ŞAH İSMAİL HATÂYÎ’NİN ŞİİRLERİNDE KULLANDIĞI VEZİN MESELESİ

Yıl 2013, Sayı: 66, 169 - 188, 09.07.2013

Mehmet Fatih Köksal

Öz

Şah İsmail-i Safevi, devlet ve siyaset adamı olmasının yanı sıra Hatâ’î Anadolu’daki yaygın imlâ ve söyleyişiyle Hatâyî mahlasıyla bir dîvân oluşturacak kadar şiirler yazmış güçlü bir şairdir. O, Anadolu Türk toplumu üzerinde, sadece siyasi ve tasavvufi yönüyle değil yazdığı Türkçe şiirlerle de asırlar sürecek bir tesirin sahibi olmuştur. Anadolu’da, özellikle de AleviBektaşi zümresi içinde çok sevilen Şah İsmail-i Safevi’nin hatırası şiirlerle yaşatılmaya çalışılmış, mecliste, erkânda onun şiirleri okunmuş, ve o şiirler mecmualarda ve cönklere yüzyıllardan beri yazılagelmiştir. Şiir mecmuaları ve cönklerde şiirlerine çok rastlanması da onun Türkiye’de ne kadar çok sevildiğinin açık bir göstergesidir. Türkiye’den çok dış ülkelerde nüshaları bulunan Hatâyî Dîvânı üzerine bugüne değin kimi bilimsel, kimi popüler pek çok yayın yapılmıştır. Bu yazıda bu dîvânlar üzerine yapılan neşriyattan kısaca bahsedildikten sonra öteden beri edebî çevrelerde tartışma konusu olan Hatâyî’nin şiirlerini hangi vezinle yazdığı konusu ele alınacaktır. Bu çerçevede, kendisi gibi XVI. yüzyıl şairlerinden olan Hitâbî ile yazım benzerliği dolayısıyla karıştırılan şiirleri meselesi de irdelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Şah İsmail, Hatâyî Dîvânı, şiir mecmuaları, cönkler, vezin

THE PROBLEM OF METER IN SHAH ISMAIL HATÂYÎ’S POEMS

Öz

Creating a diwan under Hatâî penname, Shah İsmail-i Safavid common usage in Anatolia, Hatâyî , is a powerful poet as much as man of government and politics. He has gained a longlasting impact on Anatolian Turkish society, not only with his mystical and political aspect but also with his Turkish peoms. The memoir of Shah İsmail-i Safavid who was much loved is perpetuated with his poems among Alawi-Bektashi circles. His poems were chanted in assemblies and quotated in cönks, majmuas poetry collection for centuries. Coming accross his poems frequently in poetry collections and conks shows how much he is loved in Anatolia. The number of copies of his Diwan on abroad is much more than the ones in Turkey. There are numerous scientific and popular publications on them. In this study, after dicussing these publications on Shah İsmail-i Safavid’s diwan, types of meters that have been subject of debates for a long time in literary circles will be discussed. Besides, the matter that his poems are confused with the XVIth century poet Hitâbî because of their similarities in orthography will also be discussed here

Anahtar Kelimeler

Shah İsmail, Hatâyî’s Diwan, poetry collections, conks, meter

Kaynakça

• ALBAYRAK, N. (2002). “Kul Himmet”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 26, s. 352.
• ANILl, A. Y. (2010). “Şah İsmâil - Edebiyat”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 38, s. 256.
• BİRDOĞAN, N. (1991). Alevilerin Büyük Hükümdarı Şah İsmail Hatai, Can Yayınları, İs- tanbul.
• DİHÎM, M. (1397). Tezkiretü’ş-Şuarâ-yı Azerbaycan Târîh-i Zindegî vo Âsâr ,Tebrîz Sahhâfîlikleri, Tebriz.
• Dîvân OE, Hatâyî Dîvânı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı Osman Ergin Yazmaları Nu: 226/2.
• EKİNCİ, M. (2004). “Şah İsmail’in Mahlası ‘Hataî’ Kelimesinin Etimolojisi”, Harran Üni- versitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl: 10, S. 13, s. 159-170.
• ERGUN, S. (1944). Bektaşi Şairleri ve Nefesleri, Maarif Kitaphanesi, İstanbul.
• ERGUN, S. (1956). Hatayî Dîvânı: Şah İsmail-i Safevi Hayatı ve Nefesleri, 2. Baskı, Maarif Kitaphanesi, İstanbul.
• GANDJEİ, T. (1959). Il Canzoniere di Şâh İsmâ’îl Hatâ’î, İstituto Universitario Oriantale, Napoli.
• GÖKYAY, O. Ş. (1993). “Cönk”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 8, s. 73-75.
• GÖLPINARLI, A. (1953). Kaygusuz Abdal Hatayi Kul Himmet, Varlık Yayınları, İstanbul.
• GÖLPINARLI, A. (1963). Alevi – Bektâşî Nefesleri, Remzi Kitabevi, İstanbul.
• İSMAİLZADE, M. R. (2001). Hatâ’î Şâh İsmâ’îl Safevi Hetai (Külliyât (Dîvân, Nasîhetnâme, Dehnâme, Koşmalar), Alhoda Neşriyat, Tahran.
• İSMAİLZADE, M. R. (2004). Şah İsmail Sefevi (Hetai) Küllüyatı (Qezeller, Qasideler, Ne- sihetname, Dehname, Qoşmalar), Alhoda Neşriyat, Bakü.
• KOZ, M. S. (2004). “Belli Mahlaslar Üzerinden Şiir Söyleme Geleneği ve Türkiye’de Yazı- lan Alevi-Bektaşi Cönk ve Mecmualarındaki Hatâî Mahlaslı Şiirler”, I. Uluslararası Şah İsmail Hatâyî Sempozyum Bildirileri, 9-10-11 Ekim 2003, Haz. Gülağ Öz, ATO Yayını, Ankara, s. 184-217.
• KÖKSAL, M. F. (2001). Edirneli Nazmî Mecma’u’n-nezâ’ir (İnceleme – Tenkitli Metin), Doktora Tezi, 3 Cilt, Hacettepe Üniversitesi SBE, Ankara.
• KÖKSAL, M. F. (2012). “Hatâyî’nin Yayımlanmış Divanlarında Bulunmayan Şiirleri”, Ulus- lararası Alevilik Araştırmaları Dergisi, S. 3, s. 36-84.
• MEMMEDOV, A. A. (1966). Şah İsmail – Eserleri, (Redaktör: Hamid Araslı), 2 Cilt, SSR Azerbaycan Elmler Akademiyası Neşriyatı, Bakü.
• NECEF, E. N.– BABEK, C. (2006). Şah İsmail Hatâ’î Külliyatı, Kaknüs Yayınları, İstanbul.
• ÖZEN, K. (2006). “Kul Himmet”, Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi, AKM Yayını, C. 6, s. 106.
• Pervâne Bey yz., Mecmua, Topkapı Sarayı Kütüphanesi, Bağdat Nu. 406.
• TEMİZKAN, M. (2001). Hatâyî’nin Şiir Dünyası, Doktora Tezi, Ege Üniversitesi SBE, İz- mir.
• TUMAN, M. N. (2001). Tuhfe-i Nâilî (Divân Şairlerinin Muhtasar Biyografileri), C.1, Ha- zırlayanlar: Cemal Kurnaz – Mustafa Tatçı, Bizim Büro yayınları, Ankara.
• UÇMAN, A. (1982). Rıza Tevfik’in Tekke ve Halk Edebiyatı İle İlgili Makaleleri, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• YAZICI, T. (1997). “Şâh İsmâîl”, İslam Ansiklopedisi, C. 11, MEB Yayınları, Eskişehir, s. 275-279.