TABERSÎ TEFSİRİNDE HZ. ALİ’YE NİSBET EDİLEN KIRAATLERİN İNCELENMESİ

Yıl 2018, Sayı: 87, 9 - 22, 14.09.2018

Nesrişah Saylan

Öz

Bu çalışmada Şiî müfessirlerden olan Tabersî’nin Mecmeü’l-Beyân fî Tefsiri’l-Kur’ân adlı eserinde Hz. Ali’ye nispet edilen kıraatler tespit edilmiş ve söz konusu kıraatlerin dil ve anlam açısından tefsire yansımaları ortaya konulmaya çalışılmıştır. Küçük yaştan itibaren Hz. Peygamber’in eğitiminde yetişen Hz. Ali, birçok ilimde olduğu gibi kıraat ilminde de önemli bir yere sahiptir. O, Kur’ân’ı bizzat Hz. Peygamber s.a.v. ’den öğrenmiş ve Hz. Peygamber döneminde Kur’an’ı ezberleyerek hafız sahabilerden olmuştur. Kıraat ilminde Ebü’l-Esved ed-Düelî, Ebû Abdirrahman b. Ebî Leylâ ve Ebû Abdirrahman es-Sülemî gibi meşhur âlimler yetiştiren Hz. Ali, biyografik eserlerde kurrâ olan sahabe arasında zikredilmiştir. Hz. Ali, bazı kıraat-i seb‘a ve aşere imamlarının senedlerinde de yer almıştır. Nitekim Hz. Ali yedi kıraat imamlarından Ebû Amr b. A‘lâ, Âsım b. Behdele ve Hamza b. Habîb’in; on kıraat imamlarından ise Yakûb el-Hadramî’nin isnad zincirinde yer almıştır. Hz. Ali’ye nispet edilen kıraatler erken dönemden günümüze kadar birçok tefsir kaynaklarında zikredilmiş ve bu kıraatlerin ayetin tefsirine sağladığı katkıya işaret edilmiştir. Şiî âlimlerden olan Tabersî, tefsirinde Hz. Ali’ye atfedilen kıraatlere geniş bir şekilde yer vermiş, tefsir ve tevil etkinliğinde bu kıraatlerden faydalanmıştır. Bu bağlamda makalenin amacı, Hz. Ali’nin kıraati örneğinde Tabersî’nin tefsirinde sahih ve şâz olarak zikredilen kıraatlerin nakil yöntemi, işleyiş tarzı ve tefsire etkisinin incelenmesidir.

Anahtar Kelimeler

tefsir, Şiâ, Tabersî, Hz. Ali, kıraat, kıraat farklılıkları, şâz

EXAMINATION OF THE RECITATIONS TO ʿALI IN AL-TABARSI COMMENTARY

Öz

The aim of this study is to examine the recitations relating to ʿAlī in al-Tabarsī, one of the Shiî commentators, in his work Majmau’l-Bayān fī Tafsīr al-Qur’ān and the role of those recitations in terms of language and meaning. ʿAlī who grew up in the education of the Messenger from the very early age has an important place in the science of religion as in many branches of science. He learned the Qurʾān from the Messenger himself and became one of the hafiz companions by memorizing Qurʾān in Hz Muhammed’s era. ʿAlī who educated famous scholars like Abu’l-Asvad al-Dualī, Abū ʿAbd al-Rahmān b. Abī Laylā and Abū ʿAbd al-Rahmān al-Sulamī in the science of the Qurʾān recitation was considered in biographical sources as among the readers of the Qur’an. ʿAlī took place in the sanads of seven imams and ten imams of Qurʾānic recitation. As a matter of fact, ʿAlī appeared in the chains of sanads of the seven imams of Qurʾānic recitation Abū Amr b. Alā, Asım b. Bahdala and Hamza b. Habīb; and the ten imams of Yākūb al-Hadramī. The recitations relating to ʿAlī were mentioned in many commentary sources from very early times up to now, which were referred to the contribution for the interpretation of the verse. al-Tabarsī who is one of the Shī‘ī commentators described the recitation referring to ʿAlī in his interpretation and made use of these recitations in comentary and te’vil efficietly. In this context, the aim of the article, in the example of ʿAlī’s recitation, is to examine the transferring method and process of recitations in al-Tabarsī’s interpretation and their impact on the recitation as exceptional readings Shādhdh and truth readings

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, Shī‘a, al-Tabarsī, ʿAlī, recitation, variant Readings, Shādhdh

Kaynakça

• Akçay, Mustafa. (2010). Anadoluda Aleviliğin Dünü ve Bugünü. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları.
• Ateş, Süleyman. (1975). “İmâmiyye Şiasının Tefsir Anlayışı”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20: 147-172.
• Bağdadî, İsmail Paşa. (1955). Hediyyetü’l-Ârifin Esmâu’l-Müellifîn ve Âsaru’l- Musannifîn. Beyrût: Dâru İhyâi’t- Türâsi’l-Arabî.
• Begavî, Ebû Muhammed Hüseyin b. Mesûd (1409). Tefsîru’l-Begavî Me‘âlimu’t- Tenzîl. Riyâd: Dâru Taybe.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. (1973). Büyük Tefsir Tarihi ve Tabakâtü’l-Müfessirîn. İstanbul: Bilmen Yayınevi.
• Cerrahoğlu, İsmail. (1996). Tefsir Tarihi I. Ankara: Fecr Yayınevi.
• Dağ, Mehmet. (2011). Geleneksel Kıraat Algısına Eleştirel Bir Yaklaşım. İstanbul: İsam Yayınları.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf el-Endelüsî. (1993). Tefsîru’l-Bahri’l-Muhît. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd. (1983). Me‘âni’l-Kur’ân. Beyrût: ‘Âlemü’l- Kütüb.
• Hânsârî, Mirzâ Muhammed Bâkır el-Musevî (Ty). Ravdâtü’l-Cennât fî Ahvâli’l- Ulemâi ve’s-Sâdât. Tahran: Müessesetü İsmailiyyan.
• İbn Abdilberr, Ebû Amr Yusuf b. Abdillâh (1412/1992). el-İstîâb fî Ma‘rifeti’l-Ashâb. Beyrût: Dâru’l-Ceyl.
• İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osmân b. Cinnî el-Mevsılî (1994). el-Muhteseb fî Tebyîni Vücûhi Şevâzzi’l-Kırâât ve’l-Îzâhi anhâ. Kahire: Meclisü’l-A’la li’ş-Şuuni’l-İslâmiyye.
• İbn Hâleveyh, Ebû Abdullâh Hüseyin b. Ahmed (Ty). Muhtasar fî Şevâzzi’l-Kur’ân min Kitâbi’l-Bedî‘. Kahire: Mektebetü’l-Mütenebbî.
• İbn Mücâhid, Ebû Bekir Ahmed b. Mûsâ b. el-Abbâs (1119). Kitâbü’s-Seb‘ fi’l-Kırâât. Kahire: Dâru’l-Meârif.
• İbn Manzûr, Cemâlu’d-Dîn b. Muhammed (1119). Lisânü’l-Arâb. Kahire: Darü’l- Meârif.
• İbn Mihrân, Ebûbekr Ahmed b. el-Hüseyn el-İsbehânî (1990). el-Ğâye fi’l- Kırââti’l- Aşr. Riyâd: Dâru’ş-Şevaf.
• İbn Sâd, Ebû Abdullah Muhammed b. Sâ’d b. Meni’ ez-Zührî (1421/2001). Kitâbu’t- Tabakâti’l-Kebîr. Kahire: Mektebetü’l-Hancî.
• İsfahânî, Mirza Abdullah Efendi (1403). Riyâzu’l-Ulemâ ve Hıyâzü’l-Füdelâ. Kum.
• Kandemir, M. Yaşar. (1403). “Ali.” TDV İslam Ansiklopedisi, c. 2. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s. 375.
• Kâtip Çelebi, (Hacı Halife) Mustafa b. Abdullâh (Ty). Keşfü’z-Zunûn an Esâmi’l- Kütüb ve’l-Fünûn. Beyrût-Lübnan: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî.
• Kehhâle, Ömer Rıza. (1376/1957). Mu’cemu’l-Müellifîn Terâcimu Musannifi’l- Kütübi’l-Arabiyye. Dımaşk: Müessesetü’r-Risâle.
• Kirmânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ebî Nasr (Ty). Şevâzzü’l-Kırâât. Beyrût: Müessesetü’l-Belâğ.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr (2006). el-Câmi‘ li- Ahkâmi’l-Kur’ân ve’l-Mübeyîn limâ Tedammenehû mine’s-Sünneti ve Âyi’l- Furkân. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle.
• Mekkî b. Ebî Tâlib, Ebû Muhammed b. Hammuş b. Muhammed el-Kaysî (1997). el-Keşf‘an Vücûhi’l-Kırââti’s-Seb‘a ve İlelihâ ve Hicecihâ. Beyrût: Müessetü’r- Risâle.
• Muhsin el-Emîn, Ebû Muhammed el-Bâkır Muhsin b. Abdilkerîm b. Alî el-Emîn el- Hüseynî el-Âmilî (1403/1983). A‘yânu’ş-Şîa. Beyrût: Dârü’t-Teâruf.
• Nüveyhid, Adil. (1403/1983). Mu’cemu’l-Müfessirîn min Sadri’l-İslâm hatta el- Asri’l-Hadîr. Müessesetü Nüveyhidu’s-Sekafiyye.
• Öztürk, Mustafa. (2010). “Şiî-İmâmî Tefsir Kültürünün Genel Karakteristikleri.” Tarihten Günümüze Kur’ân’a Yaklaşımlar. İstanbul: İlim Yayma Vakfı Kur’ân ve Tefsir Akademisi Yayınları.
• Safedî, Selahaddin Halil b. Aybeg. (1420/2000). Kitâbu’l-Vâfî bi’l-Vefâyât. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî.
• Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm. (1422/2002). el-Keşf ve’l-Beyân fî Tefsîri’l-Kur’ân = Tefsîru’s-Sa‘lebî. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî.
• Sarıçam, İbrahim. (2005). “Hz. Ali’nin Hayatı ve Şahsiyeti”. Hayatı Kişiliği ve Düşünceleriyle Hz. Ali Sempozyumu, Bursa.
• Tabersî, Ebû Ali Fazıl b. Hasan. (1427/2006). Mecmeü’l-Beyân fî Tefsîri’l-Kur’ân. Beyrût: Dârü’lmurtezâ.
• —. (1423). Tefsîru Cevâmiu’l-Câmî. Kum: Müessesetü’n-neşri’lislâmî.
• Tefrîşî, es-Seyyid Mustafa b. el-Hüseyin el-Huseynî (1418). Nakdü’r-Ricâl. Kum: Müessesetu Âli’l-Beyt liihyâi’t-turâs.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân (1418/1997). Tabakatü’l-Kurrâ. Riyad: Merkezü’l-Melik Faysal li’l-Buhus ve’d-Dirasati’l- İslamiyye.
• Zehebî, Muhammed Hüseyin (Ty). et-Tefsîr ve’l-Müfessirûn. Kahire: Mektebet-ü Vehbe.
• Zemahşeri, Ebü’l-Kâsım Cârullâh Mahmûd b. Ömer b. Ahmed (1998). el-Keşşâf ‘an Hâkâiki Ğavâmizi’t-Tenzîl ve ‘Uyûni’l-Ekâvîl fî Vücûhi’t-Te’vîl. Riyâd: Mektebetü’l-Ubeykân.
• Ziriklî, Hayreddin. (2002). el-A’lâm Kâmûsu Terâcim li-Eşheri’r-Ricâl ve’n-Nisâ, mine’l-Arabî ve’l-Musta’ribîn ve’l-Müsteşrikîn. Beyrût: Dâru İlm li’l-Melâyîn.