HACI BEKTAŞ VELÎ’NİN MOĞOL TAHAKKÜMÜNE BAKIŞI

Yıl 2013, Sayı: 66, 147 - 168, 09.07.2013

Mustafa Akkuş

Öz

Hacı Bektaş Velî, yaşadığı XIII. asırdan daha ziyade XIV. yüzyıldan itibaren Osmanlıimparatorluğu döneminde sosyal, siyasi ve askeri bakımdan etkinliği artan Bektaşi düşünceve öğretisinin piridir. Hacı Bektaş, Moğolların Anadolu’yu işgal ettiği ve Anadolu’nunbir asra yakın İlhanlı hâkimiyeti altında kaldığı bir dönemde yaşamıştır. Bu çalışmamızdaHacı Bektaş’ın Moğol istilasına bakışı, İlhanlı hâkimiyeti dönemindeki tutumu ve İlhanlıdinî politikası içerisindeki konumu ortaya konulmuştur. Hacı Bektaş’ın yaşadığı dönemdekitarihi kaynaklar bir nevi onu yok sayarcasına ondan bahsetmemektedir. Hacı Bektaşhakkında daha çok menakıpname türü eserler ile sonraki dönem tarihi kaynaklardan bilgileredinmekteyiz. Bu sebeple dönemin kaynakları titiz bir tetkikten geçirilerek onun Moğoltahakkümüne bakışını göstermek için konuyu bütün yönleriyle ele almaya çalıştık. ÖncelikleHacı Bektaş’ın içinde bulunduğu çevre, ilmi muhit, görüştüğü ulema ve ümera hakkındakibilgileri, onların Moğollarla ilişkileri değerlendirerek Hacı Bektaş’ın tutumunu ortaya koymayagayret ettik. Hacı Bektaş’ın tutumunu tespit etmenin yöntemlerinden biri de Moğolyanlısı veya İlhanlılara itaati benimseyen gruplarla diyalogudur. Bu kapsamda, Kalenderigruplar ve işgale tepkisiz kalan Mevlevilerle ilişkilerine değinilerek Hacı Bektaş’ın tavrı ortayakonulmuştur. Ayrıca bu tutumu belirlemede önemli etkenlerden bir diğeri de HacıBektaş’ın müritleri ve bu dönem halifeleri ile Bektaşi dervişlerinin Moğollara bakış açılarıdır.Çalışmamızda Hacı Bektaş’ın Moğollara bakışını ortaya koyarken bu üç açıyı değerlendirerekonun Moğol muhalifi kesimler içerisinde yer aldığı kanaatine ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hacı Bektaş, Moğol, İlhanlı, Bektaşilik

ATTITUDE OF HACI BEKTASH VELI TOWARDS MONGOLIAN OCCUPATION

Öz

Haci Bektash Veli is the founder of Bektash order which had an increasing social, political, and militarily influence during The Ottoman Empire from the 14th century. Haci Bektash Veli lived during the 13th century during which Anatolia was occupied by Mongols and was ruled by the Ilkhanids for nearly a century. The present study is about the attitude of Haci Bektash Veli towards the Mongolian occupation and during the Ilkhanid supermacy and his position within the Ilkhanid policies regarding religion. Historical documents during his period do not mention him. Information about Haci Bektash Veli can be mostly obtained from the historical documents of the later period and through a literary genre labelled menakıpname. Hence, we tried to determine his attitude towards Mongolian invasion from various perspectives through careful analyis of the historical documents of the era. Thus we tried to determine the attitudes of the social milieu he was living in and his attitudes towards the Mongolian invasion. One of the methods to determine the attitiude of Haci Bektash Veli towards the Mongolian invasion is to analyze his dialogues with the groups favoring Mongol invasion and preferring obedience to Ilkhanids. Within this context, the attitude of Haci Bektash Veli is determined by referring to his relations with Kalenderi groups and Mawlavis who remained indifferent to the invasion. Another important factor in determining this attitude is the attitude of his followers and representatives towards the Mongolian invasion. Evaluating these three perspectives in the present study; we came to the conclusion that he was among the groups opposing to the Mongolian invasion

Anahtar Kelimeler

Haci Bektash Veli, Mongolians, Ilkhanids, Bektashiyya

Kaynakça

• AKKUŞ, M. (2011). İlhanlıların Anadolu’daki Dinî Siyaseti. Yayınlanmamış Doktora Tezi Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• AKSARAYİ, K. M. (2000). Musameratü’l Ahbar. çev: Mürsel Öztürk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• AŞIKPAŞAZADE. (1970). Aşıkpaşaoğlu Tarihi. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• BAYRAM, M. (1991). Ahi Evren ve Ahi Teşkilatının Kuruluşu. Konya: Damla Matbaası.
• ------------, (2003). Anadolu Selçuklular Hakkında Araştırmalar. Konya: Kömen Yayınları.
• ------------, (2005). Sosyal ve Siyasi Boyutlarıyla Ahi Evren-Mevlânâ Mücadelesi, Konya: Nüve Kültür Merkezi Yayınları.
• BELDİCEANU–STEİNHERR, I. (2010). “Osmanlı Tapu-Tahrir Defterleri Işığında Bekta- şiler (XV.- XVI. Yüzyıllar)”, çev: İzzet Çıvgın, Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, 3(2): 130–187.
• CÜVEYNÎ, A. A. (1998). Tarih-i Cihanguşa, trc: Mürsel Öztürk, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• DÂYE, N. (1336). Mirsadü’l-İbad, nşr: M. Emin Riyahi, Tahran.
• DOĞAN, Esra. (2010). “Hacı Bektaş Velî’nin Velâyetnâmesine Göre Horasan’dan Rum’a İzlediği Yol”, Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi S:4, 58–82.
• EBU’L FEREC, G. (1999). Abul Farac Tarihi, çev: Ö R. Doğrul, Ankara: Türk Tarih Kuru- mu Yayınları.
• EBU’L HAYR RUMİ, (1988). Saltuk-name. nşr. Şükrü Akalın. I, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• EFLÂKÎ, A. (1989a) Menakibü’l-Arifin, I. çev: Tahsin Yazıcı, İstanbul: Milli Eğitim Bakan- lığı Yayınları.
• EFLÂKÎ, A. (1989b) Menakibü’l-Arifin, II. çev: Tahsin Yazıcı, İstanbul: Milli Eğitim Bakan- lığı Yayınları.
• ELVAN ÇELEBİ. (1995). Menakıbu’l-Kutsiyye fi Menasıbu’l-Ünsiyye. haz: İ. E. Erünsal, A.Y.Ocak. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• El-VASITÎ, T. A. E. (1305). Tiryakü’l-Muhibbîn fî Tabakat-i Hırkat-i’l Meşayih’il-Arifîn. el- Matbaat’ül-Behiyye el-Mısriyye.
• ERGİN, O. N. (1958). “Sadrü’d-din al Konevî ve Eserleri” Şarkiyat Mecmuası, II: 63-90.
• FIĞLALI, E. R. (1996). Türkiye’de Alevîlik Bektâşîlik. İstanbul: Selçuk Yayınları
• FİRDEVSİ RUMİ, (1958). Menâkıb-ı Hünkâr Hacı Bektaş-ı Velî (Velâyet-nâme), haz: Abdülbâki Gölpınarlı. İstanbul: İnkılâp Kitapevi.
• FİRDEVSİ RUMİ, (2007). Velâyet-nâme, haz: Hamiye Duran. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• GÖLPINARLI, A. (1963). Mevlevi Âdâb ve Erkânı. İstanbul: İnkılap ve Aka Kitabevleri.
• ------------, (1999). Mevlânâ Celâleddin Hayatı, Eserleri, Felsefesi. İstanbul: İnkılâp Kitape- vi.
• GROUSSET, R.(2006). Bozkır, İmparatorluğu. trç: M. Reşat Uzman. İstanbul: Ötüken Ya- yınları.
• HACI BEKTAŞ VELİ, (1990). Makalat. yay: Esat Coşan. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayın- ları.
• ------------, “Risale-i Tatavvu”, Rubaiyât. Konya Mevlana Müzesi Kütüphanesi. Nr. 2599.
• tapsaray Yayın Kolu Neşriyatı.
• TAŞĞIN, A. (2009). “Hacı Bektaş’ın Rum’a Gelişi: Seyahati ve Rum Erenleriyle Karşılaşma- sı”, Doğumunun 800. Yılında Hacı Bektaş Velî Sempozyumu (Yayına Hazırlayan: Filiz Kılıç, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları. 1-9. 17-18 Ağustos, Nevşehir.
• TAŞKÖPRÜZÂDE, İsamüddin Ebu’l-Hayr Ahmed Efendi. (1985). eş-Şakâiku’n- Nu`maniyye fî Ulemâi’d-Devleti’l-Osmâniyye. Nşr: Ahmet Suphi Furat. İstanbul: İstan- bul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• TURAN, O. (1999). Selçuklular Zamanında Türkiye. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• ------------, (2010). “Selçuk Türkiye’si Din Tarihine Dair Bir Kaynak Fustadül’l Adale Fi Kavaidi’s Saltanata” Köprülü Armağanı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. 531-564.
• VRYONIS, S. (1986). The Decline of Medieval Hellenism in Asia Minor and the Proce of Islamization from the Eleventh through the Fitteenth Century. Berkeley, Los Angeles, London: University of California Pres.
• YUNUS EMRE, (1991). Divan. haz: Mustafa Tatçı, Ankara: Akçağ Yayınları.