KAZDAĞI TAHTACI TÜRKMEN KOZMOLOJİSİNDE “HAKKA YÜRÜMEK”

Yıl 2014, Sayı: 71, 55 - 82, 30.09.2014

Şeref Uluocak

Öz

Bu çalışma kapsamında Çanakkale yöresi Kazdağı Tahtacı Türkmen kimliği açısından “hakka yürümek” kavramsallaştırması çerçevesinde önem taşıyan “ölüm” olgusuna ilişkin sosyo-kültürel pratikler ve ritüeller takımının sosyolojik açıdan betimleyici ve yorumsamacı bir çerçevede analizi konu edinmektedir. Çanakkale yöresi Kazdağı Tahtacı Türkmen kolektif kimliğinin iki önemli kurucu unsuru olan “etnisite” ve “kızılbaşlık” örüntü entegrasyonlarının, geleneksel olarak bir iş ve uğraş biçimi olarak geçimlerini ağaç kesmek, dilmek, kiriş ve tahta biçmek ve bunu gerçekleştirecek sosyo-kültürel çevre faktörleri ile bütünleşmiş olan “Tahtacılık”; Tahtacı-Türkmen kozmolojisi içinde ölüm ve öte dünyaya ilişkin sosyo-kültürel pratik ve ritüeller takımı açısından “bağdaştırmacı” senkretik bir yapı sergilemektedir. Ölüm ritüelleri genel anlamda göz önünde bulundurulacak olursa, Tahtacı – Türkmen – Kızılbaş senkretizminin sosyo-kültürel pratik ve anlam kodları içinde bütünleşik bir yapı sergilediği görülmektedir. Anadolu topraklarına özgü bir inanç sistemi olarak Türkmen sosyo-kültürel etnisitesine eklemlenmiş Kızılbaş-Alevilik’in, heterodoks ve senkretik niteliklerini gözönünde bulunduran bir perspektiften Orta Asya, Orta Asya’dan göç ve Anadolu coğrafyasındaki bağdaştırıcı etkilenimler üzerinden değerlendirilmek zorundadır. Ölüm ritüelleri ve bu ritüellere yüklenen anlamlar, söz konusu bütüncül dinamiklerin, nesnel göstergeler biçiminde görgül hale geldiği önemli sosyo-kültürel pratikler olarak dikkat çekmektedir

Anahtar Kelimeler

Tahtacı Türkmen, ölüm, cenaze ritüeli, Hakka yürümek, Kızılbaş Tahtacı

“RETURNING TO GOD” IN MOUNT IDA TAHTACI TURKOMAN MYTOLOGY

Öz

In this study, socio-cultural practices and rituals concerning the phenomena of death, which is important for Çanakkale Mount Ida Tahtacı Turkomans within the scope of the conceptualization of “returning to God”, are hermeneutically analyzed. “Ethnicity” and “Qizilbash” pattern integrations, which are the two basic components of Tahtacı Turkoman collective identity, and the “Tahtacılık” Forestry which is a traditional occupation, exhibit a syncretic structure concerning the rituals and socio-cultural practices about the death and after World within the Tahtacı-Turcoman cosmology. If we are to consider death rituals in general, they exhibit an integrated structure within the socio-cultural practices and meaning codes of the Tahtacı—Turcoman—Qizilbash syncretism. Any study concerning the founding elements of the heteredox and syncretic qualities of the Qizilbash- Alaouite sect, a belief system specific to Anatolia, which is jointed to the Turkoman socio-cultural ethnicity, must be evaluated over syncretic interactions among Central Asia, migration from Central Asia, and the Anatolia. Death rituals and the meaning system attached to them point to socio-cultural practices where the mentioned integrated dynamics become visual as objective indicators.

Anahtar Kelimeler

Tahtacı Turkoman, death, funeral rituals, returning to God, Qizilbash Tahtacı

Kaynakça

• AKSÜT, A. (2013). “Tahtacılar’da Halk İnançları” [Erişim: http://www.bademlerkoyu.com/ana.asp?y=17] [Erişim tarihi: 26.06.2013]
• ALTUNTEK, N. S. (2009). “Yerli”nin Bakışı, Etnografya: Kuram ve Yöntem. Ankara: Ütopya Yayınevi.
• ARPACI, G. Y. (2012). Gök-Tanrı İnancının Bilinmeyenler. İstanbul: Çatı Kitapları.
• ARTUN, E. (2006). “Çukurova Konar-Göçer Türkmenlerinin Halk Kültürlerinde Eski Türk İnançlarının İzleri”, II. Kayseri ve Yöresi Kültür, Sanat ve Edebiyat Bilgi Şöleni, 10-12 Nisan 2006. [Erişim:http://turkoloji.cu.edu.tr/HALKBILIM/artun_konar_gocer.pdf]
• BAŞARAN, S. (1991). “Hadislerin Işığında Sahabe isimleri”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı:3, Cilt:3, Yıl: 3, s.77-88.
• BLAİKİE, N. (1993). Approaches to Social Enquiry. UK.: Polity Press
• ÇIBLAK, N. (2005a). Mersin Tahtacıları: Halkbilim Araştırmaları. Ankara: Ürün Yayınları.
• ÇIBLAK, N. (2005b). “Mersin’de İnanç Merkezlerine Bağlı Kurban Törenleri”, Türklük Bilimi Araştırmaları, Bahar, Sayı:17, s.155-176.
• DEDEBABA, B. N. (2011). Bütün Yönleriyle Bektaşilik ve Alevilik. Ankara: IX. Cilt, Ardıç Yayınları.
• ENGİN, İ. (1998). Tahtacılar. İstanbul: Ant Yayınları,
• KAPTAN, R. (2013). “Alevi Duaları Gülbanklar”, [Erişim: http://www.alevitentum.de/Gulbanklar.pdf][Erişim Tarihi: 14.07.2013]
• KENANOĞLU, A. (2013). “Alevilikte Kurban İnancı” [Erişim:http://www.evrensel.net/kose-yazisi/69585/alevilikte-kurban-inanci.html#. U6Qf DLEVT2g] [Erişim tarihi:2013-10-18 12:09:18]
• KÜÇÜK, M. (1995). Horasan’dan İzmir Kıyılarına Cemaat-ı Tahtacıyan. İstanbul: Nefes Yayınları
• NEUMAN, W. L. (2012). Toplumsal Araştırma Yöntemleri: Nitel ve Nicel Yaklaşımlar, (5. Baskı), Cilt I, (Çev. Sedef Özge), Ankara: Yayın Odası.
• OCAK, A. Y. (1992). Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menâkıpnâmeler (Metodolojik Bir Yaklaşım). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, Atatürk, Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih kurumu Yayınları, VII. Dizi, Sa-140.
• SELÇUK, A. (2008). Ağaçeri Türkmenleri: Tahtacılar. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• ŞAHIN, H. İ. (2006). “Balıkesir Çepnilerinde Defin ve Sonrası Bazı İnanış ve Uygulamalar”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Dergisi, Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi, Yıl: 2006, Sayı: 39, s: 63-78.
• YETİŞEN, R. (1986). Tahtacı Aşiretleri: Adet, Gelenek ve Görenekleri. İzmir: Memleket Gazetecilik ve Matbaacılık.
• TANAL, Ö. (2013). “Tahtacılar ve Antalya Tahtacıları” [Erişim: http://elmali.batiakdeniz.com/genelbilgi.php?gbid=51][Erişim Tarihi: 18.06.2013]
• TUNÇAY, A. (2010). Tahtacı Ozanı Ali, “Tahtacı Türkmenlerde Cenaze Töreni” [Erişim: http://www.facebook.com/notes/tahtaci-ozan-ali/tahtaci-turkmenlerde-cenazetoreni/164329386945418] [Erişim Tarihi: 31.01.2011]
• YILDIRIM, R. (2008). “Bir Tarih Kaynağı Olarak Seyyid Ali Sultan Velâyetnâmesi”, Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, Sayı: 6, Güz:2007, Kış:2008, s. 9-37.
• YÖRÜKHAN, Y. Z. (2006). Anadolu’da Alevîler ve Tahtacılar, (Ekler ve Yayına Hazırlayan Turhan Yörükhan), Ankara: Ötüken Yayınları.