HACI BEKTAŞ VELÎ’ MÂKÂLÂT’INDA AKIL-İMAN İLİŞKİSİNİN DİN FELSEFESİ AÇISINDAN TAHLİLİ

Yıl 2013, Sayı: 66, 43 - 58, 09.07.2013

Mehmet Ulukütük

Öz

İnsanoğlunun en temel özelliklerinden biri de akıllı bir varlık oluşudur. İnsan, sahip olduğubu niteliği ile diğer varlıklar arasında öne çıkarak Allah’ın vahyine muhatap olma şerefinemazhar olmuştur. Bu çalışmada öncelikle İslam düşüncesi geleneği ve din felsefesi disiplinibağlamında akıl-iman arasındaki ilişkileri göz önüne sermek amaçlanmıştır. Ardından akılimanarasında sağlıklı bir denge kurmanın inanan insanın iç bütünlüğü ve huzuru açısındanönemine vurgu yapılmıştır. Bu bağlamda Hacı Bektaş Velî’nin akıl-iman ilişkisindekidüşünceleri hem İslam düşüncesi geleneği hem de din elsefe disiplini bağlamında üzerindeyeniden düşünmeyi gerektirmektedir. Zira onun iman-akıl ilişkisi hakkında ortaya koyduğu“Ârifler katında iman akıl üzerinedir.” önermesi analitik açıdan incelendiğinde hem iman,akıl kavramlarının anlaşılmasında hem de ârif kavramının anlaşılmasında önemli katkılarıolacağı muhakkaktır. Hacı Bektaş’a göre, ne akıl kalp ile çatışır ne de insanın inandıklarıylaaklı arasında bir çatışma söz konusu olabilir. Hacı Bektaş iman ile akıl arasında kendine özgübir harmoni meydana getirmiştir. Bu harmoni sayesinde kendisiyle barışık insanlar, inananlarortaya çıkacak ve giderek tüm toplum kendi içinde barışık olacaktır. Son olarak Hacı BektaşVelî’nin akıl-iman ilişkisindeki düşüncelerinin özgünlüğüne ve farklılığına vurgu yapılmış vebazı karşılaştırmalarda bulunulmuştur. Çünkü onun konuyla ilgili kendine özgü sentezi, dinîepistemoloji alanında yeni araştırma konuları ve tartışma alanları meydana getirecektir.

Anahtar Kelimeler

Akıl, iman, akıl-iman ilişkisi, İslam düşüncesi, din felsefesi, Hacı Bektaş Velî, Makâlât

ANALYSIS OF REASON-FAITH RELATIONSHIP IN TERMS OF PHILOSOPHY OF RELIGION IN THE HACI BEKTASH VELÎ’S MÂQÂLÂT

Öz

One of the most fundamental features of human beings is that he has wisdom. With this ability, coming into prominence among the other creatures, people have achieved the honor of having the revelation of the God. In this article, it is intended to display the relationships between reason-faith, primarily within the context of the tradition of Islamic thought and the philosophy of religion. Then, it is emphasized that having a healthy balance between reason and faith is important in terms of self-completion and inner peace. As a consequence, the thoughts of Haci Bektash Veli on reason-faith requires us to reconsider them with the context of Islamic thought and the discipline of the philosophy of religion. Because, when we look at his thesis with an analytical perspective “For wise, faith is built on reason”, which is made about the relationship between reason and faith, it is certain that it will have prominent contributions to understanding not only the concepts of faith, reason but also to the concept of wise. According to the Haci Bektash, neither heart conflicts with reason nor there is a disagrement between what people believe and reason. He was able to make a specific harmony between faith and reason. Thanks to this harmony, there will be self-comfortable believers and gradually the whole society will be self-comfortable within itself. Finally the originality and the distinction of Haci Bektash Veli’s thoughts on the relationships between reason-faith is emphasized and there are some comparisons. For example, his specific synthesis about the matter will bring about new discussion topics and areas within the religious epistemology field

Anahtar Kelimeler

Reason, faith, the relationship between reason and faith, Islamic thought, the philosophy of religion, Haji Bektash Velî, Maqālāt

Kaynakça

• ALTINTAŞ, R. (2003). İslam Düşüncesinde İşlevsel Akıl, İstanbul, Pınar Yayınları.
• ALTINTAŞ, R. (2005). “Mâtürîdî Kelam Sisteminde Akıl-Nakil İlişkisi”, Marife: Bilimsel Birikim, cilt: V, sayı: 3, s. 233-246.
• AY, M. (2011). “Kelam’da Akıl-İman İlişkisi: Temel Teolojik Yaklaşımlar”, Ankara Üniver- sitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt: LII, sayı: 1, s. 49-68
• AYDIN, M. S. (1986). “Allah’ın Varlığına İnanmanın Aklîliği”, İslâmî Araştırmalar, cilt: I, sayı: 2, s. 12-21.
• AYTAÇ, P. (2006). “Malumu Meçhul Olan İnsan”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araş- tırma Dergisi, 2006, sayı: 40, s. 177-197.
• BOZKURT, H. (2008). Hacı Bektaş-ı Velî’nin Din Tasavvuru, Yayımlanmamış Yüksek Li- sans Tezi, A. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• COŞAN, E. (1987). Hacı Bektaş Velî ve Makâlât, İstanbul, Seha Neşriyat.
• ÇETİN, İ. (2002). “İman ve İnkârın Rasyonel Değeri”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakülte- si Dergisi, cilt: XI, sayı: 1, s. 87-102.
• DERVİŞ RUHULLAH (1340). Bektaşî Nefesleri, İstanbul, Orhaniye Matbaası.
• EBÛ HANÎFE (1992). Fıkhu‘l-Ekber, İmam-ı Azam’ın Beş Eseri içinde, neşr. ve çev. Musta- fa Öz, İstanbul, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• EĞRİ, O. (2009). “Hacı Bektaş-ı Velî ve Bektaşilik Akıl, İlim ve İman İlişkisi”, Doğumunun 800. Yıldönümünde Hacı Bektaş Veli (Nevşehir, 17-18 Ağustos 2009), 2009, sayı: , s. 327-344.
• GÖLPINARLI, A. (1992). Alevi Bektaşî Nefesleri, İstanbul, İnkilâp Kitabevi.
• GÖLPINARLI, A. (trs). Vilâyetnâme (Menâkıb-ı Hünkâr Hacı Bektaş-ı Velî), İstanbul, İn- kilap Kitabevi.
• GÜLER, İ. (1999). Sabit Din Dinamik Şeriat, Ankara, Ankara Okulu Yayınları.
• GÜZEL, A. (2002). Hacı Bektaş Velî ve Makâlât, Ankara, Akçağ Yayınları.
• HACI BEKTAŞ VELÎ (1996). Makâlât, (E.Coşan), Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları.
• HACI BEKTAŞ VELÎ (2007a). Makâlât, (Hazırlayan, Ali Yılmaz, Mehmet Akkuş, Ali Öz- türk) Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• HACI BEKTAŞ VELÎ (2007b). Velâyetnâme, (Hamiye Duran) Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• HACI BEKTAŞ VELÎ (2011). Besmele Tefsiri, (Hazırlayan, Hamiye Duran) Ankara, Tür- kiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• IZUTSU, T. (2000). İslam Düşüncesinde İman Kavramı, İstanbul, Pınar Yayınları.
• KADI ABDÜLCEBBAR, (2011). “Allah’ı Bilme Yolunda Düşünmek, Akıl Sahiplerine Va- ciptir”, Çev. Murat Memiş, Din Felsefelerine Dair Okumalar içinde, Der. Recep Alpyağıl, İstanbul, İz Yayınları.
• ÖZCAN, H. (1992). Epistemolojik Açıdan İman, İstanbul, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• ÖZCAN, H. (1999). “Birbirine Zıt İki Epistemolojik Yaklaşım: “Temelcilik” ve “İmancılık”, Ankara, .Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. Cilt: XL, “Necati Öner Armağa- nı” Özel Sayısı.
• ÖZTÜRK, Y. N. (1992). Tarih Boyunca Bektaşilik, İstanbul, Yeni Boyut Yayınları.
• SAVAŞÇI, Ö. (2004). “Alevi-Bektaşi İnancının Temel Kavramları”, Alevilik, Hazırlayan- lar: İsmail Engin/Havva Engin, İstanbul, Kitap Yayınevi, s. 23-42.
• SAVAŞÇI, Ö. (2004). “Günümüzde Bektaşilik / Alevilik”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 2010, sayı: 55, s. 409-416.
• TAFTAZÂNÎ, Saduddin Mes’ud b. Ömer (trs). Şerhu‘l-Akâîdi‘n-Nesefiyye, neşr. Muham- med Adnan Derviş, yer yok.
• TILLICH, P. (2000). İmanın Dinamikleri, Çev. Fahrullah Terkan, Salih Özer, Ankara, An- kara Okulu Yayınları.
• USLU, F. (2004). Felsefi Açıdan İmanı Temellendirme, Ankara, Ankara OkuluYayınları.
• ÜLKEN, H. Z. (1958). Felsefeye Giriş-İkinci Kısım, Ankara, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.Üveysilikten Bektaşiliğe Kitâb-ı Cebbâr Kulu (1997). haz. Hasan Yüksel-Saim Savaş,Sivas.
• YARAN, C. S. (1997). “Dinî Epistemolojide Eleştirel Akılcılık ve Tahkikî İmancılık”, Ondo- kuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 9, s. 217-238.
• YEŞİLYURT, T. (2003a). “Alevi-Bektaşiliğin İnanç Boyutu”, İslâmiyât Dergisi, VI / 3, 9-12. Ankara.
• YEŞİLYURT, T. (2003b). “Alevi-Bektaşi Düşüncesinde İman”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 8, s. 17-25.