TÜRK ROMANINDA ALEVİ VE BEKTAŞİ KADIN ALGISI

Yıl 2014, Sayı: 71, 197 - 208, 30.09.2014

Aliye Uslu Üstten

Öz

Alevilik inancında birey “can” olarak değerlendirilir ve her iki cinse eşit mesafede biranlayışa sahiptir. Hacı Bektaş Velî, kadınların erkeklere kıyasla eksik varlıklar olarakdeğerlendirilmesini eleştirmiş ve inancın özüne insanı yerleştirmiştir. Alevilikte önemli biryere sahip olan kadın, erkekten ayrılmaz. Her birey, yaptığı hizmetlerle ve bilgisine göredeğerlendirilir. Bu nedenle, kadın hizmetlerine göre erkekten daha üstün bir konumda olabilir.Ailenin sembolü olan ocağın devamının sağlanması ve korunması görevi kadına verilmiştir.Eski Türklerde otağın sahibi, Alevilikte ise ocağın sahibi kadındır. Eski Türk kültüründekadına verilen değer, birçok kültür izlerini barındıran Alevi ve Bektaşi inancında aynendevam etmiştir. Bu denli değer verilen kadın, Cumhuriyet dönemi Türk romanında farklışekillerde yansıtılmıştır. Romanlarımızda Alevî kadın kimliği ile tanıtılan kadın karakterlerkimi romanlarda olumlu yönleriyle ön plana çıkarken kimi romanlarda da toplumda ezilenveya istenmeyen kişiler olarak tanıtılmıştır. Bu makalede, öncelikle Alevilikte ve Bektaşiliktekadına verilen değer ve önem belirtilmiş, daha sonra Alevi-Bektaşi kadın algısının Cumhuriyetdönemi romanlarımızda ele alınışı ile ilgili bir değerlendirme yapmak amacıyla yedi romanincelenmiştir. Bu romanlar çerçevesinde Alevi-Bektaşi kadın algısı ve bu algının yansıtılışbiçimi üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Alevilik, Bektaşilik, kadın, Türk romanı

PERCEPTION OF ALEVI AND BEKTASHI WOMEN IN TURKISH NOVEL

Öz

According to Alevite belief, every individual is considered as a “soul”. It is of equal distance to both genders. Hacı Bektaş Velî has criticized the nomination of the women as incomplete creatures compared to the men and he placed the human-being to the center of the belief system. The women is not different from men in the stove tradition that has a special place in Alevite and Bektashi beliefs. Every individual is evaluated according to his/her services and knowledge. As a result, women may occupy higher positions depending on the services they render to the society. The duty of ensuring the continuation and protecting the stove, which is the symbol of the family is given to women. In ancient Turks society, the women are owner of the otağ where as they are owners of stove in Alevite and Bektashi beliefs. Woman which was valued so much is being reflected in different ways in Turkish novel during Rebublican period. The women characters which has been introduced as Alevi identity were put to the fore with good qualities in some novels while they were introduced as person downtrodden or not wanted in others. In this article, first the importance and the value given to women in Alevite and Bektashi beliefs are highlighted, then the perception of Alevite and Bektashi women and reflections are emphasized within the framework of seven novels which are studied in order to make an assessment about the way Alevite and Bektashi women are perceived in Rebuplican period novels

Anahtar Kelimeler

Alevism, Bektashism, women, Turkish novel

Kaynakça

• AHMET, H. (1338/1922), Yakup Kadri Nur Baba Münasebetiyle, Akşam, nr. 1305.
• ARSLAN, A. (2002). Serçe. Mart, 1. Basım. İstanbul: Berfin Yayınları.
• ARSLANOĞLU, İ. (2011). Alevilikte temel inanç unsurları ve pratikler. Hacı Bektaş Velî Araş- tırma Dergisi, 20: 33-134.
• AYTAŞ, G. (1999). Bektaşî Kız adlı roman hakkında bazı tespitler. Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, Güz, 11: 53-60.
• BAHADIR, İ. (2004). Alevi-Bektaşî inancına göre kadın. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araş- tırma Dergisi, 32: 13-28.
• BAHADIR, İ. (2005). Alevi ve Sünni tekkelerinde kadın dervişler. İstanbul: Su Yay.
• BALEL, M. (1981). Peygamber Çiçeği, Yazko Edebiyat.
• BANOĞLU, N. A. (1945). Bektaşî Kız. İstanbul:Vakit Matbaası.
• BARKAN, Ö. L. (1942). Kolonizatör Türk dervişleri. Vakıflar Dergisi. 2: 322-365.
• BAŞ, E. (2011). Ahmed Yesevî’nin Bektaşîlik, Alevîlik üzerindeki etkileri ve Osmanlı dini hayatın- daki izleri. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 52 (2): 21-53.
• BENER, E. (1994). Elif’in öyküsü. Ankara: Bilgi Kitabevi.
• DURAN, H. (2004). Burla Hatun’dan Terken Hatun’a. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araş- tırma Dergisi, 32: 79-89.
• ERGİN, M. (1989). Dede Korkut kitabı I. giriş-metin-faksimile. Ankara.
• ERÖZ, M. (1990). Türkiye’de Alevîlik ve Bektaşilik. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayını.
• FIĞLALI, E. R. (1990). Türkiye’de Alevilik- Bektaşilik. Ankara: Selçuk Yayınları.
• GARİPER, C.,- KÜÇÜKCOŞKUN, Y. (1999). Dionizyak coşkunun ihtişam ve sefaleti: Yakup Kadri’nin Nur Baba romanına psikanalitik bir yaklaşım. İstanbul: Akademik Kitaplar.
• IŞINSU, E. (2008). Hacı Bektaş-ı Velî, Ankara: TDV Yay. 2. Baskı.
• İLERİ, S. (1990). Nur Baba’da elem ve ihtiras. Argos, nr. 20, Nisan, 64-68.
• KARAOSMANOĞLU, Y. K. (1922). Nur Baba. İstanbul: Akşam Matbaası.
• KARAOSMANOĞLU, Y. K. (1985). Nur Baba (Baskıya Hazırlayan: Atilla Özkırımlı). İstan- bul: İletişim Yayınları.
• KÖPRÜLÜ, M. F. (1984). Türk edebiyatında ilk mutasavvıflar. Ankara: Diyanet İşleri Başkan- lığı Yayınları.
• KÖPRÜLÜ, M. F. (1981). Osmanlı İmparatorluğu’nun kuruluşu. İstanbul.
• KUDRET, C. (1977). Türk edebiyatında hikâye ve roman II. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• ÖGEL, B. (2002). Türk mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar). 2.b., II.
• Cilt, Ankara: TTK Yayınları.
• ÖZMEN, İ. (1998). Alevi Bektaşi şiirleri antolojisi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• SHANKLAND, D. (2003). Alevis in Turkey. The emergence of secular Islamic tradition. Rout- ledge: London.
• UYANIK, Z. (2004). Alevîlik, Alevîler ve kadın. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 32: 29-35.
• VARHOFF, K. (1999). Söylemde ve hayatta Alevî kadına kısa bir bakış. Tarihî ve kültürel boyut- larıyla Türkiye’de Alevîler Bektaşîler. İstanbul: Nusayrîler Ensar Neşriyat.
• YÖRÜKAN, Y. Z. (1998). Anadolu’da Aleviler ve tahtacılar. (Yay. Haz. T. Yörükan). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.