SANDIKLI’DA BEKTAŞİLİK, BEKTAŞİ TEKKE VE TÜRBELERİ

Yıl 2013, Sayı: 66, 129 - 146, 09.07.2013

Fahri Maden

Öz

Sandıklı, Bektaşiliğin yoğun olarak faaliyet gösterdiği bir yerleşim birimidir. XIII. yüzyıldanitibaren, Hacı Bektaş Veli ile birlikte, Anadolu’da faaliyet göstermeye başlayan Bektaşilik,Sandıklı’da pek çok tekke ve türbeye sahip olmuştur. Koluaçık Hacım Sultan tarafından kurulanKalenderi tekkesi XVI. yüzyılda Bektaşi tekkesine dönüşmüştür. Ayrıca Mürüvvet Baba,Koyun Baba, Şeyh Kavak Kavaf Dede, Kulacık Ali, Yalıncak Baba ve Menteş Baba tekkeve türbeleri Sandıklı’da faaliyet gösteren diğer Bektaşi merkezleridir. XX. yüzyılın başlarınakadar varlıklarını koruyan bu kurumların 1826 yılında Yeniçeri Ocağı’nın ilgası sırasındaBektaşiliğin de yasaklanması sebebiyle bir süre faaliyetleri sekteye uğramış, ancak bu tekkelerinehl-i sünnet çizgide olmaları yasağı en az zararla atlatmalarını sağlamıştır. BöyleceSandıklı’da Bektaşilik 1925 yılında tüm tekke ve türbelerin kapatılmasına kadar mevcudiyetinikorumuştur. Adı geçen tekke ve türbeler birer inanç merkezi olmanın ötesinde misafirleriçin konaklama ve barınak vazifesi görmüştür. Ayrıca bu kurumlar toplumsal açıdansosyal dayanışma, birlik ve beraberlik gibi işlevler ifa etmiştir. Bu çalışmada tarih boyuncaSandıklı’daki Bektaşi faaliyetleri ortaya konulmaya çalışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sandıklı, Hacı Bektaş Veli, Bektaşilik, Hacım Sultan

BEKTASHISM IN SANDIKLI, BEKTASHI LOGDES AND TOMBS

Öz

Sandıklı is a settlement in which Bektashism operates intensively. XIII. century onwards, together with Haci Bektas Veli, Bektashism has started to operate in Anatolia, has had many lodges and tombs in Sandıklı. Kalenderi lodge, founded by Koluacik Hacim Sultan, was turned into Bektashi lodge in the XVI. centruy. Also, Mürüvvet Baba, Koyun Baba, Sheikh Kavak Kavaf Dede, Kulacık Ali Baba, Yalıncak Baba and Mentes Baba lodges and tombs, are the other Bektashi centers of operating in Sandıklı. Until the beginning of the XXth century, protecting the assets of these institutions during the abolition of the Bektashi Janissary Corps in 1826 due to the prohibition of activities was disrupted for a while, but those lodges are in line with the least damage the ehl-i sunnet has to spend. Thus, Bektashism in Sandıklı kept its existence up to the closure of all religious lodges and tombs in 1925. Above-mentioned lodges and tombs, besides being religious centers for guests, served as accommodation and shelter. In addition, those lodges have been performing functions such as the social perspective, social solidarity, unity and togetherness. In this study, Bektashi activities will be introduced throughout the history in Sandıklı

Anahtar Kelimeler

Sandıklı, Haci Bektas Veli, Bektashism, Hacim Sultan

Kaynakça

• BOA, AE. SAMD.III, 127/12453.
• BOA, C.EV, 208/10370; C.EV, 254/12982; C.EV, 500/25279; C.EV, 504/25481; C.EV, 659/33202; C.EV, 52/2575.
• BOA, Evkaf Defteri, nr. 12348, vr. 5a, 5b, 6a; Evkaf Defteri, nr. 13512, vr. 3b, 4a, 4b; Evkaf Defteri, nr. 13890, vr. 3b, 4a; Evkaf Defteri, nr. 13902, vr. 2b, 3a; Evkaf Defteri, nr. 14527, vr. 2a-2b, 3a, 4a; Evkaf Defteri, nr. 16479, vr. 2a; Evkaf Defteri, nr. 17745, vr. 2b.
• BOA, EV. MH, 1119/48; EV.MH, 1079/76; EV.MH, 1080/6; EV.MH, 1115/69; EV.MH, 1141/86; EV.MH, 1288/65; EV.MH, 1645/15; EV.MH, 1742/29; EV.MH, 1946/70; EV.MH, 1573/8; EV.MH, 1904/34; EV.MH, 1797/12; EV.MH, 1885/39; EV.MH, 1542/21; EV.MH, 2530/4; EV.MH, 2582/75; EV.MH, 2168/14; EV.MH, 2421/62; EV.MH, 2461/2; EV.MH, 2321/18; EV.MH, 2251/28; EV.MH, 753/230; EV.MH, 753/95; EV.MH, 822/88; EV.MH, 2335/22; EV.MH, 1080/7; EV.MH, 1415/79; EV.MH, 1337/127; EV.MH, 2355/102; EV.MH, 2379/41; EV.MH, 1080/6; EV.MH, 1288/65; EV.MH, 1415/79; EV.MH, 900/30; EV.MH, 1044/31; EV.MH, 2335/23; EV.MH, 2251/30; 1507/26; 1119/48; 882/87.
• BOA, EV.MKT, 1516/49; EV.MKT, 1517/81; EV.MKT, 1517/87; EV.MKT, 1551/50; EV.MKT, 1610/59; EV.MKT, 1874/100; EV.MKT, 195/31; EV.MKT, 2120/90; EV.MKT, 2330/70; EV.MKT, 3452/11; EV.MKT, 599/73; EV.MKT, 777/119; EV.MKT, 777/12; EV.MKT, 861/6; EV.MKT, 871/1; EV.MKT, 3225/71; EV.MKT, 2330/176; EV.MKT, 2330/178; EV.MKT, 599/55; EV.MKT, 777/108.
• BOA, EV.MKT.CHT, 121/30; 121/38; 396/88; 724/57; 755/57.
• BOA, EV.THR, 55/44.
• BOA, MAD, 9732, s.97; MAD, 9771, s.62-63, 79, 87-88, 96-97; MAD, 9772, s.186-187, 267; MAD, 9774, s.127; MAD, 9776, s.25, 51; MAD, 8248, s.6, 12.
• BOA, MVL, 709/5; MVL, 747/29.
• VGMA, Defter nr. 196, s. 14; Defter nr. 3447, s. 27; Defter nr. 3491, s. 36, 117; Defter nr. 460, s. 374; Defter nr. 878, s. 570; Defter nr. 3695, vr. 165; VGMA, Defter nr. 3502, vr. 4, 70, 76, 88, 96, 106, 114, 128, 133, 156; Defter nr. 3117, vr. 19-20.
• VGMA, Hurufat Defteri, nr. 544, vr. 51; Hurufat Defteri, nr. 545, vr. 60-61; Hurufat Defteri, nr. 546, vr. 51; Hurufat Defteri, nr. 547, vr. 40; Hurufat Defteri, nr. 548, vr. 109; Hurufat Defteri, nr. 1118, vr. 106; Hurufat Defteri, nr. 1127, vr. 27; Hurufat Defteri, nr. 1129, vr. 58; Hurufat Defteri, nr. 1130, vr. 1-2; Hurufat Defteri, nr. 1140, vr. 189; Hurufat Defteri, nr. 1158, vr. 167; Hurufat Defteri, nr. 1081, vr. 76-78; Hurufat Defteri, nr. 1118, vr. 105- 106; Hurufat Defteri, nr. 1124, vr. 8; nr. 1127, vr. 25-27; nr. 1158, vr. 167.
• Karahisar-ı Sahip Şer’iye Sicili, nr. 568 (Hicrî 1260-1265), s.35.
• Hüdâvendigâr Vilayeti Salnâmesi, Hüdâvendigâr 1307.
• Salnâme-i Hüdâvendigâr, Hüdavendigâr 1302.
• AKSÜT, A. (2011). “Afyonkarahisar ve İki Alevi Köyü”. www.turkmensitesi.com/378.html. Erişim tarihi 15.09.2011. Aşıkpaşazâde Tarihi. (1332). Tarih-i Osmanî Encümeni Neşri. İstanbul.
• BARKAN, Ö. L. (2002). “Osmanlı İmparatorluğu’nda Kolonizatör Türk Dervişleri”. Türkler. IX: 133-153.
• Burhan Abdal (1914). Velâyetnâme-i Hacım Sultan (Das Vilâyetnâme des Hadschim Sultan). yay. Rudolf Tschudi. Berlin.
• Gelibolulu Mustafa Ali (1997). Kitâbü’t-Târih-i Künhü’l-Ahbar. I. haz. Ahmet Uğur vd. Kayseri.
• GÜNDÜZ, T. (2010). “Hacı Bektaş Velî’nin Yol Arkadaşı Kolu Açık Hacım Sultan ve Velayetnâmesi”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. 55: 71-95.
• HALAÇOĞLU, Y. (1997). XVIII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun İskân Siyaseti ve Aşiretlerin Yerleştirilmesi. Ankara.
• Hünkâr Hacı Bektaş Veli Velâyetnâmesi (2010). haz. Hamiye Duran-Dursun Gümüşoğlu. Ankara.
• KARAKUŞ, A. O. (2011). Sandıklı Türbeleri ve Türbelerle İlgili Halk İnançları. I. Sandıklı.
• KÖPRÜLÜ, M. F. (1997). “Bektaş, Hacı Bektaş Veli”. İslam Ansiklopedisi. II: 461- 464.
• KÜPELİ, Özer (2010). “XVI. Yüzyılda Sandıklı Kasabası”. Tarih İncelemeleri Dergisi. XV (2): 503-526.
• NOYAN, B. (2002). Bütün Yönleriyle Bektâşîlik ve Alevîlik. V. Ankara.
• OCAK, A. Y. (1992a). “Balım Sultan”. DİA. V: 17-18.
• OCAK, A. Y. (1992b). “Bektaşilik”. DİA. V: 373-375.
• OCAK, A. Y. (1996). “Hacı Bektaş Veli”. DİA. XIV: 455-458.
• OCAK, A. Y. (2002). Sarı Saltık: Popüler İslam’ın Balkanlar’daki Destanı̂Öncüsü (XIII. yüzyıl). Ankara.
• ÖZER, M., HÜSREVOĞLU, H. ve ÖZSEKİ, A. (2010). Belgelerle Sandıklı ve Yunus Emre. İstanbul.
• ŞAHİN, H. (2002). “Koyun Baba”. DİA. XXVI: 229-230.
• ŞAHİN, N. (1998). 568 Numaralı Karahisâr-ı Sahib Şer‘iyye Siciline Göre Afyon (H. 1260/1265 M. 1844/1849). Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.