OCAKLARA VE “BUYRUK” KİTAPLARINA GÖRE ÇEŞİTLİ ALEVİ GELENEKLERİ

Yıl 2012, Sayı: 63, 385 - 410, 15.01.2013

Fuat Bozkurt

Öz

Anadolu Aleviliği, kişiyi doğumu ile bağrına basıp kimlik kişilik kazandırır. Yasakçı değil düzenleyici; baskıcı değil denetleyici töreler dizgesi içinde törenlere katar. Yaşamı kucaklama, doğumla başlayan dinsel törenler bireyi kuşatır. Aleviliğin bu yapısı son yıllarda iyice aydınlanan Tahtacı gelenekleri ile ortaya çıkmıştır. Ege’nin ormanlık alanlarında dış dünya ile pek bağlantısı olmayan bu topluluklar Aleviliğin özgün yapısını iyi koruyan kesimi oluşturur. Bize yeni ufuklar açan Tahtacı gelenekleri özgün yapı üzerine düşünmemizi sağlar. Bu yazımızda eskicil arkaik özelliklerden yola çıkarak Aleviliği güncelleştirmek istiyoruz. Hırıstiyanlıkta olduğu gibi, Alevilik de bireyi doğumla biçimde kavrar. İnançlar dizgesi, toplumun dışında değil, yaşantısındadır. Yaşamın kopmaz bir parçasıdır. Bu nedenle, kimi çevreler Aleviliği bir yaşam biçimi olarak değerlendirilir. Ama yaşam biçimi gelenekler, Aleviliğin çok uçlu yıldızın yalnız bir ucunu oluşturur. Tahtacı gelenekleri şimdiye değin çeşitli kitaplarda verilmiştir. Bu geleneklerin dinsel bir inanç işlevinde açıktır. Bu bakımdan sıkı bir gizlilik içinde yapılır. Yine de Tahtacılar arasından çıkan kimi araştırmacılar bu yasak duvarını delmeyi başarmışlardır. A. Yılmaz, Yusuf Ziya Yörükhan anılmaya değer araştırmacılardır. Son yıllarda ise Rıza Yetişen değerli derlemeleri ile bu alana hizmette bulunmuştur. Biz, bu ve benzeri yayınlar yanında doğrudan kendi alan derlemelerimize dayanarak değerlendirmek istiyoruz. 1989 yazında uzun bir tarama gezisinde ile Tahtacılar arasında bulunduk. Bunların sonucunda önemli veriler elde ettik. Araya giren başka çalışmalar yüzünden bu gereçleri değerlendirmeye zaman bulamadık. Şimdi, tüm bu verileri, İmam Cafer Buyruğu adı ile bilinen Buyruk’taki belgelerle karşılaştırmak, değerlendirmek istiyoruz

Anahtar Kelimeler

Musahip, aşina, peşine, oğlan ikrarı, kız ikrarı alma, ev ondalama, ocak kazdırma erkandan geçme, tarik, ölmeden önce ölmek, on iki hizmet

VARIOUS ALEWI TRADITIONS ACCORDING TO OCAKS AND COMMANDMENT BOOKS

Öz

Anatolian Alewism hugs the individual since birth and gives him/her identity. Religious activities also surround the individual. This strudcture of Alewism came out with the traditions of the Tahtacıs who do not contact with the world outside frequently and protect the original structure of Alewism. This paper presents current knowledge about Alewism. Some regard Alewism as a lifestyle but the traditions of this lifestyie are only one part of Alewism. The traditions of the Tahtacıs have been studies in various book so far and A. Yılmaz and Yusuf Ziya Yörükhan are worth mentioning. Recently, Rıza Yetişen contributed to the field with his compilations. The reseracher contacted with the Tahtacıs in the summer of 1989, got important data and compared the data with the documents in Commandment Book known as Imam Cafer Commandment.

Anahtar Kelimeler

Musahip (religious brother), aşina (acquainted with religion), peşine (follower), Oğlan İkrarı Alma (coming of age of a young boy), Kız İkrarı Alma (coming of age of a young girl) , Ev Ondalama (Sharing a House), Ocak Kazdırma (house warming party), Erkandan Geçme (to go under the holy tree), Tarik (Tariqa ), Ölmeden Önce Ölmek (Dying Before Death), On İki Hizmet (Twelfe Duties)