main titles with focuses on Turkey and Bulgaria. In the first part, the hierarchical structure and the belief domain will be given by mentioning roles of Şücaeddin Veli Ocak in Alewi belief community in Anatolia from past to present-day. As for the second part, it will be attempted to reveal the place of community named “Otman Babalı”, “Babai” in Bulgaria and connected to Şücaeddin Veli Ocak, in Balkan Alewism in the parallel with information which was gathered from fieldwork and from register of arresting Şucaeddin Veli Ocak’s spiritual leaders “Dedes” on their journeys through the region in 1912 and 1924. At the same time, migrations from Balkans to Anatolian and changes in belief system and also settlement of spiritual leader “Baba” and aspirant communities will be presented in tabular form. In the article, together with refers to publications on Şücaeddin Veli Ocak and Alevi existence on the Balkans, information gathered from our fieldwork will be crosschecked by bringing them in forefront. Thereby, “Ocak” system which is most of the time passed over in studies done on Alevi “Ocak”s will be analyzed as a whole. Differences and changes of the system will be evaluated in the oral and historical context

Anahtar Kelimeler

Sücaeddin Veli Ocak, Otman Baba, Babai, Balkan Alewism, Bulgaria

Kaynakça

• BARKAN, Ö. Lütfi. (1942). “İstila Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler”. İstanbul: Vakıflar Dergisi
• DEMİRTAŞ, Mehmet. (1999), Deyiş, semah ve Türkülerle Şücaettin Köyü, Eskişehir.
• ELÇİN, Şükrü. (1984), “Bir Şeyh Şücâüddin Baba Velayetnâmesi” Türk Kültürü Araştırma- ları, C.XXII/1-2, Ankara. 199, 218.
• ENGİN, Refik. (2009). “Trakya ve Bulgaristan’da Bektaşiler ve Bektaşi Sürekleri”. Geçmiş- ten Günümüze Alevi-Bektaşi Kültürü. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı: 144-167.
• ERSAL, Mehmet. (2011). “Alevi İnanç Sistemindeki Ritüelik Özel Terimler: Musahiplik” Turkish Studies, Volume 6/1 Spring 2011: 1058-1083.
• ERSAL, Mehmet. (2012).“Çubuk Havzası Alevi Ocakları Bağlamında Alevi İnanç-Dede Ocaklarının Teşkilatlanması Üzerine Bir Değerlendirme” II. Uluslararası Tarihten Bu- güne Alevilik Sempozyumu, 23-24 Ekim 2010, Ankara: Cem Vakfı Yayınları
• ERSAL, Mehmet. (2012). “Alevi İnanç Sisteminde Ocaklar arası Ritüelik Senkretizm”. Prof. Dr. Fikret Türkmen Armağanı. İzmir. 209, 218.
• KARAMUSTAFA, Ahmet T. (Çev. Ruşen Sezer) (2011). Tanrının Kural Tanımaz Kulları İslam Dünyasında Derviş Toplulukları (1200-1550). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları
• KILIÇ, Filiz, ARSLAN, Mustafa, BÜLBÜL, Tuncay. (2007). Otman Baba Velayetnamesi Tenkitli Metin. Ankara.
• KILIÇ, Filiz, BÜLBÜL, Tuncay, KÖKEL, Coşkun. (2007). “Bulgaristan’da Bazı Yerleşim Yerlerindeki Alevi ve Bektaşi Talipleri İçeren 1924 Tarihli Bir Defter”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Bahar 2007/43
• KÖKEL, Coşkun. (2006). “Eskişehir Yöresi Alevi Bektaşi Kültürünün Temel Dinamikleri” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Bahar 2006/37: 135-172.
• KÖKEL, Coşkun. (2007). “Bulgaristan’da Yaşayan Alevilik Bektaşilik Üzerine” Türk Kültü- rü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Bahar 2007/43
• KÖKEL, Coşkun. (2004). Eskişehir İli, Alevi-Bektaşi Köylerindeki İnanç Ritüellerinin Sos- yolojik Analizi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Gebze Yüksek Teknoloji En- titüsü.
• KÖPRÜLÜ, Orhan. (1972). “Velayet-nâme-i Sultan Şücaüddin” Türkiyat Mecmuası, C.XVII, İstanbul. 177, 184.
• MELİKOFF, İrene (1999). Hacı Bektaş Efsaneden Gerçeğe. İstanbul: Cumhuriyet Kitapları
• OCAK, Ahmet Yaşar. (1999). Osmanlı İmparatorluğunda Marjinal Sûfîlik: Kalenderiler (XIV-XVII. Yüzyıllar). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• OCAK, Ahmet Yaşar. (2002). Alevi ve Bektaşi İnançlarının İslam Öncesi Temelleri. İstan- bul: İletişim Yayınları.
• OCAK, Ahmet Yaşar. (2011). Ortaçağ Anadolu’sunda İki Büyük Yerleşimci (Kolonizatör) Derviş Yahut Vefâiyye ve Yeseviyye Gerçeği: Dede Kargın-Emirci Sultan (13. Yüzyıl). Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınları
• ÖZGÜL, Vatan. (2005). Balabanlılar Dimetoka’dan Erzincan’a Bir Alevi Aşiret. İstanbul: Pan Yayınları.
• SAY, Yağmur. (2006). Anadolu’nun İslamlaşması ve Türkleşmesi Sürecinde Gazi-Eren-Ev- liyaların Rolü Seyyid Battal Gazi ve Külliyesi. İstanbul: Su Yayınları.
• SAY, Yağmur. (2010). Kalenderi, Alevi ve Bektaşi Kültünde Önemli Bir Alp-Eren Gazi Şucâ’eddîn Velî (Sultan Varlığı) ve Velâyetnamesi. Ankara: Eskişehir Valiliği Yayınları.
• SAY, Yağmur (2006). “Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslamlaşmasında Önemli Bir Kült Kim- lik: Şücaeddin Veli (Sultan Varlığı)” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergi- si, Bahar 2006/37: 99.
• SAYGI, Hakkı. (1996). Şeyh Safi Buyruğu ve Rumeli Babagan (Bektaşi) Erkanları, İstanbul: Saygı Yayınları.
• ŞAHİN, Haşim. (2010). “Şücâüddin Veli” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstan- bul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 247,248.
• TAŞGIN, Ahmet. (2006). Güneydoğu Anadolu’da Türkmen Aleviler-Diyarbakır ve Çevre- si, İstanbul: Ataç Yayınları
• TAŞĞIN, Ahmet. (2012). “Alevi Metinlerinin Anlaşılmasında Karşılaşılan Sorunlar: Alevi- liğin Yeniden Zuhuru”, II. Uluslararası Tarihten Bugüne Alevilik Sempozyumu, Ankara 2010, İstanbul: 2012 Cem Vakfı Yayınları. 237, 253.
• YAMAN, Ali (2009). “Alevilerde Dedelik ve Dede Ocakları”. Geçmişten Günümüze Alevi -Bektaşi Kültürü. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı: 178-202.
• YAMAN, Ali (2006). Kızılbaş Alevi Ocakları. Ankara: Elips Kitap.
• YILDIZ, Ayşe (2006). “Şücaeddin Baba Velayetnamesi” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Bahar 2006/37: 49-98.
• YILMAZ, Hacı (2006). “Sultan Şücaeddini Veli Zaviyesi ve Vakfına ait Yeni Belgelere Bir Bakış” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Bahar 2006/37: 7-48. Kaynak Kişi Dizini
• Abidin Harman, (1933), Sağlık Mahallesi Çorlu Tekirdağ, İlkokul, Baba
• Ahmet Erol, (1941), Sağlık Mahallesi Çorlu Tekirdağ, Ortaokul, Zâkir
• Ahmet Kuzukıran (Kara Veli), (1938), Kargın, Çubuk, Ankara, İlkokul, Dede
• Ahmet Sargın, (1938), Kurşunlu, İnegöl, Bursa, İlkokul, Baba
• Ali Ay, (1947), Kurşunlu, İnegöl, Bursa, İlkokul, Baba
• Ali Ay, (1960), Kurşunlu, İnegöl, Bursa, İlkokul, Rehber
• Ali Dedeoğlu, (1941), Mart, Şabanözü, Çankırı, İlkokul, Dede
• Ali Güven, (1941), Eskişehir, Yüksek Okul, Emekli Öğretmen, Dede
• Ali Rıza Yavuz, (1946), Üçsaray, Seyitgazi, Eskişehir, İlkokul, Rehber
• Ali Türkân, (1938), Kurşunlu, İnegöl, Bursa, İlkokul, Rehber
• Arif Dalkılıç, (1937), Susuz, Çubuk, Ankara, İlkokul, Dede
• Baki Özdemiroğlu, (1963), Mart, Şabanözü, Çankırı, İlkokul, Dede
• Battal Dalkılıç, (1948), Susuz, Çubuk, Ankara, İlkokul, Dede
• Burhan Dereli, (1970), Haskovo Bulgaristan, Lise, Zâkir
• Dağıstan Demirhan, (1938), Hasan Dede, Kırıkkale, İlkokul, Dede
• Hakkı Saygı, (1931), Zeytinburnu İstanbul(Silistre Kolabina), Ünv. Terk, Baba
• Halil Özdemiroğlu, (1931), Mart, Şabanözü, Çankırı, İlkokul, Dede
• Hasan Ali Uzun, (1976), Arslanbeyli Seyitgazi Eskişehir, Üniversite, Zâkir
• Hasan Dedeoğlu, (1929), Mart, Şabanözü, Çankırı, İlkokul, Dede
• Hasan Hüseyin Güvenç, (1923), Aşağı Karaköy, Çubuk, Ankara, Okuryazar, Dede
• Haşim Demirhan, (1950), Hasan Dede, Kırıkkale, Lise, Dede
• Hayrettin Demirtaş, (1941), Arslanbeyli, Seyitgazi, Eskişehir, Ortaokul, Dede
• İbrahim Yapar, (1930), Zeytinburnu İstanbul(Silistre Doğum), İlkokul, Baba
• Kerime Demirtaş, (1943), Arslanbeyli, Seyitgazi, Eskişehir, İlkokul, Anabacı
• Koray Yurdagül, (1978), Hayrabolu Tekirdağ, Üniversite, Zâkir
• Mehmet Açık, (1948), Çorlu Merkez Tekirdağ, İlkokul, Dede
• Mehmet Demirtaş, (1958), Arslanbeyli, Seyitgazi, Eskişehir, Yüksek Okul, Dede
• Mehmet Kopçalı, (1935), Çiftlik Kırcaali Bulgaristan, İlkokul, Baba
• Merdan Öztürk, (1945), Çorlu Merkez Tekirdağ, Üniversite, Talip
• Muharrem Tezol, (1944), Çeşmeli Çorlu Tekirdağ, Lise, Baba
• Muharrem Topaloğlu, (1947), Zeytinburnu İstanbul, Üniversite, Baba
• Mustafa Alimustafa, (1958), Mandacı Kırcaali Bulgaristan, Ortaokul, Talip
• Mustafa Özer, (1952), Seyitgazi, Eskişehir, İlkokul, Dede
• Nevzat Demirtaş, (1933), Arslanbey Seyitgazi Eskişehir, İlkokul, Dede
• Rıdvan Korkutan, (1942), Kocaeli Mecideye(Mesim mh), İlkokul, Baba
• Sadullah Yenidoğan, (1931), Karalar Kırcaali Bulgaristan, İlkokul, Baba
• Salih Topaloğlu, (1923), Zeytinburnu İstanbul(Silistre Doğum), İlkokul, Talip
• Veli Horasanlı, (1949), Sağlık Mahallesi Çorlu Tekirdağ, Lise, Dede
• Veli Topaloğlu, (1949), Zeytinburnu İstanbul, Ortaokul, Zâkir
• Veli Yurdakadim, (1953), Sele, Çubuk, Ankara, İlkokul, Dede
• Veysel Bayram, (1956), Kazçılar Razgrad Bulgaristan, Üniversite, Talip
• Zehra Demirtaş, (1964), Arslanbeyli, Seyitgazi, Eskişehir, Lise, Anabacı