DİYARBAKIR YÖRESİ ALEVİ OCAKLARI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2012, Sayı: 63, 231 - 246, 15.01.2013

Bülent Akın Mehmet Ekici

Öz

Bu makale, Diyarbakır yöresi Alevi ocaklarının tanıtımını ve bu ocakların günümüzdeki durumlarını konu edinmiştir. Bu doğrultuda, yöredeki Alevi ocakları hakkında yapılan tespitler ana hatlarıyla verilerek bunların genel bir değerlendirmesi yapılmıştır. Yöre Aleviliğinin ve ocaklarının tarihi seyri, dede-talip ilişkileri bağlamında geçmişten günümüze etkinlik alanları, göçler neticesinde meydana gelen yapısal değişim, günümüzde ne durumda oldukları ve hangi yerleşim birimlerine yayıldıkları yazılı ve sözlü kaynaklar kullanılarak aydınlatılmaya çalışılmıştır. Alan araştırmalarımız sırasında yöredeki Alevi ocaklarına mensup dede ve talip topluluklarının göçlerle Anadolu coğrafyasında çok geniş bir alana yayıldıkları görülmüştür. Dolayısıyla söz konusu dede ve talip topluluklarının Diyarbakır dışındaki yerleşim birimlerindeki bugünkü ritüelik durumları hakkında kısa değerlendirmelerde bulunulmuş, ayrıca yöre Alevilerinin dağıldıkları yerleşim birimlerinin isimleri verilmiştir. Bu çerçevede, ilk olarak yöredeki Alevi ocaklarına mensup dede ve talip topluluklarının “Diyarbakır merkez ve ilçelere bağlı köylere göre” ve göçler neticesinde oluşan “Diyarbakır il sınırı dışındaki yerleşim birimlerine göre” dağılımlarının tespiti yapılmıştır. İkinci aşamada ise, söz konusu göçler sonrasında yöredeki Alevi ocaklarına mensup dede ve talip topluluklarının eski bağlarını muhafaza edip edemedikleri ve bu bağlamda geleneksel yapılarını ne derece koruyabildikleri üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Ocak, Alevi Ocakları, Bismil, Diyarbakır Alevileri

AN EVALUATION ON “ALEWI OCAKS” IN THE REGION OF DİYARBAKIR

Öz

The aim of this article is to present Alevi “ocaks” of Diyarbakir region and the present-day situation of these “ocaks”. In this direction, this paper gives an outline of findings about them and a general evaluation of Alevi “ocaks” in the region. In the historical course of Alewism and “ocaks” in the region, their domains from past to present day in the context of the relationship between the spiritual leader “dede” and aspirant, and their current status and places they have been spread on as a result of migrations have been attempted to be enlightened by using written and oral sources. During our fieldwork, it is seen that spiritual leader “dede” and aspirant communities which are members of Alevi “ocaks” in the region have been spread out by migrations over a large area of Anatolia. As a result, considering that determination of contemporary ritual conditions of spiritual leader “dede” and aspirant communities in question situated in places outside of Diyarbakir region, only short evaluations of this matter are done and the names of locations where Alevis have been spread out are given. Within this scope, first of all, it is determined that the distribution of spiritual leader “dede” and aspirant communities that are members of Alevi “ocaks” in the region as “Villages connected to the center and districts of Diyarbakir” and as “Places outside of Diyabakir Province’s boundaries” formed as a result of migrations. Second of all, it is discussed if spiritual leader “dede” and aspirant communities that are members of Alevi “ocaks” in the region have been kept old bonds after those migrations, and in this context how much they are able to preserve their traditional structures

Anahtar Kelimeler

Ocak, Alewi Ocaks, Bismil, Diyarbakir Alewis

Kaynakça

• Aksüt, Hamza. (2004). “Aleviliğin İlk Oluşum Yerlerinden Birisi Olarak Diyarbakır Yöresi.” Diyarbakır Valiliği I. Oğuzlardan Osmanlıya Diyarbakır Sempozyumu Bildirileri, Diyarbakır.
• Aksüt, Hamza. (2009). Aleviler Türkiye-İran-Irak-Suriye-Bulgaristan. Ankara: Yurt Yay.
• Ebu Bekr-i Tihranî. (2001). Kitab-ı Diyarbekriyye. (çev. Mürsel Öztürk), Ankara: KültürBakanlığı Yayınları.
• Ersal, Mehmet. (2012). “Çubuk Havzası Alevi Ocakları Bağlamında Alevi İnanç-Dede Ocaklarının Teşkilatlanması Üzerine Bir Değerlendirme.” II. Uluslararası Tarihten Bugüne Alevilik Sempozyumu, 23-24 Ekim 2010, Ankara, İstanbul: Horasan Yayınları, ss. 178- 192.
• Gülten, Sadullah. (2011). “Anadolu’da Bir Vefai Şeyhi: Tahrir Defterleri Işığında Dede Karkın Hakkında Bazı Değerlendirmeler.” S. 59, ss.147-158.
• Konyar, Basri. (1936). Diyarbekir Yıllığı, Cilt 3. Ankara: Ulus Basımevi.
• Ocak, Ahmet Yaşar. (2011). Ortaçağ Anadolu’sunda İki Büyük Yerleşimci (Kolonizatör) Derviş Yahut Vefâiyye ve Yeseviyye Gerçeği: Dede Garkın ve Emirci Sultan (13. Yüzyıl). Ankara: Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları.
• Taşğın, Ahmet. (2004). “Yeni Ocağın Piri Kim? Diyarbakır Türkmen-Alevilerinde Alevi Kurumlarının İşlevi.” Alevilik, Haz. İsmail Engin-Havva Engin, İstanbul: Kitapyayınevi, ss. 339-356.
• Taşğın, Ahmet. (2006). Türkmen Aleviler. Ankara: Ataç Yayınları.
• Taşğın, Ahmet. (2009). “Safevi–Osmanlı Savaşı’ndan İtibaren Dini Söylemin Siyasal Propaganda Aracı Olarak Kullanılması: Dede Kargın Örneği.” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Araştırma Dergisi, S. 49, ss. 209-223.
• 998 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Diyar-ı Bekr ve Arap ve Zü’l-Kadiriyye Defteri-I 937/1530. (1998). Ankara: Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları.