DİVAN ŞİİRİNDE OCAK

Yıl 2012, Sayı: 63, 321 - 336, 15.01.2013

Halil Çeltik

Öz

Edebiyat hayatın bir çeşit aynasıdır. Şair ve yazarlar doğrudan veya dolaylı olarak içinde yaşadıkları kültürün öğelerini şiire taşırlar. Şiirde bu kültür unsurlarının izleri görülür. Türk kültürünün şiire yansıyan öğelerinden birisi de ocak kavramıdır. Türk kültüründe ocak kavramının özel bir yeri vardır. Ocak, ateş yakılan yer manası dışında aile ocağı, asker ocağı, baba ocağı gibi ifadeler içerisinde de kullanılır. Ocak kelimesine zaman içerisinde türbe, adak adanan yer, tekke gibi manalar da yüklenmiştir. Özellikle Alevi-Bektaşi geleneğinde ocak kelimesi daha farklı manalara gelir. Ocağın dinî hizmetleri yerine getiren ve dede, mürşit, pir gibi isimlerle de anılan görevliler manası da vardır. Bu yazıda, ocak kelimesinin Klasik Türk Edebiyatındaki veya diğer adıyla Divan şiirindeki kullanımı araştırılmıştır. Kelimenin genel manasına kısaca değinildikten sonra, Alevi-Bektaşi literatüründeki karşılığı ve onunla bağlantılı olan askerî terim anlamına ilişkin şiir örnekleri üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Ocak, divan şiiri, tekke, abdal, derviş, asker

“OCAK” COOKER IN OTTOMAN POETRY

Öz

Literature is mirror of life. Poets and writers are carrying directly or indirectly the elements of the culture in which they live poetry. Traces of this culture are the elements of poetry. The fireplace, one of the items of the Turkish culture is reflected in poetry. The fireplace -as a concept- has a special place in Turkish culture. Apart from its meaning as a fireplace at home, it stands for other meanings such as military center, dad’s home and shrine as well. As the time passes, it has also started to be used for shrine, dergah, place of sacrifice. Besides, fireplace has various meanings especially in Alawi-Bektashi belief. Here in this belief, it stands for grandfather, mentor, patron saint who fulfill their religious services. In this article, the use of ‘’fireplace’’ in Classical Turkish Literature -also known as Divan poetry- is investigated. After touching upon the general meaning of this word briefly, it focuses on its equivalent in AlawiBektashi literature and its related military meaning

Anahtar Kelimeler

Ocak (Cooker), Ottoman poetry, dergah, dervish, soldier

Kaynakça

• Akdağ, Mustafa (1995): Türkiye’nin İktisadî ve İçtimaî Tarihi 1, (1243-1453), Cem Yayınevi, İstanbul
• Akdağ, Mustafa (1995a): Türkiye’nin İktisadî ve İçtimaî Tarihi 2, (1453-1559), Cem Yayı- nevi, İstanbul
• Âlî (2006): Gelibolulu Mustafa Âlî Divan, Haz. İsmail Hakkı Aksoyak, Harvard Üniversitesi, Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü.
• Âşık (1988): Âşık Çelebi Divanı, Haz. Filiz Kılıç (Hançerlioğlu), Gazi Ü., SBE, Yüksek Lisans Tezi, Ankara (Kültür ve Turizm Bakanlığı e-kitap Yayını).
• Metni, Haz. Neslihan Koç-İlknur, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi.
• Nigârî (2011): Divan, Haz. Azmi Bilgin, Kültür ve Turizm Bakanlığı E-Kitap.
• Ögel, Bahattin (2002): Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar), 2. Cilt, TTK Yayınları, Ankara.
• Pakalın, Mehmet Zeki (1993): Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü II, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Sâbit (1991): Bosnalı Sâbit Divanı, Haz. Turgut Karacan, Cumhuriyet Ü. Yay., Önder Mat- baası, Sivas.
• Sâmî, Arpaemîni-zâde Mustafa (2004): Divan, Haz. Fatma Sabiha Kutlar, Ankara.
• Seyyid Nigârî (2003): Divan-ı Seyyid Nigârî, Haz. Azmi Bilgin, Kule İletişim Hizmetleri Ya- yını, İstanbul.
• Sun’î (2002): Gelibolulu Sun’î Divanı ve Tahlili, Haz. Halil İbrahim Yakar, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi.
• Şehrî (1999): 17. Yüzyıl Şairlerinden Şehrî (Malatyalı Ali Çelebi): Hayatı, Sanatı, Divanı’nın Tenkitli Metni ve Tahlili, Haz. Şener Demirel, Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi.
• Şemseddin Sâmî (1989), Kâmûs-ı Türkî, Çağrı Yayınları, İstanbul.
• Şeyhülislam Es’ad (2004): Şeyhülislâm Es’ad Divanı, Haz. Muhammed Nur Doğan, Metin Bankası Nüshası.
• Türk, Vahit (2009): “Ocak Sözü ve Ailesi”, Gazi Türkiyat, Güz, Sayı 5.
• Yaman, Ali (2011): “Alevilikte Ocak Kavramı: Anlam ve Tarihsel Arka Plan” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, Sayı 60.
• Ziyâî (2002): Hasan Ziyâî Hayatı Eserleri Sanatı ve Divanı (İnceleme-Metin), Haz. Müberra Gürgendereli, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.