ÜRYAN HIZIR OCAĞI TALİPLERİNDEN ZEHRA KAYACIK ve MEMORATLARININ ETKİSİYLE OLUŞAN NEFESLERİ ÜZERİNE

Yıl 2012, Sayı: 63, 265 - 296, 15.01.2013

Adem Koç

Öz

Alevi-Bektaşi inanç ortamında oluşan edebiyat ürünlerinde günümüzde azalmanın olduğu gözlemlenmektedir. Ancak bu inanç kültüründen bazı talipler ve dedeler hâlâ nefesler söylemekte ve yazmaktadır. Zehra Kayacık bunun için iyi bir örnektir. Memorat, bireyin tabiatüstü tecrübelerinin anlatısıdır. Bu çalışmada Zehra Kayacık tarafından tecrübe edilen olağanüstü olaylar, memorat olarak değerlendirilecektir. Bu memoratların oluşumunda Alevi-Bektaşi inanç temellerinden bazıları olan velî, ocak ve Hızır-İlyas kültlerinin etkisi ortaya konulmaya çalışılacaktır. Zehra Kayacık’ın nefeslerinin birçoğunda kendi memoratlarının Hz. Muhammed, Hz. Ali, Hz. Hüseyin, Hz. Fatma, Hacı Bektaş Velî, Hızır ile rüyalarında ve uyku uyanıklık arasında olağanüstü hallerle bir araya gelmesi neticesi oluşan memoratlar etkileri vardır. On iki imamların sevgisi, Kerbelâ ve Yezid’e lanet, Alevi inancıyla alay eden insanları yermek gibi hususlar da nefeslerinin ilham kaynaklarıdır. Bu çalışmada, inançların bir sözlü kültüre etkilerini tespite örnek olması amacıyla Zehra Kayacık’ın rüyaları, memoratları ve bu rüyalar ve memoratlar bağlamında söylemiş olduğu nefesleri ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Alevi, Bektaşi, Hz. Muhammed, Hz. Ali, ehl-i beyt, halk inançları, halk dini, memorat, rüya, dinî şiir (nefes)

ON THE URYAN HIZIR CENTER’S ASPIRANT ZEHRA KAYACIK AND HER RELIGIOUS POEMS NEFES THAT ARE FORMED BY EFFECTS OF HER MEMORATES

Öz

Nowadays, a decline in literary works that are formed in the context of the Alewi-Bektashi beliefs is observed. However, some aspirants and religious leaders dede of this belief culture are still singing and writing religious poems nefes . Zehra Kayacık is a good example for this. Memorate is the narrative of an individual’s supernatural experiences. In this study, the extraordinary events experienced by Zehra Kayacık will be considered as memorate. The effects of the wali saint , association and Khidr-Ilyas cults which are some of the foundations of Alewi-Bektashi belief in the formation of this memorates will be studied to put forward. Many of Zehra Kayacık’s poems nefes have effects of her own memorates the memorates formed in the end of her meetings with saints Hz. Mohammed, Hz. Ali, Hz. Hussain, Hz. Fatima, Hadji Bektash Velî, Khidr in her dreams and in extra-ordinary states between sleep and awakeness . The issues such as the Twelve Imams love, curse on Karbala and Yazid, satirizing the people who taunts with Alewi belief are also inspiration sources of her poems nefes . In this study, Zehra Kayacık’s dreams, memorates and poems nefes which were said in the context of these dreams and memorates will be discussed to be an example to determine the effects of the beliefs on oral culture.

Anahtar Kelimeler

Alewi, Bektashi, folk beliefs, folk religion, Saint Muhammed, Saint Ali, ehl-i beyt, memorate, dream, religious poetry (nefes)

Kaynakça

• ADLER, Alfred. (1973). İnsan Tabiatını Tanıma. Çev: Ayda Yörükan. Ankara: Tur Yayın- ları.
• AYTAŞ, Gıyasettin. (2010). “Alevilik Kavramı Etrafında Bazı Tespit ve Değerlendirmeler” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 56: 17-28.
• BİRDOĞAN, Nejat. (1995). Anadolu ve Balkanlar’da Alevi Yerleşmesi. İstanbul: Mozaik Yayınları.
• BORATAV, P. Naili. (2000). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• ÇETİN, İsmet. (2002). “Türk Mitinde Kut İyesi Kıdır ve Medeniyet Değişikliğinde Kıdır’dan Hızır’a Geçiş” Milli Folklor, 54: 30-34.
• ÇOBANOĞLU, Özkul. (2003). Türk Halk Kültüründe Memoratlar ve Halk İnançları. An- kara: Akçağ.
• ÇOBANOĞLU, Özkul. (1999). Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş. Ankara: Akçağ.
• ELIADE, Mircea. (1994). Ebedi Dönüş Mitosu. Çev: Ümit Altuğ. İstanbul: İmge Kitabevi.
• ERGUN, Metin. (1997). Türk Dünyası Efsanelerinde Değişme Motifi. C.1-2, Ankara: TDK Yayınları.
• ERÖZ, Mehmet. (1992). Eski Türk Dini ve Alevilik Bektaşilik. İstanbul: Türk Dünyası Araş- tırmaları Vakfı Yayınları. nü Araştırma Enstitüsü.
• ŞAPOLYO, Enver Behnan. (1964). Mezhepler ve Tarikatlar Tarihi. İstanbul: Türkiye Ya- yınları.
• TÜRKDOĞAN, Doğan. (2004). “Alevi İslam İnancı İçerisinde Hz. Hızır”, Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi. 29: 8-14.
• YILDIRIM, Dursun. (1999).Türk Edebiyatında Bektaşi Fıkraları, Ankara: Akçağ.
• YÜKSEL, H. Avni. (1996). Türk-İslam Tasavvuf Geleneğinde Rüya. Ankara: MEB Yayın- ları.
• http://aregem.kulturturizm.gov.tr/belge/1-92719/alevi-bektasi-ritueli-semah-insanligin- somut-olmayan--k-.html Erişim Tarihi: 06.05.2011
• http://unesdoc.unesco.org/images/0018/001870/187086e.pdf Erişim Tarihi: 06.05.2011
• http://www.thbmer.gazi.edu.tr/sokum/sokum/sozlesme.pdf Erişim Tarihi: 06.05.2011