SÖZLÜ TARİH VE KÜLTÜR AÇISINDAN İMAM RIZA OCAĞI

Yıl 2013, Sayı: 66, 257 - 278, 09.07.2013

Cem Erdem

Öz

Anadolu Aleviliği ocak teşkilatlanması ile yapısal olarak mevcudiyet kazanan bir örgütlenme özelliği göstermektedir. Ayrıca ocaklar, kendi arasında hiyerarşik bir yapı ile birbirini kontrol mekanizması içinde tutan birlikteliklerdir. Bu örgütlenmenin sosyal ve inançsal yapılanmasında en önemli kurumlardan biri ise dedelik kurumudur. Anadolu’nun pek çok bölgesinde temsilcileri bulunan İmam Rıza Ocağı, Alevi-Bektaşi inancı içersinde yer alan önemli ocaklardan biridir. İmam Rıza Ocağı dedeleri Anadolu’da Tunceli, Elazığ, Malatya, Kahramanmaraş, Erzincan, Erzurum, Sivas, Yozgat, Amasya, Tokat, Çorum illerinde inançsal pratiklerini halen devam ettirmektedirler. Bu çalışmada Çorum ili Mecitözü ilçesi Gökçepınar Köyü İmam Rıza Ocağı dedelerinden Hüseyin Solmaz Dede ile yapılan görüşmeye yer verilmiştir. Çorum ve Amasya illerinde İmam Rıza Ocağı’nın inançsaldüşünsel yapısı ile Alevi-Bektaşi inancının temel kavramlarına değinilecek bu çalışmada İmam Rıza Ocağının düşünsel yapısı ile inanç uygulamaları tespit edilmeye; inançsal yapının geleneksel yaşam üzerindeki etkileri irdelenmeye ve ocak büyüklerinin inanç uygulamalarını algılayış şekli aktarılmaya çalışılmıştır. Çalışmada İmam Rıza Ocağı inanç uygulamalarının yöresel olarak çeşitli değişiklikler gösterdiği tespit edilmiştir. Özellikle Doğu- Batı Anadolu istikametinde Bektaşilik tesirlerinin etkisiyle inançsal pratiklerde çeşitli farklılaşmaların olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Alevilik, İmam Rıza Ocağı, tarih ve kültür, Amasya-Çorum, inanç, gelenek

IMAM RIZA OCAQ IN TERMS OF ORAL HISTORY AND CULTURE

Öz

Anatolian Alevisim has an organizational structure which allows us to describe it as an independent organisation. In addition, Alevi societies possess a hierarchical structure which enables them to keep every affiliated community under control. One of the most important institutions of this organisation, in terms of construction of social and religious life, is the institution of “dede” – religious leader. Imam Rıza Ocaq Imam Rıza’s Society has affiliated communities in many regions of Anatolia and is one of the most important organisations of Alevi-Bektashi believers. Senior dervishes of Imam Rıza Ocaq continue to practise their faith in Anatolia, especially in provinces such as Tunceli, Elazığ, Malatya, Kahramanmaraş, Erzincan, Erzurum, Sivas, Yozgat, Amasya, Tokat and Çorum. This paper contains an interview with a senior dervish from Imam Rıza Ocaq, Hüseyin Solmaz, who lives in the village of Gökçepınar in the district of Mecitözü in the province of Çorum. This article describes religious and philosophical structure of Imam Rıza Ocaq in Çorum and Amasya provinces and the basic concepts of Alevi-Bektashi faith. Moreover, it aims to identify a philosophical structure and religious practices of Imam Rıza Ocaq, to examine the influence of its religious structure on traditional life and depict how the elders of this society perceive their religious practices. It has been determined that religious practices of Imam Rıza Ocaq display various regional changes. The differences in religious practices caused by the influence of Bektashism are most profound between the Eastern and the Western Anatolia

Anahtar Kelimeler

Alevism, İmam Rıza Association, history and culture Amasya-Çorum, faith, tradition

Kaynakça

• ARTUN, E. (2005), “Adana İnanç Merkezleri ve Bunlara Bağlı Kültür Değerleri”, Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları, Adana.
• ALTINTAŞ, R. (2006) “Alevi Geleneğinde Dinî Otorite “Dede Profili”, Dinî Otorite Sem- pozyumu, K.T.Ü. Rize İlahiyat Fakültesi, Ensar Neşriyat, İstanbul.
• DEDEKARGINOĞLU, H. (2011). Alevilikteki Tanım ve Terimler. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, sayı 60, s. 379.
• Derleme Sözlüğü, 12. Cilt. s. 4733.
• DOĞANBAŞ, M. (2001). Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. Sayı: 17 s.105.
• DÖNMEZ, M. (2010). Alevi Cem Ritüelinde Canlandırılan Kırklar Söylencesinin Şiir Mü- zik Dans’ İle İlişkisi Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, The Journal Of Internatio- nal Social Research, Volume: 3 Issue: 14, s. 191-194.
• EĞRİ, O. (2003). Alevi-Bektaşî Kaynaklarının Neşri Problemi. Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. sayı: 28. s.121-151.
• ERDEM, C. ve DEMİR, T.(2010). Bektaşilik Öğretisinde Terim ve Kavramlar. Türk Kültü- rü Ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. Sayı 55 s. 467.
• ERÖZ, M. (1992). Eski Türk Dinî ve Alevîlik Bektaşilik. İstanbul: Türk Dünya Araştırmaları Vakfı.
• GÜNAY, Ü. (1998). Din Sosyolojisi. İnsan Yayınları, İstanbul.
• GÜNŞEN, A.(2007). Gizli Dil Açısından Alevîlik-Bektaşîlik Erkân ve Deyimlerine Bir Bakış. Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları Volume 2/2 Spring.
• GÖKALP, H.(2005). Ahi Evran-ı Veli ‘nin Menkıbevi Kişiliği. Ahilik Araştırma Dergisi. Cilt 1, Sayı 2, s. 23-37.
• GÖLPINARLI, A. (1993). “Kızıl-baş” md., İslam Ansiklopedisi, Cilt: VI, İstanbul, Milli Eği- tim Basımevi, s.789-795.
• KENANOĞLU, A. vd. (2003). Hubyar Sultan Ocağı ve Beydili Sıraç Türkmenleri, İstanbul, Hubyar Sultan Kültür ve Tanıtma Derneği Yayınları.
• KORKMAZ, E. (2005). Alevilik Bektaşilik Terimleri Sözlüğü, Anahtar Kitaplar Yayınevi, İstanbul.
• ONAY, A. (2004), “Dindarlık etkileşimi ve Değişim”, Dem Yayınları, İstanbul.
• ÖZBİLGİN, Z. (2011). Alevilikte Düşkünlük. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi. Sayı 60. s. 411.
• ÖZTÜRK, Y. N. ( 2010). Kur’an-ı Kerim ve Türkçe Meali. İstanbul.
• PALA, İ. (2004). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Kapı Yayınları, İstanbul.
• SALTIK, V. (2009). Tunceli’de Alevi Ocakları. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi. Sayı 52, s. 173.
• TAŞ, K. (2006). “Dindarlığın Kriterleri Üzerine Tipolojik Bir Araştırma (Dindarlığın Sosyo- Psikolojisi)”, Karahan Kitabevi, Adana.
• YAPICI, A. (2007). “Ruh Sağlığı ve Din: Psiko-Sosyal Uyum ve Dindarlık”, Karahan Yayın- ları, Adana.
• YAMAN, A. (1998). Alevilikte Dedeler ve Ocaklar. İstanbul, Ufuk Matbaası. Kaynak Kişiler
• KK1: Halil BENLİ -1944 Doğumlu-İlkokul mezunu-Çiftçi- ili Göynücek ilçesi-Kertme köyü.
• KK2: Balım GÜLEÇ -1933 Doğumlu- -Çiftçi- Amasya ili Göynücek ilçesi-Kertme köyü.
• KK3: Halil ÇELİK -1943 Doğumlu –İlkokul mezunu- Çiftçi- ili Göynücek ilçesi-Kertme köyü.
• KK4: Celal BERK-1946- Çiftçi- Tunceli ili Pertek ilçesi Koçpınar köyü (İmam Rıza Ocağı Dedesi).